Mũtaũrĩre wa Ciugo cia gĩkũyũ

Eng: dictionary

A

(w)aki(T)-

kĩhũthagĩrwo mbere ya ciugo iria

cionanagia Mũndũ mũna

nĩwe wekire ũndũ ũcio

_agu

kuuga kĩna gĩtironeka mũhiano: mbũri nĩ

njagu: kĩnya nĩ kĩagu

a-

Kĩhũthagĩragwo mbere ya ciugo kũorota mũndũ; tũma

aatũmire

abai

ithe wa mundu( Gĩkũyũ kĩa rũgongo); abai geithĩka

abaita

kiugo gĩa kuonania kumakio na

kung'urĩkio nĩ undu

abo        -:=

kiugo gĩa kwĩhĩta kĩhuthagirwo nĩ atumia

gĩkagwetanĩrio na muhĩrĩga wa mwĩhĩti

kana kiugo 'baba' muhano: abo njiru itu

I.kuu ndingĩkinya!; abo baba.ndingĩkuhe o

na kĩ!; kiugo kĩgwetagwo nĩ atumia

gĩkagwetanĩrio na muhĩrĩga wa mundu

urĩa firaUnmata Ifimnania Iffmaĩfa          

   

A

ni kiugo kĩhuthagirwo kuga mundu muna

nĩ we wacungĩrĩirie undu muna gwTkĩka.

ithe wa mundu; kĩhuthagirwo nĩ arume

makĩaria na arume aria angĩ; kĩhuthagirwo

kuheana mukana muhano: abai ndikwĩrire

nduteithĩka ( GTkuyu kia rugongo)

abaita

kiugo gĩa kuonania kumakio na

kung'urĩkio nĩ undu

kiugo gĩa kwĩhĩta kĩhuthagirwo nĩ atumia

gĩkagwetanĩrio na muhĩrĩga wa mwĩhĩti

kana kiugo 'baba' muhano: abo njirG itu

I.kuu

na kĩ!; kiugo kĩgwetagwo nĩ atumia

Giĩa MraHnwota kiionanĩfĩ Ifi'imaĩfa

abai

abo

acenji

andu matigTte ruthiomi na mĩtugo yao ya

kTmerera makoya ruthiomi ona mĩtugo ya

andu angĩ.

aciari

andu aria makugĩire ugTuka thTTno; andu

aria makurerete

acuhia

icuhia

acuka

kTndu gĩa kurTo kwagĩra; itunda kwTrua na

guthakara; tĩri kuniara undu ungTrTmTka

wega

 

aga

korwo utarĩ; korwo utekuona kĩndu harĩa

km

agaga

korwo utarĩ na thayu kana gĩkindĩrio

agagia

inania maT me handu thTiniT na hinya

agagia

tuma mundu kana kĩndu kĩage thayu kana

gTkindĩrio;

agagira

Q o aK *^,    S

M *

              A

agagia

tuma mundu kana kTndu kĩage thayu kana

gTkindTrio;

agagĩra

tuĩka mwega kurĩ GrTa urarĩ mbere: tiga

guthGka mGno

agana

Tka ciTko ironania wagi wa mĩtugo mTega

aganu

andG matarT mTtugo mTega

agarara

              A

agarara

hTtukTra iguru rĩa kĩndu na njTra ya gukĩria

kuguru kumwe mbere ya kuria kungĩ

agarara

una watho; regenyuka mTtaratara iria

mĩheane

agatha

rehe mucamo muuru uhana tarT

guthecathecwo muhano: ngwacT njTthĩ tiyo

nduma, nduma nĩ yagathaga

agendi

andu maumagarĩte magathiT kuraya na

kwao

   

ageni

andu mecerete handu

agĩ-

kiugo kĩongagĩrĩrwo mbere wa ciugo

ironania gTTko kuonania mGndu wekĩte

undu muna mahinda mathiangu

agĩka

igĩrĩra kĩndu ta nyungG riko-inĩ

agĩra

tuĩka mwega; tuĩka kĩega; hona mGrimu

kana ndwari

agirira

   

TtTkTrTka harĩ kĩndu, mundu kana GndG;

kenia

agĩrĩru

andu arTa akinyanTru muno undu-inT muna

agu

guka; agu na agu: kuma tene wa tene

kinya mTndT na mind!

aguthi

aid; andu aria matunyaga andu angĩ indo

ciao

ahia

ingĩrĩra undu na mGkoroko muhano:

atonnoria mathiana kwahia nda ciao      

   

A

atongoria mathiaga kwahia nda ciao

handu matungatĩre muingĩ

ahira

hangTra mundu ungĩ kĩndu angĩrĩa

muhanortonya hau riko wahĩre

munyanyaguo kanyamu ga kurĩa

ai

hai: haicu: kĩhuthagĩrwo kuonania

muthikTrTria nT agĩa nganja na undu urTa

erwo; kThuthagĩrwo kaingĩ nT andu

maikangĩtie matuku kuonanTrĩria kĩndu: ici

aikana

Tka jgongona ria kurathima uciari thiinn

wa andu-a-nja

aikania

   

aikania

aingĩ

andG makĩrĩte Gmwe; andG makĩrĩte aria

marendekana

aka

thondeka kindu na njira ya gutura mbito,

mbau kana mahiga

akaa

andG a mGhĩrTga wa nga

akana

gwata mwaki

   

akania

tuma mwaki ugwate

akeni

andu aria mathurĩtwo magatuo agutĩyo r

Ngai; andu aria matari na kĩeha

kĩhuthagĩrwo mbere wa ciugo iria

cionanagia gTTko kuonania mundu muna

nĩwe wekire undu ucio

akia

gwatia mwaki

akura

   

tharia: momora

amba

iga mutego;iga kĩndu gĩa

kuhTnga;thondeka hema Tta gĩikaro; iga

kĩndu gĩkorwo kĩyambĩte;ĩka undu mbere

ya gwĩka undu ungĩ

ambata

thiĩ na rugongo

ambĩka

rehe kĩng'ang'a-inĩ; ambĩrĩria

ambĩra

igĩra mutego; igĩra kĩndu gĩa kuhĩnga;

 

A

gTa na kĩanjio kĩa undu uguthiT na mbere;

anjia

ambura

eheria mGtego; eheria kThTTnga; eheria

hema

ambururuka

kurugururuka o rTmwe ta harĩ na uuru;

(mwaki kana rGhuho) kumTra o rTmwe na

GingT na hinya mGnene

amu

m undG

amukira

kinyĩrwo nĩ kĩndG kana GndG kuma he

    :   9

£    o ^      .,||

*

              A

mundG ungT

amukĩria

ina ruTmbo thutha wa mukui

amura

eheria harĩ indo, andu kana maundu; tua

kĩndu kana mundu tarT we mwega makĩria

ananga

huthĩra indo na unuhi

anda

kĩndu kuhihinya harĩa kĩnyitTrTire muhano:

ngu ici nguĩte nT iranyanda ng'ong'o

X

              A

andamana

rurungana

andanduka

ararama; gTa na meciria maariĩ

andandura

cungTrĩria kwararama; cungĩrTria kugTa na

meciria mariĩ

andĩka

cana uhoro ibuku-inT

andu

ciumbe cia muhĩrĩga wa akaa na arume

fi O ^   GJ|

andu-a-njaa

akaa

andwo

hihinywo nĩ kĩndu ukuĩte kana

gĩkwTnyitTrTire handu hana muhano:

ndirandwo nĩ nguo Tno njohero-inT;

hihinywo nĩ irio kana maT mumero-inĩ kana

nda

anga

nganja; kiugo kĩhuthagĩrwo na kĩnyururi

kuuga kuoguo muhano: anga ndungĩhotire

kurTma?; kĩhuthagĩrwo kuuga 'kuoguo'

kuonania mwaria nĩ amenya undG muna

muhano: anga ndunahota guthiĩ?

angaika

Q o aK *^,     ■

c°* x

   

ikara na mwagago

angĩ-

mu    kĩongagĩrĩrĩrwo harĩ ciugo cia gnko

kuuga mundu ucio korwo eka undu muna,

una no woneke

ania

mugambĩre wa nyamu ta mburi, ng'ombe

kana nyau

ania

tamburukia ruhT kana thani nĩguo

wĩkĩrĩrwo kTndu ho

anĩka

jga kindu riua-inĩ nĩguo kTume

X

              A

anĩka

kwarTrĩria uhoro muhithe kĩng'ang'a-inT

Anĩrĩra

aria na mugambo munene

anirĩria

iga kTndu handu nĩguo kĩndu kĩraitTka

gTtonye ho; tuma kĩndu kĩraruta mugambo,

ta tibii, kTongerere mGgambo kTurute wT

munene

anjanja

aria na kanua monjore; aria utarĩ na

gĩthimi

anjia

   

tuĩka wa mbere gwĩka undu muna

anjĩrĩria

ambĩrĩria

anuka

gambGruruka o rĩmwe na mugambo

munene

anura

cururia

anura

eheria riua-inT; hura mbara

  “» X

   

A

anyu

aria mwĩtainwo nao na njĩra ya rurĩra kana

muhĩrĩga

ara

andu marĩ mTgendere ya kwĩhithanĩra

ara

mweri kana riua kumĩra na gucangararia

utheri

ara

tamburukia iguru rĩa kTndu kana handu

haraganu

ara

iga urumanĩrTirie na mutaratara mGna;

tamburukia muhano: ara uriri waku

macuka macio; ania muhano: ara guoko

ngwTkĩrĩre irio

aragana

tamburuka hatarĩ kĩndu kĩrĩ iguru rĩa king!;

thT gutamburuka gutarĩ irĩma kana mTkuru

aragania

kuiga undu hatarĩ gTkomeire kTrTa king!

araguri

andu aria matauraga maundu maria

maroneka

araha

   

kuiyura handu haraganu: muhano: mai

marahĩte kĩwaanja gĩothe

arahuka

uma toro; uma thnni wa undu uria

urakuohete meciria-inĩ; GkTra

arahura

ukTria kuuma toro; tuma mundu aikare

eiguTte maundu-inT

aramati

aria matigTiruo undu kana kĩndu makĩrore

ithenya-inĩ rĩa mwene

aramria

heana uhoro mundu na uria GngT

              A

arara

hutia tar! kuhutĩrTria iguru nĩguo uhorerie

arata

andu arTa marĩ thiritG na uiguano munene

arT

ciana cia mundu muna cia muhTrTga wa

andu-anja

aria

kiugo gĩa gutariria andu mararT ho ihinda

rĩhĩtuku

aria

kiuao aĩa kuonanTrTria andu me aatTTna              

   

aria

ruta uhoro na kanua

aro-

kĩhuthagĩrwo mbere wa ciugo cia gTTko

kuuga aria mekaga undu muna muhano:

arogi kuma he kiugo roga; kuonania

mundu akĩendera mundu undu muna

muhano: arotoma, arotonga

aruka

ingĩrĩra undu kana mundu na njTra nene

aruka

korwo utarT mware

arume

andu a muhĩrĩga wa njamba

arunya

nyitwo nĩ ruo tar! rwa guciara

arutani

andu arTa meheragia undu uyu, magekĩra

una ungT meciria-inT ma mGndu

atendi

andu aganu

atene

aria maari kuo mbere mahinda mathiangu

atha

O ^      .,||

   

thamakĩra na njĩra ya mawatho maria

matuTtwo

athamaki

athuri aria mehokerwo gutongoria rurĩrĩ

kana bururi wa AgTkuyu

athamia

hingura kanua gothe

atheri

andu anaa marĩ oike hatarTangĩ

athĩiniT

andu aria makuhirnrie mundu muna muno

IjUjN X

              A

athika

mundu arĩkia kumbĩka kĩndu rungu rwa

tTTri kana handu hang!ta hau

athika

rumĩrira mTtaratara kana mawatho maria

mathane utekwagarara

athĩni

andu aria matarT indo cia kumaigana

athuri

arume aria mahikanĩtie

at!

n x

   

A

kThuthagTrwo kuonania mwarĩrio

ndanaigua kana ndanataukwo nĩ uhoro na

no ende ugwo rĩngT

atura na gatagati: muhano, atia itharigo

urute tombo

atio

cinwo nĩ riua; tuurwo; cucĩka

atĩrĩ

atĩrĩrĩ; kiugo gTkT kThuthagTrwo kugucTrTria

andu maigue uhoro; thikmria

atuka

kTndu kugTa na mugayukano gTkarekania;

atia

   

A

kĩndG kugĩa na mugayukano gĩkarekania;

gĩa na ngarari igucungĩrĩria ngayukano

atumia

andu-anja aria ahiku

atura

amurania kĩndG kĩnyitanu ukĩhGthĩra kĩndG

ta kahiu kugayukania

aura

ruta matonyo; ruta mGrigo igurG rĩa

mGndG GwGige thĩ

awa

mGciari mGndGrGme; Ngai

*

   

A

aya

mu    uyu; icuhia mutĩ ume kĩndu ta mwatu;

anjia undu muhano: ukwaya kuhanda

gutar? kurĩme

ayuwa

aTwa: wayua: ndurume Theagwo nyina wa

muirĩtu nĩ mwanake urĩa umuhikĩtie

auka

kindu mundu eigirnre ta nguo kana murigo

kugwa

aukwo

umwo nĩ nguo; ehererwo nĩ murigo

ugukuTte; ehererwo nĩ undu muritu

uguguthĩnagia

B

_bataire

batara muhano: ubataire mbeca cigana

cia kurĩha irio?; bataire gukaroka kuo tene

nĩguo ndĩmakorerere

_batiĩ

_bataire

baaca

hura nguo baathi; tuga mugeni

baba

maithe

muciari mGndurume

babaya

«««. U.

