Kĩũrang'a

Ũrang'a ya thĩ ya Collind

Ũrang'a ya ũteti ya thĩ ya United Nations

Kĩũrang'a ('Naksha' na rũthiomi rwa Kĩhĩndĩ) nĩ mũhaano wa nongorio cia ndũgũ, ĩrĩa ũkoragwo na maũndũ ma mwanya gatagatĩ ka indo iria irĩ thĩinĩ wa thĩ. Kĩũrang'a rĩmwe no ihũngwo na ciugo na marũa. O ta mbica ciothe, kĩũrang'a no ĩkorũo ĩgathĩkĩtwo gĩthangũ-inĩ kana indo ingĩ cia gũtũũra, kana ĩkorũo ĩkanyĩrĩirwo iganda-inĩ cia ũharũkia kombiuta. Mĩũrang'a ĩmwe ĩgarũrũkaga na njĩra ya mũtembeano. O na gũtuĩka Mĩũrang'a nĩ cihũthĩrĩtwo gũtaarĩria maũndũ ma manjararũ, no cionanie kĩgico of gĩothe, hihi nĩ kwa ma kana nĩ kwa maheeni. Kĩũndũ kĩrĩa kĩronanio nĩ kĩũrang'a no ũkorũo ũrĩ wa matanĩ meerĩ ta ũthiũ wa thĩ kana matanĩ matatũ ta kĩmbũgũrĩrio kĩa thĩ, kana kĩgege o gĩothe.

Kuma Ndemi na mathathi ciũranga ciarĩ o kwo na nĩ irĩ ũndũire mũtongu kuuma o tene. Kiugo "ũrang'a" nĩ kĩmanĩte na gũtembania 'ũra' (gatee) na 'ng'o'(kũrũma) cinyitanitio ciarĩ na nongorio ya kĩndũ gĩtarĩ kĩrũmu handũ ta 'taũro' kana kĩremba.Kwoguo, "kĩũrang'a" kĩarĩ kiugo kĩrũmbũiya kĩrĩa kĩonanagia mũhaano wa thĩ.

Itũũra rĩa Mũrang'a nongorio yayo nĩ mũndũ ũrĩa etungumanagia na wĩra wa gũtura ciũrang'a

No kũhoteke nĩ ũrang'a ĩrĩa ya tene mũno nĩ yoĩ kũgerio igũrũ rĩa kĩguongo gĩkĩ kĩa mamutha, kĩrĩa kĩarĩ na matukũ ma 25,000 mbere ya Kristo, kĩrĩa kĩonekire Pavlov bũrũri-inĩ wa Czech.

Tabula Rogeriana, ĩmwe ya ũrang'a cia thĩ cia tene iria ciarĩ na ũgarũrũku mũnene, ya Muhammad al-Idrisi, mwaka wa 1154