Kĩhonja (kĩbinjini)

Rũthiomi rwa Kĩhonja kana binjini (kuma ruthiomi rwa kĩngeretha 'pidgin' ĩrĩa nayo nyumanĩte kuuma na mũtamũkĩre wa rĩtwa 'business' na aria a kĩchaina) nĩ njĩra ya kũng'ung'uana na kwaranĩria ĩrĩa iririmbũkaga ndũrĩrĩ-inĩ igĩrĩ kana nyingaingĩ iria itũũranagia no itirĩ rũthiomi rũmwe: ũgakora kaingĩ wagi wa cararũkũ ũcũngagĩrĩragia kũiyũkio kwa ciugo kuuma thiomi ciganona. Ihiomi ici kaingĩ ihũthĩkaga matwĩka-inĩ ta hihi ma wonjoria, kana harĩa ngumbacũ ngũrani ciaragia rũthiomi rũkũranu na bũrũri ũrĩa maratũũra (no hatirĩ rũthiomi rũmwe matiema-inĩ ma ngumbacũ).

Ũndũ wa thing'a nĩ atĩ Kĩhonja nĩ njĩra hũthie ya kwaranĩria na andũ kana irĩndĩ, tondũ ĩkoragwo na kĩharĩrĩho kĩatĩrĩre gũtungatĩra nongorio mĩtũkĩ. Rũthiomi rwa Kĩhonja ti rũthiomi rwa kĩndũire rwa gĩkundi o gĩothe, no rũthiomi rũrĩa rwĩrutagwo ta rũthiomi rwa keerĩ.

Rũthiomi rwa kĩhonja no rwakwo na ciugo, mĩgambo, kana rũthiomi rwa mĩĩrĩ kuuma thiomi-inĩ nyingĩ o hamwe na rũthiomi rwa mĩtukĩ. Tondũ ciugo cia rũthiomi rwa kĩhonja nĩ ciakagĩa na mĩhaka ya rũthiomi, ciugo iria irĩ na ũhoti wa gũtaũra ũndũ ng'ania rũthiomi rũrĩa rwaragio kĩũndũire no ciongererũo ũhoti wa kũgĩa na ũhoti wa mũnongorio mwerũ (kana wa kũongerera) thĩinĩ wa rũthiomi rwa kĩhonja.   

Tene kĩhonja kĩahamũrĩthagio ta karirũi kamwe ka 'gĩbũiya', kanua monjore ka rũbũtũ rwa gĩtĩo gĩkunderu. O na kũrĩ ũguo, ti thiomi ciothe iria ciarĩ na ciugo hũthũ kana "itarĩ mũkũĩkũ mũtongu" nĩ cia rũthiomi rwa kĩhonja. O kĩhonja nĩ kĩrĩ na mĩtugo yake ya kũhũthĩra rũthiomi rũu.

Ngũrani ya kĩhonja na kĩbaata nĩ atĩ kĩbaata nĩ rũthiomi rwa mbere rwa rũrĩrĩ rũrĩa rwaragia rũthiomi rũu kĩũndũire. Tita kĩhonja tondũ ciugo cia Creole nĩ ikoragwo na ciugo nyingĩ na ciĩna kĩharĩro gĩtongu na mĩtabarĩre mĩingĩ mĩkuũku.   [Kũgwetha nĩ kũbataranĩtie] Athomi aingĩ a thiomi metĩkĩtie atĩ rũthiomi rwa kĩbaata kĩigana kwĩrica kĩhumo kĩayo kuumana na mũtabarũko wa kũhũngithia ũndũire thĩinĩ wa kĩhonja rĩrĩa ciana cia arĩa ayo, merutire na kũrĩmĩrĩra na thutha-inĩ kũiyũkia ta rũthiomi rwao rwa kĩndũire.