       

 

              A

moca; butha

babura

bebera

baca

undu muna guthiĩ uuru Gria Gtekwendetwo

GthiT; mutabarĩre wa rwĩmbo gGthuka

bacana

gua thĩ GGru

bacania

rekania thĩ GtarT na GbacTrTri

bacia

       

O    ..Hi

              A

remwo nĩ kGrumĩrĩra mGtaratara; remwo nĩ

kGrGmĩrĩra mGtaratara rGTmbo-inT

bacia

cGngĩrĩria kGbaca

bacĩrĩra

korwo na wĩigĩrĩrĩki rnGnene mwĩkĩre-inĩ

wa GndG mGna

bagabaga

kwaga gĩkindĩrio

baithikiri

maithikiri

       

O “..Hi

bana

gĩrima; gemia na njano: cana

banga

mabanga

kiswahiĩi ruhiu rwa gutinia indo kana

gutua mahuti

bangiri

mathaga mekagTrwo moko

bangura

iga indo ikuigTtwo na mGtaratara hatarT na

mutaratara

banya

       

o HE

   

manya

bara

rora na njĩra ndikĩru

bara/barabara

kiswahiĩi

njĩra nene

barabaria

hutia kĩndu kĩinaine na kĩgambe ta mahuti

momu mahurutĩtwo nĩ ruhuho; ThTkahTka

baracuka

atuka ume rekerecu runene

       

S    i..III

              A

baragacuka

umagara watukange

baraganya

kundu kGGmG: rGng'GrT; nyGmba TtarT ngae

thĩiniĩ; indo kGharagana itarĩ na mGrori

baragu

mGthuri gĩtonga

baranĩki

mGcGthi wa ngwacT wĩ na maguta ma

nyamG

barara

muhari warĩtwo nĩ andu marugamite o

mwena wa uria ungĩ

baribari

inegene rĩa mahuti makĩhurutwo nĩ

ruhuho; nguĩ; mbeca kuneanwo i hamwe

hatarĩ thiirT: mbeca kuneanwo irĩ mbeca

cio nyene

barigici

muthenya kurĩ na utheri wa riua

barikui

ng'ombe Tna runyaga rwa gĩtTTri rutarT

rucamu

barikuma

       

o HE

   

barita

nyoni kurugarugaĩkĩhurithagia mathagu;

kwarahukĩra GndG na njĩra Tna mwago

bata

mabata

undG GrTa urendekana nĩguo GndG mGna

Ghotekeke

bata

kwenda gwĩteithia; kGmĩa kana

gGthuguma

bata

kunya

bata

       

o HE

A

nyoni kuhurithania mathagu

batara

kwenda GndG nĩgetha GndG GngT uhinge

batha

tonga

bathabatha

gĩa na Gtonga wĩigananĩirie

bathi

Kiswahiĩi kĩndG gĩkagĩrwo makara ma

mwaki kana gĩkahiGhio na thitima

gĩkahGthĩrwo kGnyorokia nguo

   

       

O

A

bathĩka

tongororoka

bathitora

Kiswahiĩi bastoĩa mucinga munini wa

guikia njirungi

batĩrĩ

ĩatin padre muhunjia wa kanitha wa

Roma kana ungĩ wa mutaratara ta ucio

batithia

Greek baptizo: Kiswahiĩi batiza igongona

rĩa kurinda maT-inT

hatfira  

   

       

O    ..Hi

              A

batura

atura mutĩicere ume mbau

bebera

unanga ngerecu nyingĩ; thethera

bebere

kubeberwo: muhano: mahĩndĩ make

marabeberetwo bebere

bebeta

murimu wa kugĩa mwTthua mwĩrĩ

bebeta

tanuka mbembe kuma mucakwe-inT kana

       

 

   

bebeta

tanuka mbembe kuma mucakwe-inĩ kana

kTndu kTngT kĩngTrTo uguo muhano:

Wandahuhu abebeta kagwa kagima

ndĩmwĩroreire

beca

aria na ngoro yaku yothe; aria na inegene

rĩingT

becu

ngu njeke muno itangThĩithia irio; o uguo

muhano: tiga guikara becu; o uguo hatar?

kTharĩro

becura

atura kTndu kiume ngerecu

    :       ? ©

O ".Hi I

              A

bengi

Engĩish bank kurTa kuigagwo na

gugakombithanio mbeca

bengu

kiswahiĩi macegera ma kuoha andu

berecura

becura

beru

becu; mukana wa kwĩrwo ndukarie utumie

bethura

una na njTra ya kurutania na hinya          

       

S    £9

              A

betinarT

Engĩish veterinary murigiti wa mahiu

beturu

Engĩish petroĩ muthemba wa maguta ma

gutwarithia injini

bibui

mTTro: irima rTa kurutĩra kĩoro kĩnene

bicirĩra

thiruo nĩ hinya

bĩgĩĩ

nyumba ndirike itaturagwo

       

 

              A

bĩndu

nyamG theuku mwĩrĩ; Engĩish kĩndu

kiumĩte runyaga ruria rucamu gĩgatigwo

kĩhunyukĩrĩire

bĩndu

ng'ombeĩna runyaga rwa kĩbĩndu

bĩra

thiururukia na hinya

bĩrĩrĩka

thiururuka na hinya

biu

n    /  rn ĩ/innnn

       

n ass

              A

biu

gTkTro kĩnene

boboto

mbura nene; maĩ marauma handu na

hinya munene

boi

thome; nja TrTa I mbere wa nyumba

borora

iturura; guita indo ikoima na wuingĩ

bubu

       

 

              A

bubu

mundu utaragia

bucuca

magego ma maria mameraga mbere

kwanjia kuuma nĩguo mangĩ mamere

bucuna

hĩa nT marakara

buĩria

irĩria

buruburu

       

 

   

tucuma twT na muhianĩre wa gĩthiurGri;

njirungi irĩa ciikagio na mucinga

burugii

mugGnda mGhĩnju; baraganya

bururi

maburGri

kundu kwĩnyitĩirwo nT andu magagGtua

kwao na makagĩa na mĩtaratara ya

mwathanĩre wao

buta

munya njoya

butha

ora;mumuthGka thutha wa gGkua

       

o HE

              A

butha

ora;mumuthuka thutha wa gukua

buthi

magetha maingĩ

buthuka

tuTkanga urekanie

buuta

kiswahi ĩi

ingata mundu wĩra harĩa aronaga

mucaara

buya

munya njuĩrĩ; buta

C

cabi

macabi

kĩndu gĩthondeketwo gĩ gĩa kuhinga kana

kuhingura handu hatangThingurĩka na

king! tiga kĩo

caca

gĩa kwa wuingĩ; TkTka na njĩra nene

cacaĩka

hatTririo nT ruo kinya uruo nT hinya; ikara ta

wT na ruo na ukorwo nT hinya

cacĩ

mwĩgatho kaingĩ wa kinya kTrTa utarĩ

cacia

       

o HE

   

atGra kĩndG kiume njatu njeke

cacu

njacu

hĩnju Tkaaga hinya

cagacia

ihugia na maT matekwaraha; rwario rwa

mwanya guthukia Gndu uma mutabarĩre

wega

cai

Kiswahiĩi chai

caira

iguĩra tha

       

O “..Hi

   

cakara

hunyuka

cakaya

girTka nĩ kĩeha gĩa gukuTrwo

cama

mucamo mwega; krndu gTa kuongerera

mucamo kunyita; runyaga kunyita wega

haria rukuhakagwo; ekera kindu kanua

kana ukĩhutie na rurĩmĩ niguo wĩigue

mucamo wa kĩo

camania

cemania: koranĩrĩra na mundu handu

cambia

       

O “..iĩĩ

              A

kwarĩrĩria na njĩra njuru ya guthukĩrĩria

camiu

thanju njeke

camura

gutha na hinya ukĩhuthĩra thanju njeke;

therukia kĩndu gĩtweku ta iria kana maĩ

cana

tema njano; tema ndemwa ingĩtaurTka ta

uhoro

canda

ina gĩcandi

   

canga

kwaga gutaukĩka

canga

onganĩrĩria indo cia gwĩka undu miina

cangacanga

urura ta utarĩ na thayu kana kĩhuruko

cangamuka

canjamuka

cang'ang'a

ndeto cia tuhu itari na uguni

       

O

              A

cangarara

henia na utheri mwega wa gukenia maitho

cangararuka

gucangarara na gTkĩro kinene

canjamuka

kenuka; ikara utarĩ na kTeha kana guoya

canuka

uhĩgĩrTra maundu-inT ma muturĩre; njuĩrĩ

kana guoya gukorwo TtogothanTte;

kenerera utonga

canuka

ruta kTro: gTa na mahua

    :   9 * ©

O “..nĩ

              A

canura

ogothanura njuĩrĩ kana guoya; GhTgia

maGndu-inĩ ma mGtGrĩre

cararuku

Ghoro kuheanwo GrTa utariT GtarT

mGhithĩrĩre

caria

etha

carĩka

atGkanga tGcere tunini tGingĩ

tGkGrGgarGga tGgTatGka

carĩkia

    :   9 ♦ ©

H    G..m I

   

gwatura tucere tuingT tukurGgaruga

tGgĩatuka

caya

hihia na ruo; igua tha

ceceni

Engĩish: station handu harĩa hamurĩtwo he

ha kurGgamwo nĩ mĩgithi kana ngari;

mGtambo wa rediG kana tiibi

ceeha

tinia kTndG kĩigwatTrĩire handG nĩguo

GkTamGranie

cehura

kiugo gĩa kTnyGrGri mGndG wĩyendagia

    :   9 * ©

 

   

cehura

kiugo gĩa kĩnyururi mundG wĩyendagia

mwĩrĩ wake na wara akomwo nake

akarĩhwo

cekeha

hĩnja; korwo utarĩ mutungu kana munoru

cema

thiĩ ukinyukĩtie kahora utegukubia

makinya; rora maundu GtarT na ihenya

namo

cemania

rora camania

remhia

O iEH

              A

cembia

uma handu kahora utekuonwo

cenduka

ehera gwa kahinda no nT ugucoka

ceneneka

korwo na mucene

cenga

herithia mundG muthako-inĩ wa

guteng'erania na gutunyana kĩndu

ceng'u

rTingĩrĩro ritari rĩhinge; kĩng'eu

   

O “..Hi

              A

ceng'uka

muromo kuhinguka;ng'euka

ceng'ura

hingura muromo utigwo o uguo urĩ kĩng'eu

cenia

mbura kurugama kuura gwa kahinda

cera

hurahuria thT utekwenja muno; rĩma

mugunda utekurikia muno; huria makara

kuma mumbo-inĩ; arĩrĩria ndeto njuru cia

gucambia mundu

cera

   n

              A

gena

cerehura

amurania hatarT na ubacTriri

chachachachacha

kiugo gĩa gutarĩria muitĩkTre wa tunyamu

tunini muhano: thuraku iraitTka

chachachachacha

chi

kiugo gĩa kwerethera wuiru kuga kina nĩ

kĩiru biu muhano: utuku wa gukTa umuthT

uma na nduma njiru chi gGtikuonanagwo

chi

kiugo gia gutarĩria wGiru muhano: KTiru nĩ

muiru chi            

       

 

   

chwa

cwa

cia

indo ikonainio na krndu kana mundu muna

ciacio

indo ikonainio na indo naa

ciake

ciao

indo ikonainio na mundu mGna

ciaku

cianyu

indo ikonainio na mundG urĩa urarĩrio

       

 

              A

ciakwa

ciitu

indo ikonainie na mwaria

ciama

kĩama

gĩkundi gĩa gutabarĩra undu muna

ciao

rora ciake

ciara

harĩ nga ohoka ihu; gĩa na mbeu

ciara

kaara

       

 

              A

ciarwo

uma nyungu ya uciari thutha wa kurĩkia

mahinda ma gukurĩra kuo; anjmrio;

matunda kurutwo nĩ mumera

cici

maitho matonaga wega na mariraga

ciene

kTene

itakoniĩ mundu kana kĩndu kina

cii

kiugo gĩa kuonania Gndu urahanTka

uhwererekeire muhano: mwaki urakana cii

no ndogo tu nyingĩ

ciTko

       

 

             

gwTka maundG mangĩtaGrwo ta rwario

GkThGthTra ciĩga cia mwĩrĩ

ciira

maciira

ndereti ya gGtuithania andG TrGmTrTire ma

na kThooto irongoreirie kGrehe Giguano

ciTrunde

andG-a-nja aria matatnte Gthingu wao

meheyanaga kĩmwTrT mekenie

cimbica

rGgarGga nT gĩkeno

cina

gwatia na mwaki

cinda

kTria hinya, ugĩkana wara kThĩtahTtano-inĩ

cindana

korwo kĩhĩtahĩtano-inĩ

cingimana

utheri kuhora; nduma gutumana

cinĩrĩra

nyitithania na mwaki; ongerera ndeto cia

kumenereria

ciothe

gĩothe

hatarĩ king! gTtigaru      

 

   

cindana

korwo kĩhĩtahTtano-inĩ

cingimana

utheri kuhora; nduma gutumana

cinĩrĩra

nyitithania na mwaki; ongerera ndeto cia

kumenereria

ciothe

gĩothe

hatarĩ king! gĩtigaru

ciringi

 

   

mbeca cia Kenya na mabururi mangĩ ma

Africa; ciringi Tmwe

ciura

kTura

muhĩrTga wa ciumbe irugarugaga na

maguru ma thutha ta ciengere

cocora

thathaya mwĩrĩ nĩguo unogoke

cogotha

Tka mundu kana nyamu undu muna nĩguo

wone GrTa angĩka

cokereria

rehe hamwe thutha wa kuhurunjuka

cokia

rehe harĩa kĩndG, mundu kana GndG war! o

mbere

conoka

nyitwo nĩ thoni nĩ undu wa GndG muna

conora

humba thoni

cooka

thiĩ harĩa

coora

urura GtarT na GndG wa bata Greka; rĩtwa

rTa kThfithanin nakunrĩi ka anrĩfi a kĩriika

an ass

   

coora

urura GtarT na GndG wa bata Greka; rTtwa

rĩa kThuthanio gakundi ka andu a kĩriika

kĩmwe

coorero

thingira wa anake na airĩtu: ndomo; kTriri

coorithia

tongoria ruĩmbo; twarithia na tuwara

tuingĩ

cora

cana kĩruru gĩa kĩndu; kurura; thagathaga

mutaratara wĩ na wara

coro

   

coro

macoro

muturiru muthondeke na ruhĩa wa

kuhuhwo na kanua

coroga

hĩngTca na wara

corora

tuĩria na maitho utekwaria

cuca

temenga na ruhiG; tuma mGndu orwo nT

hinya

cucanga

       

an ass

             

cuca

cucangwo

temengwo Guru maita maingT

cucĩka

urwo nĩ hinya mwTrT nT gutorio m murimu

kana kTeha

cucu

nyina wa thoguo kana nyukwa

cucura

thuthuria umenye wega

cucwo

       

torio nĩ undu mwĩrĩ urwo nĩhinya

cuga

inama mwena na mwena

cugacuga

inama mwena na mwena nĩ gĩkeno

cugĩra

iguithia andu matonye nguĩ-inĩ

cuha

njuĩrĩ ndaya icunjurĩte: mĩndĩga; gera rĩera-

inĩ wĩnyitĩrĩire kĩndu gĩcunjurĩte

       

cuka

macuka

gĩtaama gĩa kuhumbĩra kana kwarwo

cukuma

thuguna

Cuma

kĩgera

cumĩkia

iguithia thuti

cumĩkTra

nyotera kĩndu gĩtarĩ gĩaku

   

cuna

hutia na rurĩmĩ

cunga

hĩtwo nĩ toro wanjie gukoma

cunga

hatGkĩria kĩndu handG nĩguo kĩrĩa kĩnini

kĩhĩtGke nakĩo kĩnene gĩtigwo

cungĩrĩria

tuĩka gĩtGmi kĩa GndG kGhanĩka

cunguruma

Cuma nene na nditG

       

cunguruma

rukurukuhĩ rwa mutT

cunjuma

nyita kTndu na hinya

cunjura

rera rĩera-inT wĩnyitĩmre handu he iguru

cura

hĩa makĩria nginya hagĩe na wuiru

curacura

cangacanga ta he kTndu ugwetha

   

curu

GcGrG: irio nduge na mGtu mGmata

cururube

mGmbĩre wa mwĩrĩ GragucTrTria kana

Ggakenia maitho

cutha

ringa na rGthanju

cuthia

rorera mwanya-inT wĩhithĩte

cuugia

inia mwena na mwena

       

 

              cutha

ringa na ruthanju

cuthia

rorera mwanya-inT wĩhithĩte

cuugia

inia mwena na mwena

cuuma

ruta mathaga mwĩrĩ-inĩ wa mundG ukuĩte;

tunya indo na hinya

cuuria

hocia iguru rĩa kĩndu

E

ebuta

ehera hakuhĩ na mundu

egega

cuga nĩ kuaga kurGma wega

egeka

kwarara nĩgetha Giguithie thithi

egetha

mugambo umaga nĩ undu wa guitwo nĩ

mĩrukĩĩkĩgeria gGtonya ndaĩgerete kanua-

inĩ

ehera

guthiĩ handu hang!

eheria

twara handu hang!

ehuta

ehera hakuhĩ na mundu

eka

kinya gutahĩka no matahĩko matiume

ema

eherera mwena-inT tarT kuinama wainama

emba

korwo utarT na hinya; gutigwo GtarTkTndu

   

embanĩra

kuhumbĩra mutego na mahuti ndukoneke

embembana

kuiyura kinya gugaitTkĩrĩra

emuria

tagania indo ihutanĩtie kana ikuhanĩrĩirie

muno

enda

gucTrĩrio nĩ gukenio; umbwo

endekithia

kuheana meciria nĩgetha marumĩrĩrwo

   

enderera

kuguna mwena umwe ukThinyTrTria urTa

ungT

endia

kurithania he na thogora

endithia

teithia kwendia; tuma kĩndu, undu kana

mundu endwo

endwa

rora mwendwa

ene

rora mwene

 

enenia

kumurTka na Gtheri utarT mGingĩ ta wa

gTcicio kana kĩmGrT; gĩa na mwThoko

mGnini at! GndG nĩ GkGgTa

eng'era

guthiT na ihenya inene

enja

kweheria njuĩrĩ harĩa Tmerete na kĩndG gĩa

gGtinia

enja

kGhukGria hagĩe na irima ; gGthuthuria

maGndG maria mahĩthĩku

enjera

kuhukuria nTguo muthia uria muthike

wonekane

enjera

guthuthuria maundu marTa mahithiku

enjerera

kwenjera na ubacTrĩri

enya

gwTkenia na maundu ma mwago

enyenya

inaina nĩ kwaga kuruma wega

       

   

enyera

enge'era

enyuka

kĩndG kTGmbĩtwo na tucunjĩtuingĩ

tunyitanĩte gĩtangĩkunjĩka gGtinĩka

gĩkoima cienyG

enyura

kwamGrania kĩndG kĩnyitaine GkThGthTra

moko kana kĩndG gĩa gGtheca kiume icunjT

eregethuka

kuongerereka werG; gGtiga kuira mGno

erekera

thiĩ Grorete na handG hana; GkTrTra na

thiĩ urorete na handu hana; ukirira na

ndeto

erera

kuriunga hatarĩ na muoroto

ereruka

cokia kindu ukurTte kana ukanyua hamwe

na mTrukT mumero-inT kuuma nda

eruka

cokia mTrukT na mumero kuuma nda

eterera

kindTria na mwTrTgTrTro wa gukinyanTra,

kwTgwatTra kana kuona

       

UUMQ iimuivi na iiiumciu rvuuuia nua

eterera

kindĩria na mwTrTgTriro wa gGkinyanTra,

kwTgwatĩra kana kuona

etha

rora kĩndu, undu kana mundu harTa arĩ

etherera

etha handu he na ukunderu wa kTrĩa

kĩrendeka

eya

enja kiugu kana gĩcegu weherie thumu

kuo; enja kTeya ; enja na njĩra ya gukuruta

G

gaacĩra

therema; gĩa na umithio mwega maundu-

inĩ

gaanda

irio kugĩa na muheera utarT mwega nTundu

wa kwanjia guthuka

gaanda

ciĩga cia mwTrĩ kuhoherera na ikaheha

muno nT kuringwo nĩ heho;

gaanda

mwTrĩ gukorwo utekuigua ruo, kuhota

gwTtambGrukia kana gwTkGnja;

gaanda

       

mbembe njGa kGhoherera nT gutGura

gabituri

tubitGri

kĩndG kĩnini mGno gĩkĩoneka

gabuturi

tubutGri

thoo nene TnyitanagTrwo nT mGndG mGthia

Gmwe na GngT mGthia GrTa GngTIkarenga

mĩtĩ

gabuuthu

tubuGthG

mbGGthG: iciaragwo nT mGngG na

ihGthagTrwo kGiga maT

gaca

gTa gTko gTtarathera ona gTathambio

       

   

gacembe

tucembe

icembe inini rĩhuthagĩrwo kwenja turima,

kuhanda na kurĩmĩra irio na rĩkoragwo rĩ

rĩa mĩena TrT

gacĩra

tucĩra

njĩra TtarT njariĩ: njĩra ya guthiĩrwo na

magGru

gacumbĩri

muthia wa kĩndu kĩraya na igurG

gacunjT

tGcunjĩ

gĩcunjĩ

gagata

       

mucamo GrTa kĩndu kĩgĩaga kĩarindwo

kana matunda mamwe magĩaga

makĩanjia guthuka

gagatia

rinda kĩndu nĩguo kĩgĩe na mucamo

mugagatu

gaĩra

neana mwanya mwanya; Tkira handu

mwanya mwanya

gaithia

mukamo kGiyura iria

gakaraku

mumera uhuthagTrwo gwTkTra thararTni na

gakaraku

mumera uhuthagĩrwo gwĩkĩra thararĩni na

mĩri ya guo nĩĩtherukagioĩkoima rGnyaga

rwa kGhaka indo ta njora; runyaga ta rwa

mĩri ya gakaraku

gakenge

kaana ka mundu ga guciarwo gatanahota

gwĩtwara kana guikara thĩ

gamba

ruta mGgambo GtangTtaGrTka ta rwario

gambururuka

gamba o rĩmwe na kayG kanene

       

gana

heana uhoro uurumanTrTirie mahinda ma

uria wahanTkire

gana

kumia

gana

mucamo mururu ta wa kĩnya gĩtarĩ

gĩthambie kana maĩ maria moimaga ho

gĩathambio

gandira

rituhiria mĩtaratara nĩguo Treme

kurumĩrĩrĩka

gangara

       

kenia mwTri na mĩago

garagara

kTndu gwTtara gĩthiururukĩte

garagaria

gutwarithia na njĩra ya guthiururukTria thT

garamĩria

cungĩrĩria kTndu gGikara kĩgariĩ

garĩra

agĩra nĩ kugĩa na uthaka

garu

       

   

garuka

garuka

mGndG utirikTte andG ake akamokĩrĩra

hamwe na thG ciao; mGndG GtirikTte krnko

arĩte agagTGkĩrĩra

garura

roria mwena GngT

garurira

tigana woerere kĩndG.GndG kana mGndG

GngT

garuruka

hGgGka Grore na kGngT; tigana na mithiĩre

woerere TngT ngGrani

       

gataa

garura indo cia gutwarithio ta ngari kana

ngono

gatagati

gatTTna kaiganaine harTa mĩthia TTrT

TranyitanTra; kĩnaa thĩinĩ wa nyingĩ

gatambi

tutambi

ciumbe irĩ kĩuga kTnini ithiagĩra thT kana

iguru rĩa kĩndii ta mumera kana nyamu

gatandatu

  th

gatandatu

       

muthenya wa gatandatu wa kiumia

gatano

muthenya wa gatano wa kiumia

gatano

  th

gataru

tutaru

ngari ya kugera maĩ iguru irerete

gatatu

  rd

gatatu

   

mGthenya wa gatatu wa kiumia

gatha

kumia na kwarĩrĩria unene na ukaru;

guucia kindu niguo kTrume; guucia kĩndu

na mĩthia yakĩo yothe hamwe

gathandambuiru

jgego riria rTkoragwo gatagatT ka igegeo

rĩa muthangiri na ikambucu ria mbere

Gathano

mweri urĩa heho Tkoragwo TcacTte ukaga

mbere ya mweri wa Muoria-nyoni

GTthungu Juĩy

Gathathanwa

       

Gathathanwa

kTanjTrĩria gTa kĩmera kĩa heho ukaga

gatagatT ka mweri wa Mugira-njara na wa

Gathano GTthungG June

gathĩka

ingĩria kĩndu kĩnyitane na kĩndu king!

gathĩkania

ingTrania indo inyitane

gathima

hiuhia maguta ma nyamu nyungu-inĩ

matweke na moime ngarango

gathira

   

gathĩra

umĩria maundu hatikagĩe na umithio

mwega

gathirange

mwanake wĩ na hinya wa with!; mwanake

utari onana na mundu kTmwTrT

gathTrĩria

gana wega wa kTndu kana mundu nĩguo

etĩkTrwo

gathura

regeria kTndu kiuma kĩgathe

gatigithu

       

kanyungu gaceke kanini ga kuiga maguta

gatnna

mahinda maigana una; uraihu wa handu

ukĩgerwo na mahinda; icunjĩcia undu

igaĩtwo na kĩgeri kĩa mahinda

Gatumu

mweri uyu Gkaga mbere ya mweri wa

Mugaa wa themithu. NTrTo magongona ma

irua makoretwo magĩkwo thutha uyu

GTthungu December

gaturu

tuturu

kanyamu ke muhianĩre wa mbĩa no ke

muting'oe munene wĩ na guoya muingĩ

gaikaraga marima-inT na kendete kurĩa irio

nyumu

gaturume

tuturume

kagondu ka njamba gatar? kanene

gatuu

kumenyeka muno nĩ undu wa uhoti muna

gaya

amurania ; iga mwanya mwanya

gayania

amurania ikundi itigakorwo hamwe;

amurania nĩguo o muheyo egTTre kĩndu

geeta

guucia uta nĩguo Gikie muguT

   

gega

kurora handu hamwe Gtekwaria kana

kurora na kungĩ

gegeara

makio nĩ GndG Ggutige Ggegete

geka

tGma mGndG eke GndG GkGmGrehithTria

ndirG mGhano: mGciari kuonia mwana

wake njaga nĩ kGmGgeka

gema

thakara nĩ kGhumbwo indo thaka

gemia

       

humba na indo cia guthakaria

gena

thi? handu hana wĩ na itGmi itarĩ cia kTwTra

kana ithama

genda

umagara kundu kuraya na muoroto muna

gendera

guikara ung'athĩtie

gera

hitukTra; tuĩria muigana wa kĩndu

       

 

   

gera

Tka kĩndu kana mundO GndG muna: gera

ngero

gere

njuru makĩriaĩkĩringithanio naĩngĩ njuru

geria

Tka undu Gtari na Gma kana no GGhote

geria

ringa itheru

geria

roria ukinyanĩru

       

geta

thugunda kwanjĩrĩria

getha

maatha maciaro kuma mugunda-inĩ ma

kuigwo ikumbĩ

gia

gwĩka undu wa kwagithia gĩkeno

gĩake

ciao

mu  

gĩake

kĩndu gĩakĩtwo ta nyumba

gĩathi

at hi

andu a ruruka rwa Ndurubu aria maarT ene

ithaka

gĩathi

ciathĩ

muthĩ wamGrTirwo GndG muna; karTTko ga

gutungana

gĩatu

njatu

gĩcunjĩ kiumanĩte na gwaturwo muhano:

gĩatu kĩa ngwacT

gĩbungo

ibungo

kĩuma gĩtumĩrĩirwo handu gĩ gĩa kuhinga

gĩcacĩ

       

   

mwĩtĩo

gĩcakuri

icakuri

kĩndu gĩthondeketwo kĩrĩ gĩa kuhakura

indo thĩ

gĩcambio

gĩko gĩa kwaria ndeto cia gucambia

gĩcandĩ

icandĩ

mbuGthu TkTrTtwo indo thĩinĩ nĩguo yainio

Trute mGgambo; rGTmbo rGrĩa rGinagwo na

mbGGthG ya gĩcandĩ

gĩcanuri

icanuri

kĩndG gĩa gGtambGrGkia njuĩrĩ

    

gTcegG

icegu

handu hamure thĩinĩ wa nyumba ha

kuigwo mburi

gĩcere

icere

gTcunjT kiumTte he kĩndu gTtamburuku ta

ibati kana nguo, gTcerehurTtwo

gĩcicio

icicio

kĩndu gĩkuhĩtwo, gĩkanyoroka na

gTkahenia, undu at! no wĩrore kĩruru gTaku

ho

gĩcigĩrĩra

thT nyumuĩrigicĩirio nT maĩ; handu hana

harigicTrie nT kĩndu

aTciao

gTcigo

icigo

gTcunjĩ kĩa handu haramera kTndu,

muhano gTcigo kĩa njuĩri; gTcigo kTa

mugunda; gatTTna ka handu ke na maundu

mako mekuraine na kurTa kungT

gicii

ngoro ya irigu T na marigu matarT makuru;

ithaga rT na ciuma inyitTrTirwo na karigi,

rTthayagwo guoko-inT kuma thutha wa

irongo rTa mwTrT kinya hakuhT na kTgokora;

ithaga rTa aka rTthondeketwo na ciuma

ciohereirwo karua-inT, rTthondekagwo na

icere cia makorogoca ma matumbT ma

nyaga rThumbagwo ngingo

gĩciko

iciko

kTndu gTthondeke kTrT gTa gGtahia irio

gicinga

gicinga

icinga

ruku rurakana mwaki mwena urn we

gĩcoka

icoka

nyama ciunganĩte hamwe iria itumaga

moko maceere

gĩcokio

mutumia utetwo nT mGrume akamucokia

kuri aciari ake

gĩcoro

macoro

mutondo wa mai ma ng'ombe kana mburi

gĩcuĩro

icuĩro

handu harĩa hombagwo nT nyoni

   

gĩcungi

icungi

krndu kT na turimarima tunini twa kugiria

indo nene ikTre no tukahTtukia indo itarT

njariĩ

gĩcuni

kTboko gĩthondeke na ndigi muthia-im

ciohereirwo kamuti-inĩ gTa kuhura mbiruri

gĩcunJT

icunjT

kTamuranie, gTkaigwo mwanya; gĩkonainie

na kTndu kTna na kĩnyitaine nakĩo no

nTkTrugamTtie

gicure

mburi Tkahitwo matu

gĩcurucuru

icurucuru

krndu o gTothe kĩhaana tUri kana mutu

gTtukanĩtio na maT ikaiguana

gĩcuthT

icuthT

gTting'oe kTrutTtwo nyamu-inT, kaingĩ

ng'ombe gĩkuagwo nĩ athuri kana

gTkahuthĩrwo kuhura ngi

giginyana

Tka undu muritu utegutiga ona woneka ta

urarema

giika

thinio ni undu wagTte njĩra ya kuutoria

gĩikaro

handu harTa haakĩtwo mĩciT ya guturwo nT

andu; nyumba

gTTko

iko

muturiru wa kunyuTra ndogo ya mbakĩ

kana kĩraiku; nyamu ya thTTimbagia

mutwe na ngingo na Thotaga kuruga iguru

gTTko

undu uronwo kana ukaiguo ukiumana na

handu, krndu kana mundu muna

giitu

ciitu

mu   wu:kĩndu gĩkonainie na aria mararia

gTkabu

ikabu

kiswahiĩi:kTondo gĩa gukuo na moko

gĩkang'G

makang'G

andu mahekeete gĩtĩyo na monagwo marĩ

a bata: ing'ara

gikang'G

gTtheri kTa mbembe nyumu

gĩkeno

Ghoro wa kGigua wGiganĩire na

GcanjamGkTte nĩ kGgacTra GndG-inT,

kwTrĩgTrira GndG mwega kana GndG GngT ta

Gcio

gikiatho

gĩkiatho

kĩnyita kTa njohi kana ucuru

gĩkĩro

ikĩro

ngurani ciumanTte na utiganu gatagatT ka

andu, kTndu kana indo: muhano Kamau ti

wa gTkTro kTmwe na Karanja, karanja m

mutongu muno

giko

kiria gicungagiriria waagi wa utheru

gĩkombe

ikombe

kTndu kĩhaana kamee gĩa kunyuĩrwo indo

ndweku

gikonde

gĩkonde

ikonde

ruua rurĩa ruruithagio knga-im kTa

undurume; ruua rumerete rukarekania tiga

o harTa rumereire rugatigwo rucuhTte

gikonyo

kĩndu kĩyumĩrĩtie handu kina muhianTre ta

wa mukonyo wa mundu

gĩkore

ngore/makore

ruua rwa kĩndu ta thanda ya mbembe

kana kTungGyu

gĩkoro

makoro

rora ikoro

   

gĩkundi

ikundi

andu kana indo nyunganie igakorwo

handG hamwe

gĩkundo

harĩa mukanda kana kĩndu kĩa muhĩrĩga

ucio kĩohetwo kĩogothanĩtio

gĩkunjo

ikunjo

kĩndG gĩtambGrGku gĩkaunanĩrwo;

mandĩko ma ibuku ria Ahimbirania

gĩkuu

ikuG

Ghoti GrTa GtigithGkanagia muoyo na mwĩri

GTkuyu

muthuuri urĩa wanjĩrĩirie rGrĩrĩ rwa

Agĩkuyu; rwario rurĩa rwaragio nĩ Agĩkuyu

gimara

kura uigane

gĩothe

ciothe

hatarĩkĩndG gĩtigaru

gĩra

thiĩ handu hana nĩguo woe ucoke ucokie

harĩa umire mbere

giria

hingĩrĩria GndG mGna gwĩkwo

   

gĩrima

tinia muting'oe wa kagondu; muting'oe wa

koori warTkia gutinio

gĩrima

TkTra ruoro

gita

hinga mĩanya rugito-inĩ kana iguru ria

nyumba

gTtaa

uhoti wa kurehera uuru na mĩario ya

kanua

gitaama

itaama

       

gĩtaama

itaama

kĩndu gĩtaamburuku gĩtumĩtwo na ndigi

kĩngihumbĩrwo nakĩo

gĩtahĩro

itahTro

handu hatahagĩrwo maT

gĩtaigua

itaigua

mundu wT matu matangĩhota kuigua

migambo

gĩtama

ndama

rora ndama

gĩtambaya

itambaya

       

gĩtang'a

itang'a

gĩtonga kĩnene

gĩtango

gTTko gĩa guthĩnia nT undu wa gucokerera

undG utarendwo

   

gĩtara

itara

gĩikaro gĩake na mahuti kana ngerecu gĩa

gutuurwo nĩ nyamu ta nyoni kana mbTa;

gĩtuuro kĩa nyamu gĩake mutĩ iguru

gĩtaru

krndu gĩthondeketwo gĩa guthiTra maT-inT

gTkuTte andu kana indo Kiswahiĩi mashua

aitaruru              

       

giiaruru

itarurG

kTndu kĩogothetwo kĩrĩ gĩa guthurĩrwo irio

nyumu ta mboco

gĩtathira

jtathira

nda yothe TrTa TkuTte ciaga ta nda ya irio,

ini, higo na mara harĩ mundu; nda ya

mbere ya nyamu irĩa icokagia ithagumia

gĩtatĩ

itatĩ

gTtungano gĩa gĩkundi kĩa andu

marongoreirie undu muna

gitembe

ikinya rĩa njogu kana nyamu TngTT kugGru

ta kGu; kuguru kuhana ta kwa njogu ring!

ta kwa mGndG kGrengetwo

       

gĩtende

matende

ikinya rĩa kGgGru kwa nyamu kana mundu

gĩteng'u

nyungu nene

gĩteo

iteo

kĩndu gĩtarĩ bata gĩbatiĩ kweherio

gĩtete

kĩndu gĩceke kĩraihu kĩumaga rungu-inT gTa

gwTkĩrwo indo ndweku ta iria kana curu

gĩthairu

mundu uruithĩtio m mundu utamurĩirwo

gĩthairu

mundu uruithĩtio nĩ mundu utamurĩirwo

wĩra ucio

gĩthaka

ithaka

mutitu;kĩndu kĩega gĩkĩonwoikTrorerwa;

gTcigo kĩnene kTa mugunda

gĩthaku

ithaku

handG ha thondekagwo rugito-in! ha

humbĩrTtwo nĩ nyeki kana mabati maria

magitĩte nyumba iguru mwena wayo wa

mbere; ruciaro rwa mutumia: nyumba

muhano: gwa Gatokaya nĩ gwa ithaku igĩrĩ,

kTa Nyambura na kTa Wanjiru

gTthambo

ithambo

gĩikaro gĩa thambo

gĩthana

iria rĩa mbere rĩrĩa nyamu yambaga kuruta

ya ciara rĩkoragwo rĩhana rGnyaga rwerG

rwĩ na ngoikoni

gĩthatu

kĩbii

gĩthayo

itumbT rĩkomereirio kana rĩthGku; kĩgGGta

gĩthemengu

Ghoti wa kunGha na ciugo kana meciria

git hem it hu

mathemithG

irema njeru igĩaga mwTrĩ-inT

gĩthendu

gacunj? ka mutĩ karTa koimaga harTa wa

temwo

gĩthenya

mathenya

gĩtithio muhari-inT; gacigĩrĩra gatarĩ kĩndu

thĩini wa gĩcigo kTmeru indo

gTtheri

irio cia mutukanio wa mbembe na mboco

itherukie

gĩtheru

theru

gTtarT na gTkoo

   

an n

gĩthethwa

ithethwa

indo cia muhĩrĩga wa kĩgwa ina mucamo

utarĩ mwega nT kwaga gukura

githf

tondu

   

gĩthii

ithii

itonyo rĩcunjuragio ciande-inT

rĩthondeketwo na rua rwa nyamu

gĩthiita

ithiita

kindu kĩmerete mwĩrĩ-inĩ gĩcunjurTte; kUga

kia undurGme gT kĩruithie

githima

ithima

gĩthima

ithima

handu harakunuka maĩ na andu no

matahe ma kunyuo

gTthinĩkanio

ithinĩkanio

gTTko gĩa gutirika mundu na kumwĩka uuru

rĩrĩa abatairio nT uteithio waku

gĩthĩnjĩro

ithĩnjĩro

handG harĩa hamurĩtwo he ha guthTnjĩrwo

nyamu

gĩthioro

ithioro

handu njĩra TtigTte guthiTT nGngaru Tkarora

mwena ungT

grthita

   

gĩthita

ithita

giting'oe kia ng'ondu

gĩthithi

mathithi/ithithi

GthiG-im gatagatT ka maitho na harĩa njuĩrĩ

yanjagia kumerera; muonekere wa mundu

akĩrorwo na maitho kana no atiyo kana ca

gĩthitu

ithitu

kĩndu gĩthondeke nTguo kTgirTrTrie mauru

gukinyĩra urĩa kTragitTra

githiururi

mathiururT

kĩndu kana mucoro uthondeketwo wT

mGhari Gmwe mGnyitanu GtarT mGthia

mGhano: riGa nT rĩa githiururi

   

gĩthu

ikinya ria nyamu iria i ndwara ta nyau

kana ngui

githuki

ithukT

gTtina kĩa mutĩ kĩrĩa gĩtigaraga kĩnyitaine

na mTri thutha wa muff gutemwo

githuku

gatutu ka njoya kamerete handu hamwe

mutwe-inT wa nyoni ta urĩa mTthu

Tkoragwo

gĩthuma

ithuma

ngo Tthondeketwo na rua; kTnyamu

gTtandayie kTohagĩrĩrwo nda ya nyamu cia

njamba nTguo itikahote kuhaica cia nga;

kĩgera gĩthondeke gĩgĩtandayie

       

gĩthumbĩ

gĩthiururĩ gĩtigĩtio njuĩrĩ kĩongo-inĩ kĩa

mutumia

GTthungu

ruthiomi na mĩtugo ya Athungu

gĩthunG

ithunu

ciikaro itarT cia gutuura ciakagwo nT

agendi kana igakwo kuraya na mGciT;

gĩikaro kĩa anake

gĩthuri

mutamburGko wa irĩma

gĩthuri

ithuri

       

gĩthuri

ithuri

KTiga kia mwTri kĩrĩa kĩnyitaine na mbaru

gĩkoragwo mweza wa mbere wa mundG

kana nyamu iguru ria nda

   

gĩthuuri

ithuuri

mutT honge ciaguo itagiaga mahuti na

watemwo ni umaga iria, kaingT

nTGkoragwo na rangi mweru

gĩti

muromo wa andu-a-nja harĩa mathugumo

moimagĩra; kĩino

gĩti

it!

kiswahiĩi kiti: kĩndG gĩthondeketwo gT gTa

gGikarĩrwo

       

gĩtĩa

itĩa

kĩohe kĩa indo cia muhĩrĩga wa nyeki ta

ngano

   

gĩtiiro

itiiro

ruĩmbo rwainagwo nT atumia akuru

gĩtnyo

itTTyo

mutugo wa kuonania kwĩnyihĩria na

gukenio nT mundu

gĩtimu

ndimu

karugi kombukaga ke runyaga ruiru na

rwa ngoikoni mathagu-inĩ gakagTrTra

nyumba yako indo-inT

gĩtina

   

itina

muthia wa kTndu Gria gTikarĩire gTkehanda

gĩtindo

itindo

harĩa haumagaragĩrwo hagaikarwo no tiho

hararagwo

gĩting'oe

muting'oe

gĩtingĩ

kTrung'o kĩa mutĩ murGngaru muteme,

ukahururwo thari na ugaicuhio

gitĩra

hGthĩra Ghoti kugiria GnGhu Ggwate kTndG

kana mundu muna

gĩtira

itira

gĩcigo kĩa mugunda kĩmerete nyeki

gĩtira

mugunda umerete nyeki

gĩtiro

nyĩmbo cinagwo nT atumia ahiku kaingT

thutha wa mambura ta ma ngurario

gĩtonga

itonga

mundG urĩ na indo ciake nyingTimuigamte

na igatigara

gĩtono

itone

karugi ka muhTrTqa wa nqiqT ke runyaqa

gĩtono

itone

karugi ka muhĩrĩga wa ngigT ke runyaga

rwa mukuyu

gĩtoore

itoore

kĩumbe kĩnene ta mbuku kĩhaana mbĩa

gĩikaraga mĩhunguru-inĩ ya mahiga

gĩtuamba

ituamba

mukuru wĩ na tTTri munoru na munyotoku

maĩ ungĩrĩmĩka

gĩtumbĩ

kĩara gĩa guoko kĩrĩa gĩtungu kurĩ ciothe

gĩtumi

itumi

  gĩtumi

itumi

kĩhooto gTa gwTka undG

gĩtumumu

itumumu

ur? na maitho matonaga

gĩtunguru

itunguru

kiswahiĩi - mumera uhuthagĩrwo guTkTra

irio mucamo na watinangio nĩ ururagĩra

maitho

gĩturi

ituri

muthia biu

gĩturwa

gĩikariro kTrTa muthuri aikaragTra e thingira

gĩturwa

gĩikariro kĩrĩa muthuri aikaragĩra e thingira

agĩtua matua ma muciĩ wake

gĩtutu

andu, indo kana nyamu nyingĩ ciungamte

hamwe

gĩtuuro

ituGro

harĩa hatuĩtwo muciĩ wa guikaragwo

gĩuthi

ciuthi

gucuuka mĩtT mundu akagwTrwo nĩ mutT kT

munyaka

gocithia

       

heithia gĩtĩyo nĩ kugana uhoti na wega

gocogoco

inegene rĩa ngarari

gogota

titika murigo muritu utarahota gukuua

wega

goma

kisawahiĩi rega gwTka undu

gona

gTcoka kurema gutamburuka kana

gukunjĩka rnundu wa kuguthwo; mwĩrĩ

kugaandio na mĩthaiga ya gutuma mwene

ndakaigue ruo  

gonderera

ikara o Gguo ta GtarT na hinya: ikara ta wT

na GgGta

gonyoka

gĩa na kĩgoci

gooca

tTTya na ciugo cia kGgana Ghoti na wega

goromoka

ruta mGgambo o rĩmwe wa marakara;

mGraramo wa nyamG T na marakara

goru

       

an w

   

uiru

gothe

tuothe

kanyamu kanini: hatarT gatigaru

gotora

gucia kĩndu kinya kiunTke harĩa kĩnyitĩrĩire

guanyĩrĩ

maguanyĩrĩ

guoya umerete rua-inT; nguo ya rua rwĩ na

guoya

guca

tiga nĩ undu wa

gucia    

gucia

hGthĩra hinya wa moko kurehe kĩndu na

kurĩa urT

gugua

kTumbe kTnene gTa kumakania

guguna

guteta na mugambo utaroiguĩka wega

gugunyara

gunyara

guguta

       

guguta

nyua kĩndu GtegGtigithTria; nyua njohi TkTre

gĩkĩro

guĩka

humbĩra na taama; theca na kĩndG gĩ

gGikio ta mGguT; mGndGrGme kGgĩa na

ngwatanĩro ya GrTrT na mGndG-wa-nja

guĩka

kGruta gTTko

guka

ithe wa nyGkwa kana thoguo; mGndGrGme

mGkGrG mGno

gukanda

       

gukanda

gukima kĩndu gĩthĩe ta mutu kana tTTri

mutukanu na maT ukĩhuthĩra moko

gukuma

gukunga ugĩtonya handu

gukunda

gwĩkĩra kĩndu gĩtweku kanua nĩguo

ukĩmerie

guma

gĩa na gutu nĩguikara handu he na uhehu

kana kwaga kuhuthĩka kwa ihinda

guma

       

   

guma

kuunuha na njĩra nene

gumba

rehithĩria Ggwati munene

gumia

tuma gutu unyite kĩndu

gumĩra

Guru kunyita na kuunuha na njĩra nene

guna

tuĩka Gteithio mGnene

       

   

guna

tuĩka uteithio munene

gunya

ihuga o hanini

gunyara/gugunyara

gucaĩrĩria tar! gukunjakunjana

guoko

moko

ciĩga iria icunjurĩte ciande-inĩ ihGthagĩrwo

kunyita indo; maguru ma mbere ma

nyamG cia maguru mana

guoya

maguoya

       

   

guoya

maguoya

muhianĩre wa njuirĩ GrTa Gmeraga rua-inĩ

rwa nyamu iria itombukaga

guoya

undG wa gwĩtigĩra maundu maria

utaramenya mekurĩkĩrĩra atĩa

guoyohia

makania; TkanTra guoya

gurara

ringwo utihio kana ugĩe na uimbo; Gruo nT

indo iria GraigithTtie wone umithio mwega

guraria

guraria

cungĩriria nguraro;Tka igongonga rĩa

ngurario

guruka

umwo nT ngoma: gĩo nĩ ngoma njuru;

gwĩka maundu moranĩtwo na mwĩcirĩrie

mwega nĩundu wa kGruara tombo

guruma

kiswahiĩi nyamu kurarama

gurumuka

ukTra kuuma toro o rimwe na mGthituku

gutha

gutha

tunya o rimwe hatari kugiginyana

gutha

ringa

guthiĩ

kuuma handG hamwe kinya handG hang!

guthugua

guthiururukĩria mĩthia ya twara kana rGhĩ

handG hamwe GhahinyTrĩirie

guthuguma

kGruta gĩko kĩa mwĩri gĩ gĩtweku ta maĩ

guthuguma

kOruta gĩko kĩa mwĩri gĩ gĩtweku ta maT

kuhTtGkĩra ciĩga cia uciari

guthuka

teng'era gatTTna gatarĩ karaya na ihenya

rĩnene

guthuka

aria na mugambo munene wa gwathana

guthura

teng'eria gatTTna gatan karaya na ihenya

rTnene

gutirT

   

gutirĩ

wagi handuhana

gutu

rukungu rurĩa rwĩnyitagĩrĩra indo-inĩ cia

kĩgera nĩ GndG wa Ggunyu kana kwaga

kuhuthĩrwo kwa ihinda

gutu

matu

kTTga kĩrĩa kThuthagĩrwo kGigua; ref

gutuba

kurika kamGriko o rĩmwe; gGkorwo nĩ

GndG mGritG ta gGkuTrwo nĩ mGndG

Grehokete

gutuka

gutuka

maka o rĩmwe

gutuka

muthenya guthira; nduma kuingĩra; gĩthithi

guikara ta mwene e murakaru

gwake

kwao

kundu gOkonainie na mundu muna

gwata

nyita mwaki; mungGrwa kuanjia kumera;

kinya hind! na

gwatanĩra

       

gwatanĩra

nyitanĩra

gwathĩkĩra

kuigua mawatho mana

gwatia

akania na mwaki; nyita ihu

gwatia

gwatura ihĩndĩ kana kĩndu king! kĩrungarG

ta uguo na gatagatĩ

_gwete

riUInvfonTm ĩ/fmo mfihonn-  /orTithi rVT

_gwete

ukinyamru kuna muhano: KarTithi nĩ

muthuri wa gĩtĩyo, ekaga maundu na njĩra

Tgwete

gwĩbarita

kwĩyarahura na undu wT na mwago

gwĩcunjuma

gwĩthuna taarĩ maguru uikarĩire;

gwĩthuthuma

gwĩkana

gwĩkĩra ungĩ o urĩa we arĩ a gwĩka; kugTa

na ngwatanĩro ya gnko kĩa urĩrĩ

gwĩkithia            

gwĩkithia

ithako rĩa ciana rĩa kwThithanTra umwe

agacaria aria angĩ

gwĩtemania

kwĩrekania thĩ o uguo hatarT kTharĩro

gwĩthikĩra

guikara ukirĩte na gTthiithi gĩtarĩ gĩkengu,

utekwenda kwaria nT undu wa kTeha kana

kumaka

gwĩthuthuma

gwĩcunjuma

gwĩtigĩra

gwĩthuthuma

gwĩcunjuma

gwitigira

kGmakio nĩkĩndu kana undu GngTcungTrTria

ugwati

gwĩtirimia

gwĩtirĩrĩra na kĩndG nĩguo Ghote gGthiĩ

gwitu

gwakwa

kundu gukonainie na mwaria

gwĩtwo

kuurio uthii handu hana; gukua

haa

kuu

kiugo gĩkĩ kĩhuthagĩrwo gT kĩuria:handu

mwaria ataramenya

haara

igua na utaukwo m undu; thingata mundu

ugwĩkĩte Guru nĩguo arĩhe GGru Gcio kana

amenye ndGkenetio nĩ GrTa ekTte; hang'a

indo kGndG na kGndu GcicokanTrTrie

hamwe; nyamG gwetha irio

haaria

handG he gatĩna kaigana Gna kuuma haria

mwaria arĩ

haata

tindĩka kĩndG GkThGthTra kĩndG

gTthondekeirwo wĩra Gcio kaingĩ nĩguo

Gtherie handG mGhano: haata rGragara

tindĩka kĩndu ukThuthĩra kĩndu

gĩthondekeirwo wĩra ucio kaingĩ nTguo

utherie handu muhano: haata ruragara

rurĩa urute kĩara-inT

H

haca

hinyĩrĩria ukĩgayania

hacwo

hinyTririo nT urĩa uragayanTra

hagaiga

tangĩka ngoro nT kumakĩra undu

hagaria

kurutithia kĩndu iguru rĩa king! nTguo

kĩuhĩge

   

hag!

harĩa nyungu nkaragTra riko-inT

rĩthondeketwo na kahagT; rora kahagT

haguka

krndu kugua kuuma harĩa kĩigĩrĩirwo:

muhano: nyungu nTyahaguka gĩtheri

gĩothe gĩaitĩka; kugua na rwere

hagura

guithania kĩndu kTrungiT hatarĩ GbacTrTri;

Eheria mundu wathani-inT kia hinya na

negetha wathane ithenya riake

haha

harĩa mwaria arT

hahaatĩria

kwĩyoera indo nyingĩ hatarT gucaĩra aria

angĩ matikaage

hahama

hahaatĩria indo ciene

hahuka

nyitwo nĩ kĩmako o rĩmwe na gwa kahĩnda

kanini nĩ undu wa kumĩrĩrwo nĩ undu kana

kĩndu o rĩmwe uterĩgĩrĩire

hahura

tuma nyamu kana mundG ahahuke

haica

   

haica

ambata iguru rĩa kĩndu; nyamu ya njamba

kuonana kĩ mwĩrĩ na ya nga

haicwo

nyamu ya nga kuonanwo nayo kĩmwĩrĩ nĩ

ya njamba

hairu

kuiru

handu he na runyaga ta rwa makara;

handu he na Ggwati munene

haiya

kiugo gĩa kuonania kĩmako, muthituko

kana muhahuko muhano: haiya! AtT

kwanyu gGtiĩrĩga mbura na gwitG yurTte

karĩ thĩ gakongoya!

haka

tandayia kTndu gĩtenderu ta maguta iguru

rĩa kTndu; heana ihaki

hake

hao

mu  

hakiri

Kiswahiĩi rukobe

hakuhT

gukuhĩ

handu he na gatTfna gatarT kanene

hakura

hokora; nina uhoti wa njamba guciarithia

hakura

hokora; nina uhoti wa njamba guciarithia

na undG wa kunGha kTTga gĩa kuruta

mbegu cia uciari

hamba

thiT handu iguru

hamwe

handu hana hatarĩ na hang!; guĩka Gndu

na ngwatanĩro

hana

kuna

handu hakonainie na uhoro urTa urarĩrTrio

no hatiragwetwo nĩha

handa

TkTra kĩndu tTTri-inT nTguo kĩmere; rugamia

kTndu kTnyitĩrĩirwo nĩ tTTri gĩtikague

handu

kundu

harTa hangĩonwo, hahutio kana hathio

hang'a

thiĩ haha na harTa ugĩetha wThokete kuona

umithio wa gwĩka uguo

hang!

kungĩ

handu hana tiga harTa he kugwetetwo

mbere

hang'i

hang'i

mathaga ma atumia mekagĩrwo gutu-inT

mathondekagwo na rugucio rwa gĩthiururĩ

ruĩkĩrĩtwo ciGma

hangĩra

IkTra kĩndu gĩa kuhuthĩrwo wĩra-inĩ ta

ithanwa kana ruhiG munyito

hangura

hagura

hanguranio

guithio rĩrĩa urungiĩ GtegubacTrTrwo

hanya

       

tiihia na ndwara; irema cia gutiihio na

ndwara; ruma Gthecete na ndwara

hanyuka

thiĩ handu hana na ihenya rĩnene

hao

hake

mu  

hara

thirĩrwo nĩ Gtonga; tiihia na ndwara kana

kĩndu kina tumĩthia tGkuhĩ; nguraro

ciumanĩte na kuharwo

haragana

amukana hatarĩ mGtaratara; GndG uuma

mGtabarĩre gGthira hatarĩ mGtaratara

   

haragana

amukana hatarT mutaratara; undu uuma

mutabarire guthira hatarT mutaratara

haranio

nguĩ ciumanĩte na mutonyano muhano:

acio matuire na haranio kuma rĩrĩa

maregire kuhanda ngiri

harata

kwaria ndeto thuthurie na kinyi

harĩ

kGrĩ

handu he na kĩndu, mundu kana undu

muna

haria

   

haria

handG haragwetetwo ihinda rĩhĩtuku;

handu hana

harĩria

thagathaga krndu nĩguo kThuthTke

harĩrĩria

harĩria

haruka

tonya handu hakundeeru

harukia

tonyia handu hakunderu

haruria

tihia nĩkuhara na kĩndG

hata

remererwo kuuma handu unyitĩtwo nĩho

hatha

thabai; makĩria ma kĩndu kĩmwe

guciaranĩrwo hamwe iciara-inĩ rĩmwe

HatTka

OndG ukuhatTkTte; undG mGritG ta wa

mGrimG, ndwari nene kana thTna mGnene:

mGnyamarTko

HatTka

       

an ass

HatTka

tindĩka kinya urĩa mutindĩke atigĩrio handu

hakunderu ataraiganTra;Nyamaria

hatTra

tindĩkĩrĩria kĩndu handu hakunderu

gugTkĩra

hatiri

gukorwo kĩrĩa kĩrarĩrĩrio gTtikoretwo ho:

wagi wa gĩtumi kta undu muna muhano:

hatiri kĩrĩa kĩramurĩria

hatiriria

agarara kĩhooto kĩrĩa gĩkoniĩ mundu ungĩ

kana nyamu; hatTra

   

hau

kuu

handu hana harekĩrwo undu kana

hakaigwo kTndu

haya

kiugo gĩa gwĩtĩkĩra

haya

kuoya indo ugĩciganagĩrĩra handu igGru

haya

korora karGkorora karecokera na

gatiroimukana

he

kinnn nTa            IrTnrĩii

       

as ĩ.III i

   

he

neana

heega

kwega

hagĩrĩru hatarĩ na unuhi

heeha

heherera

heherera

arĩria na mugombo munini matG-inĩ ma

mundG GndG GtangTiguTka kGnene

heene

kwene

harĩa hatagGkoniĩ

   

heenia

Tra ndeto itarĩ cia maa

heho

rĩera ihehu

heke

kTTga kĩa nyamu ya njamba kĩrĩa kĩrutaga

mbegu cia uciari

henereria

hĩngĩca na waara werekeirie muhĩngĩcwo

handu hana

heneria

   

heneria

heana ndumĩrĩri ya hitho na njĩra ya ciĩko

handu ha ciugo

henia

kuruta utheri uramurĩka ugĩtithagia

henuka

hiuka o rĩmwe hatarT gucokera

heo

nengeruo kĩndu wTtTkĩrĩtio kuhuthĩra kana

gwatha; ciara

herekia

   

herekia

thirĩkia; gucokera maGndu Grakanio gwĩka

nĩguo urakarie uria uragukania

heta

kweheria kTndu kĩrahumbTra handu

hetwo

eherio harĩa uhumbTrĩte; kĩrĩgG kurua

hĩa

gucinwo nĩ kTndu kThiu; rugĩka

hĩa

rora

   iuiiiuiitf id wd nue, iĩia iiiuiniKaya

guthambia thakame ikaruta gTko kT

mathugumo

higuka

mahĩndT kurekania igathĩkanĩrio-inĩ; kĩndu

kugua kuuma harĩa kĩigĩrĩirwo: muhano:

nyungu nĩyahigGka gĩtheri gĩothe gĩaitĩka

hiha

hihinya kindu kiume maT

hiha

eheria mai thT

hihi

kiugo kĩgwetagwo nĩ mundu akĩyuria undu

e na nganja na guo muhano: T hihi

hihi

kiugo kTgwetagwo nT mundu akTyuria undu

e na nganja na guo muhano: T hihi

WairimG nT aramenyire uhoro Gcio?; kiugo

kThGthagĩrwo gwTkĩra Ghoro mGna GritG

makTria mGhano: hihi nT Gramenya

GngTgakinya hau nyGkwa onete maigana?

hihia

kugucia na kGruta rĩera mahuri-inĩ

hihia

cina na mwaki

hihinya

gutindTka kindG gTtarehera harĩa kĩrĩ

hiinga

mundG wĩtuaga GrTa atari

hinga

GndG GrarT mweterere gGkinyanĩra

hTTnga

kĩndG kĩhandĩte kGhĩngĩca magGru ma

kĩndG kĩrathiĩ; rakaria mGndG nT GndG wa

mĩario kana gTTko ekĩte

hTTra

gĩthaka kĩhĩu

hika

hĩka

hiuhia kĩndu kĩrĩke kana gĩkinye na ihenya

hĩkĩkĩ

o rĩmwe na ihenya uterĩgĩrĩirwo

hĩkĩkĩ

uhoro wa gukorwo ukĩhĩka Gndu GtarT na

wetereri

hĩmbĩria

nyita mGndG gĩthGri-inT GmGrigicTte na

moko; kwĩyoera ciothe hatarĩ tha na aria

angĩ

hinahi

       

ihenya rĩtarĩ gTtumi

hĩnda

kunyua mbakT na maniuru kana kĩromo

hind!

ihinda rĩna

hinga

kirimania handu he na mwanya nĩguo

mwanya uthire; tiga undu muna wa

kTmerera nĩguo wambe uhingie undG

muna

hĩngĩca

kuhe mundu uhoro mugaru na urĩa arenda

kumenya; ingĩra njĩra-inĩ ya kTndu

hĩngTcwo

heyo uhoro mugaru na urĩa urenda

kumenya

hingira

kirimania handu nĩguo kĩrĩa gTthĩini

gTtikahote kuuma; kirimania njĩra nĩguo

kĩndu kana mundu muna ndakagere ho

hingo

ihinda rTna

hingura

kirimanura handu hagTe na mwanya

ungĩtonyerwo

hingwo

       

   

ringwo ugĩthii, nT kĩndG kĩhandĩte mbere

yaku;Tkwo kaGndG gategGgGkenia nT

mGndG GngT

hĩnja

mwĩrĩ gGkorwo GtarT na nyama kana

maguta maingĩ

hinya

Ghoti

hinya

thTTka GtuTke mGtutu mGceke; ithĩrana

hinyara

hĩnja na wage hinya

hinyĩrĩria

gutindTkmria kTndu gTtarehera harTa kTrĩ;

agarara kThooto gTa kTndu kana mundu

hira

kweheria ukaiga handu hana;  kTra mundu-

wa-nja utahikTtie ihu

hnra

mbembe kuharĩrĩka kwanjia guthuka; ihTT

kuonania gukinyanTra kurua na kwanjia

gwTka maundu ma kuonanania nT ikinyire

kurua ta kGina nyĩmbo cia muhTTro

hiriga

kugita thiingo cia nyumba na mThĩrTgo

hTrTnn

   

hĩrTgo

rora muhĩrĩgo

hĩrĩre

utaaro

hĩrĩrĩ

rutere

hĩrĩta

andu guikara marigicĩirie kĩndu ta urĩa

andu marigicagĩria mwaki makĩwota

hĩta

guĩma; teng'eria mundu kana kĩndu

       

hiti

nyamu ndĩa - nyama ya gTthaka Thana ta

ngui na T maguru ma thutha makuhĩ kwT

ma mbere na mwĩrĩ wayo ukorogwo na

maroro

hitha

iga handu hatoTyo

hitho

undu utarT mumburanĩre

hithuria

umbura hitho; ona kĩrTa kĩrarT kĩhithe

hĩtukia

   

TtĩkTria kĩndu gTkTre kuma mwena umwe

kinya mwena urĩa ungT; TtTkTra at! kĩndu nĩ

kTagTrĩru

hiuha

kĩndu gukorwo kĩnyitTte urugarĩ; guthiT na

ihenya uteguteng'era

hiuhia

kugwatithia kĩndu urugarĩ gĩkahiuha;

kuhanyuka na kĩndu nĩgetha ugĩkinyie

narua

hiukirwo

ng'urĩka

hoboka

tonyerera thĩiniĩ muhano: nda yake

Thobokete nĩ kuhuuta. TTTri urĩa

urahumbĩrĩte irima nĩ urahobokire wothe

hoca

hinyĩrĩrĩka nĩ murimu kana undu uratuma

urwo nĩ hinya mwTrT-inT

hocerera

haana ta ura hoca

hocia

cuuria kTndu handu gĩikare gĩcunjurĩte

hoha

kwaga ururu ni undu wa kuurwo nT maT, nĩ

hoha

kwaga ururu nĩ undu wa kuurwo nT maT, nT

undu wa gutuura muno kana kuhTa nT riua

hokora

rogota kĩndu ukĩhuthĩra kĩndu gTa gutahia

kuuma thT

homa

kuhinyTrirTka mwTrT nT kwaga gukura wega

homboya

tota

homia

homia

tuma kTndu gĩtigakure wega; tGma kĩndu

giĩgukuraga kĩhaane ta gĩacoka na thutha

hondera

handu hororo kurikĩra na thĩiniĩ

hong'ora

eheria kĩndu handu harTa har? hakTo;

garura ndeto na uhoro wa maheni

honia

ninĩra murimu kana ndwari

honia

mĩhonia

thanin nipko irTmTtwn mfinfinHa

honokia

amurania na uuru kana mutino

hoo

kiugo gĩa gGtarĩria kĩndG kĩraitika mGhano:

ndigithu Traita maT hoo

hoohio

kwagithio Gruru nT riua kana GndG GngT

GngTtGma mGmera Grwo nT maT

hoorera

ikara handG hamwe GkindTirie; tigana na

matGkGya

hoota

   

tooria nT gukĩra hinya kana ugĩ undu-inĩ

uma na gĩcindano

hora

tiga gwakana; heha

horera

kĩmurĩ kuhora o rĩrĩa kĩrabatarĩkana

kĩmurĩke

horia

tigithia gwakana

horio

muthuri wa horio: irungG rĩmwe rĩa

marungu ma mundurGme

   

horohio

igongona rĩa kuhoreeria Guru urĩa

umanaga na ihĩtia

horora

ita o rĩmwe

hororera

itĩrĩra handu o rĩmwe

hororoka

thererania maĩ

hota

kĩria hinya GrTa GkTte kGrĩ we gGcindana

nawe kana gGgwTka Gru

hotaa

tooria gwĩka undu

hotha

heyana nĩguo uteithie hatarĩkĩndu

wĩrĩgĩrĩire gucokerio

hothe

guothe

handG harĩa hararĩrĩrio hatarĩ ona hanini

haho hatige

hoti

Ngai; TrTa TrT hinya mGingĩ wa gwĩka o urĩa

TngTrirTria

hotoma

uruo m uhoti taarĩ guthira urathira

hotomia

uma kThoto; aga kurumTrira kĩhooto cira-inT

hotora

kwĩrigica njohero na kĩndu ta kĩnyata kana

taama

hoya

uria Gneyo kĩndu kTrTa mukunei nT wendi

wake gukune kana kwaga

nua

maT guthira handu mekwarahĩte kana

meguthereraga; kĩndu kiuma kTimbu

kuimbuka

hucuka

nda kuimbuka Ttige kuhuuhita; ruT kuhua

maT ma muiyuro

huguka

garura ngingo urore mwena ungT

hugura

hGguka; tuma kĩndu kThuguke

hugururu

kundu gutarT maT kuhakaine na iria kana

ruT

huguya

   

guruka

huha

ruta mĩhumG na kanua; totia mGndu

muremi

huhi

gGikanĩria ciugo cia kĩnyenyo

huhita

imba nda; ruĩ kuiyura rukoina

huho

rGhuho

rora rGhuho

huhuka

umwo nĩ mĩrukĩma TgutumTte uimbe

huhungi

TrT muhahĩ

huhutTka

aria mĩario TtarT na wĩigĩrĩrĩki na TtarT kTguni

huhuya

ororoa nĩkuihugio nT maĩ

huka

thira biG kwage ona matigari

   

huko

kTumbe kĩhaana ta mbĩa no gĩikaraga

rmthongorima-inT

huma

huhia naihenya ta urĩa mundu ahuhagia nT

undu wa guteng'era

humba

TkTra matonyo

humbĩka

humbĩra kTndu nĩguo gĩtikonwo

humbĩra

iamra kTndu iauru rTa kĩnaĩ        

jgego rĩkurĩte iguru wa rĩrĩa ring!

humuka

tiga kuhuma; tiga gwTka undu wĩ na

mĩnoga

hunaa

mwana kuuma nda ya nyina e mukuu

ihinda rĩa guciarwo rĩtarĩ ikinyu

hungura

gukunga handu ta uria mundu angĩkunga

rOgiri

hungurucuka    

hungura

gukunga handu ta uria mundu angĩkunga

rugiri

hungurucuka

tuTkamria handu na ihenya

hungutuka

uma handG uhatiganĩrie uthiĩ handu

hatangĩkuguna

huni

gukorwo nda TganTtie irio; mwĩtĩyo

uumanTte na gukorwo uingThTirwo nĩ kĩndu

hunia

       

huutia na kindu ukĩhitukiirie ta art kuringa

uraringa nakĩo

hunia

he irio cia kuigana; he kindu kana indo cia

kuigana

humria

heneria

hunyirira

rTma ta ari kuhurahuria, uteguikia muro thT

muno; rengerera iguru utekumunya na

mĩri; Tka undo oro uguo

hunyu

krna kĩratuma handu hahunyuke; waagi

       

o gam  

   

hunyu

kTrĩa kĩratuma handu hahunyuke; waagi

wa ururu umanĩte na kuhunyuka

hunyuka

aga ururu nĩ kwaga maguta kana kugia

rukungu

hura

handa mbeu na njTra ya guikia o harĩa I

kagua; eheria kĩndu taarĩ kuhaata

ukuhaata na kĩndu ta ruhĩ kana gataama

hura

muhTrĩga art wa njamba kana nga

muhano: ihiko cia hura umwe nT mugiro

GTkuyu-inT

   

ringa na hinya ukĩhuthira kĩndu

hurana

guthana; regana na GndG

huria

oya kĩndu naiguru o rĩmwe; enja tTTri

ukTwTikagia ta GrTa ngGkG Tkaga

huria

thinwa

hurunja

eherania indo itigaikare hamwe ciikare o

kĩndG kĩrĩ mwamG na kĩrĩa king!; ikia indo

ithiT mwamG; ananga Gtonga

hurunjuka

ikara mwamu

hurura

guucia kĩndu kTgwatTrTire handu nĩguo

ukĩamuranie

hururia

nyua kĩndu ukĩgambagia taarĩ kugucia

urakĩgucia na mĩrukĩ gĩtonye kanua

huruta

ruruho kumburana; ruhuho gutwara kĩndu

hurutĩka

hurutĩka

umburTka nT ruhuho

hurutĩra

inainia kTndu kĩrute ruhuho rwa kuhuruta

kTndu kTngT muhano:hurutTra mwaki

huta

nda kwaga irio ukenda kurĩa

hutata

ehera wuikare haraya

hutatĩra

ehera wuikare haraya utiganĩirie

       

hGtha

aukwo nĩ kĩrTa kĩrakurituhĩtie

huthia

nyarara

huthĩka

Tkwo nawe Gndu muna; thira nT undu wa

gutumTrwo

huthĩra

mutugo umanTte na gucokera kaingĩ

muhano: nĩarT huthĩra kunyua maT ruT-inT

atanaringa

huthĩra

huthĩra

Tka undu na kĩndu kina gTgĩagutuma undu

ucio uhuthe kana wTkĩke

huthĩrĩria

aga kuoya undu na uritu urĩa uwagĩrĩire

huthu

utarĩ hinya wa Gtonga kana uhoti munene

huti

huuta

hutĩro

gatagatĩ ka harĩa mbaru ithirTire na honge

       

hutĩro

gatagatĩka harĩa mbaru ithirĩire na honge

mwĩrĩ-inĩ wa nyamu kana wa mOndu

hutithia

tuma kTndu kĩhuutie handu hana

huu

kiugo gĩa gutarĩria kTndu kĩrahuruta

muhano: ruhuho rurahurutanaga huu

hGuna

igania irio

huuta

   

huutia

igĩrĩra kUga kĩa mwĩrĩ ta guoko handu;

kĩndu king! gwĩka ta uguo; igĩrĩra kTTga kĩa

mwĩrĩ ta guoko handu nĩguo GigGe GrTa

hatariĩ

huya

huhuya

huyo

njuĩrĩ iria imeraga njegeke kana kTTga-inĩ

kĩa GndGrGme kana kĩa Gtumia

hwa

kiugo gĩa gGtarĩria GndG wĩkĩkĩte na ihenya

rĩnene mGhano: arahĩtGkire mGndG Gcio

hwa!

       

hwaa

kiugo gĩa gGtarĩria GndG wĩkĩkĩte kahora

urumĩmrie GtegGtigithTria mGhano: rGT rGu

nĩ rGnene rGthereraga hwaa

hwaĩ

GtukG wa mGthT mGhĩtGku

hwaĩ-inT

kwanjia kGgĩa mairia nduma TkTingTra

hwee

hwererekera

hwererekera

       

   

kiugo gĩa gGtarĩria GndG wĩkĩkĩte kahora

urumĩrĩirie utegutigithĩria muhano: rGT rGu

nĩ rGnene rGthereraga hwaa

hwaĩ

GtukG wa mGthT mGhĩtGku

hwaĩ-inT

kwanjia kGgĩa mairia nduma IkTingĩra

hwee

hwererekera

hwererekera

thira kahora kahora; Grwo nĩ hinya kahora

I

ibata

undG Grendekana nĩguo undu muna

ugacĩre: ibataro

ibataro

mabataro

ibata

ibati

kĩgera gĩturĩtwo gĩ gĩa kugita

ibebe

mumera wa mbembe uria ukGrĩte kuma

tTTri-inĩ na nĩho mbembe TkGragTra

ibuba

hi i h'

ibuba

mabuba

inyamu inene rĩa kuiga indo ndweku ta

maĩ

ibuku

mabuku

handu handTkĩtwo kana handĩkagĩrwo

mohoro mana nĩguo mathomagwo ho

iburi

maburi

gĩtaama gĩtumĩrĩirwo handu he na

munyito gT gĩa kwThumbĩra mbura kana

riua

ibuuru

rubua

Tbuya

Tbuya

kwĩitĩrĩria muhu kana rukungu

ibuyu

kĩbGyu

rora kĩbuyu

Tcaara

TtTa

icembe

macembe

Kiswahiĩi

icere

gĩcere

kĩndu kĩamuranĩtio na njĩra ya

gucerehurwo; kĩndG gĩtambGrGku

kĩamGranĩtio he king!

kahora

kiugo gia kuuga mwaria mwe mwene kTrĩa

kĩrarĩrĩrio muhano: maitu, witG, citu, gitu

kiugo kTonganagTrĩrio na ciugo ingĩ gT

gTakuonanTrĩria muhano: Tno nĩyo; kiugo

gia kuonania gwĩtĩkĩra muhano: T nT

tGguthiĩ;

TagTria

gwTtua mwega; TagTrithia

Tanda

nyuria na irio nda

iciara

maciara

gĩko gĩa guciara mwana

iciciara

aciciara

rĩtwa rĩrĩa mutumia etaga ithe wa

muthuriwe

icoki

njoki

mĩtTIrĩaTkagĩrwo nyamu ngingo nTgetha

Thote kuguucia kĩndu gT thutha wacio ta

mĩrau

icokio

macokio

uhoro uheanĩtwo thutha wa uhoro ungĩ

gukorwo uheanĩtwo kana kĩuria kĩurĩtio.

icoya

   

icoya

macoya

ihuti ria muramba wa irigu kana ihTndu

icuhia

ruta makoro ma kĩndu kĩrGngaru ta kĩgwa

temerera muthia wa kĩndu kTrungaru

uhane muthece muhano: ciana nT ciĩ

tihagia muno igĩ-icuhia turamu

icungwa

macungwa

Kiswahiĩi: itunda ria mumera wa

mucungwa

iga

tuma kindu kana mundu akorwo handu

hana na undu wa wĩko waku kĩumbe

Tga

Tgumĩra

igai

magai

indo iria mundu atigagTrwo nĩ aciari ake

igana

magana

igana

kinya gĩkĩro kĩria kĩrendekana

igania

_ Caĩĩs and notifications wiĩĩ vibrate

gia muigana uria urabatara

   

igania

iga utarĩ na ubacĩrĩri

iganĩra

TtĩkTra kĩrĩa kĩho ona akorwo tikĩo kĩega

ona kana kĩiganu

iganĩra

kĩndu kuhaorka handu gĩgakorwo ti kĩnene

kuhakĩra na ti kĩnini gukĩra urĩa kĩagĩrĩire

iganjo

maganjo

handG hathamĩtwo hagatigwo hatarĩ na

atuuri

igata

igata

mahiga moimaga maĩ-inT mathĩyagwo me

ma gwĩkĩra irio mucamo

igegania

undu wa kumakania utarĩ wonwo

igego

magego

rĩkoragwo thĩinii wa kanua rĩmerete kTni-inT

rT ria kuruma, gutambura kana gutanuka

igerio

undu wa kugera wTkindTru wa mundu

igima

magima

rĩothe rĩtarĩ itinie kana rTkeherio kTndu

igĩrira

iga kTndu gTikarĩire iguru rTa kĩndu kana

handu

igoko

rua rwa mutT

igongona

magongona

gTTko kĩrongoreirie undu muna kiumanĩte

na wĩtTkio ukonainie na ungai

igoogo

magoogo

muhĩrĩga wa nyoni cia rĩera-inĩ ikoragwo irT

njiru na muhĩrĩga umwe nĩ urT runyaga

rweru gĩthuri-inĩ

iqooti

   

igooti

magooti

Engĩish itonyo rihumbagwo mwTrT wa

iguru rĩgekĩrwo iguru rĩa nguo cia thnnĩ

igota

igothe

magothe

undG kana kĩndu gĩa kugegania kana kĩa

bata muno muhano: kahTT nT magothe

igoti

ngoti

thuutha wa kĩongo kĩa mundu harĩa

ngingo na kĩongo inyitanagĩra

igoto

igoto

jgoko rĩa muramba

igua

matu kwamukĩra mugambo; mwĩr?

kwamukĩra maundu maria maurigicĩirie ta

heho kana rugarĩ; meciria gutaura

maundu ta ma gfkeno, kĩeha,wega kana

uuru

iguana

nina ngarari; indo itukanĩtio gutukana

wega igatonyana biu

iguithia

taarĩria muno nĩguo wĩtĩkio ona akorwo

nduraria ma; tuma mundu kana nyamu

Tigue Tngenu kana TtarT ngenu

iguku

maguku

kTTga gĩkoragwo mugongo-inĩ hakuhĩ na

ngingo thĩinĩ wa nyamu ta ngamĩra kana

mThĩrĩga Tmwe ya ng'ombe na gĩkoragwo

kTiyuire maguta; waathe ugĩaga thĩini wa

munyiginyigi wa mundG ugekunja

akahaana ta arĩ iguku e nario

igukumiro

harTa hatonyagĩrwo mundu akungTte

TgumTra

Tga: geria gwĩka undu ukTmenyaga

ndungĩuhota

TgumTra

TkTra hinya wa mwTri undu-im urĩa ureka

iguru

kurĩa njata, mweri, riua na matu ikoragwo;

handu hatuugĩru gukĩra harĩa hang!;

gacumbĩrT; muthia uria GtahutTtie thT

kTndu-inĩ kĩhandĩte

iguta

nyamG irĩa irTithagio kuhaicwo ikagwatia

ihu

Tha

thGka makĩria

ihaki

mahaki

kĩndu kTheanĩtwo nĩguo mundu one kTndG

agararĩte kThooto

ihanda

mahanda

ihinda rTrĩa mbeu irekĩrwo tTm-inT nĩguo

imere

ihariria

mehariria

mwTthagathago nT Gndu wa undu munene

ukirie gukinya

ihatha

mahatha

kTrTa gTciaranTirwo ihinda rTmwe kuuma

nda Tmwe; kTndu gĩkurĩte kĩnyitaine no

kTnyitĩrTirwo muthia-inT umwe

ihati

mahati

guikia kuguru uringe nakuo

ihenya

ihenya

mTtukT ya gwTka GndG hatarT na thieya

ihera

mahera

gTTko gĩa kuiguithia uuru GrTa GhTtTtie

iherero

kGrTa andG maheagirwo ihera kana

mathĩnĩkagĩra mGno

ihia

nguraro yumanTte na kGhia ni mwaki kana

kTndG kThiG

Ihia

   

Thia

una mugiro

ihiga

mahiga

kĩndu kTGmu gĩtangĩmumuthurwo na moko

kĩenjagwo tTTri-inT;kTndu kĩyumbĩte

gĩgakorwo kĩumĩte

ihihĩro

harĩa hahihagĩrwo

ihinda

mahinda

gatĩna kageretwo na mĩgendere ya riua

kuuma rĩaratha kinya rĩthue, na kuuma ria

thua kinya rĩrathe ring!, mĩthenya kana

imera

ihĩndĩ

mahĩndT

kTTga kĩumu na kTeru kĩrĩa nĩkĩo nyama cia

mwTrT ikoragwo inyitithanTtio na kĩo

imndu

mumera wa muhĩrĩga wa marigu na

maciaro maguo nT marĩ mbegu nene njiru

ihĩtia

mahĩtia

gwĩka kana kuuga undu urTa utagĩrĩire

ihoro

mahoro

irima

ihoru

awĩthikĩra nT kĩeha        

   

ihu

mahu

mutumia kana nyamu ya nga gukorwo

TkuuTte mwana urethunga nyungu-inĩ ya

Gciari

ihua

mahua

kTroo;kTroo kana mumera urahuthĩka

kugemia nĩundu wa ururu waguo

ihuga

kĩndu kugĩo nĩ maĩ muhano: itonyo rĩake

rĩihugĩtio nĩ maĩ ma mbura

ihuha

mahuha

wGimbo GgTaga mwĩrĩ-inĩ GiyGrTte mahira

na wĩ mGrarako mGnene Ghaana tar!

kGhĩahĩa

ihuhi

kĩanda gĩceke kn na ruĩ

ihuhukanio

kThuhukanio

ruhuho runene iria-inT; kĩundu kĩnene

gĩukĩte o rĩmwe gĩterĩgĩrĩirwo

ihungG

mahungu

ikinya ria nyamu iria itarĩ ndwara ta ndigiri

kana ng'ombe

ihura

IkTra irio cia kurĩyo handu ingTrĩrwo ta

kĩihuri-inT

ihuri

mahnri

ihuri

mahuri

kTTga thĩiniĩ wa mwĩrĩ kTrTa kTamGkagĩra

rTera kuuma na nja wa mwĩrĩ na gĩkaruta

kuuma mwĩrĩ-inĩ

ihuru

mahuru

muhTrTga wa nyoni cia rTera-inT ndĩa nyama

ihuti

mahuti

rTkoragwo rTmerete honge-inT cia mĩmera

na rTkoragwo rĩrT itamburuku na rĩceke

ihuura

mahuura

uriru umanĩte na Ngai wa kurehera andu

uuru nĩ undo wa Gremi wao

ika        

ika

gĩa na nganja

Ika

hingia undu

ikai

makai

ruua na nyama iria ihumbĩrĩte thĩa cia

mundG na inyitithanĩtio na rGthĩa rwa

igurG na rwa kĩanda; irGma rĩa kĩndG

gTkaiyura kanua

ikama

ngama

ithanga rĩcinĩtwo nĩguo rĩturwo riume

kĩgera

ikamburu

ikamburu

makumburu

igego rma rĩtanukaga irio: ikambucu

ikara

makara

ngu njigu icinTtwo na mumbo ikahĩa no

itituTkane igakorwo irT turung'o tuiru;

gTcinga kThTFte gĩgatunTha gTothe

ikara

tuura muno ungTgakinya; kindĩria handu

hana

ikaya

makaya

ndeto cia gutarĩria thTna ukĩboya uteithio

ikere

makere

   

ikere

makere

nyama ciunganĩte hamwe kugurG-inT kwa

mundG mwena wa thutha wa mGthirimo

ikia

tindĩka o rĩmwe na hinya nĩguo kĩrĩa

GratindTka kĩehere hakuhĩ nawe; nyuguta;

gwĩkĩra kĩndG handG taarT gGkĩrekia

GrakTrekia gĩkagwa ho

ikindui

mGndGrGme wT na kTGga kĩ na hinya

ikinu

ikindui

ikinya

ikinya

makinya

harĩa kuguru kwa mundu kurangaga naho

thT agĩthiĩ; muhianTre wa ikinya rĩa mundu,

ihungu, gĩthu kTa nyamu kana kuguru kwa

nyoni uria wTcoraga thT mundG, nyamu

kana nyoni TgTthiT

ikio

tindĩkwo; nyugutwo;Tkirwo handu tari

kurekio warekio ho

TkTrTra

TkTra nĩ undu wa mundu kana kĩndu kina;

oya na uritu: tTTya

ikongo

makongo

mumera wĩkaga wega kundu gutarT na

maT maingĩ, Gkuraga mathangu kuma

gĩtina-inT kĩaguo me na mTthia T mTigua na

■nuiiyu

makongo

mumera wĩkaga wega kundu gutarĩ na

maĩ maingĩ, ukuraga mathangu kuma

gĩtina-inĩ kĩaguo me na mĩthia I mĩigua na

nĩ moimaga ndigi ikogothwo

ikoni

igoko rĩororo rĩngĩunuruo riume tar!

mukanda: muhano: ikoni rĩrĩ nT rTa mutT wa

muondoe

Tkonota

Tthuna.Tkuna; ikara na kwTguucia maundu-

in?

ikoro

makoro

kTrTa mĩmera-inT kTuagwo, gĩkonurwo,

gTgaicuhio kana gTgathigwo nTguo kTeherio

kTrTa gT thTinT kThumbTirwo kToneke

ikorobea

makarobea

itunda rTa mutT wa mukorobea

ikorogoca

makorogoca

rua rurĩa rukoragwo ruhumbTrĩte mururu

na maT ma itumbT magaikara thTinT wa ruo

ikumbT

makumbĩ

handu hakĩtwo he ha kuigwo muthithu wa

irio kana magetha: kTumba kĩa ngari ya

mwaki kana kĩndu king! kĩumbĩtwo na

muhianĩre ta ucio

ikundi

gĩkundi

rora gĩkundi

ikundo

ikundo

makundo

harĩa ndigi, mukanda kana kTndu king!

kĩhana uguo kĩogothanĩirio nĩguo kĩohwo,

kĩohithanio kana kĩohererwo handu

ikunia

ngunia

Kiswahiĩi mondo TtarT mTcuurio

yogothetwo na ndigi

ikunu

makunu

mumera ukunukaga tTTri-inĩ kana handu he

na unoru ukoragwo kĩongo-inĩ urĩ wa

gTthTururT kĩnyitĩrĩire kamurica-inĩ

ikuruka

uma handu he iguru uthiT handu harT thT

kuhakĩra

ima

rega kuhe:uma

imba

mundG kana kTndu kuneneha thTiniT wa

kahinda kanini undu uyu ucungTrTrio nT

maundu mangT: muhano: mugate waimba

nT indo iria urugTtwo nacio. Aimba thithi nT

kuringwo na ihiga

imbirira

kuhaana ta handu haraimba

imbuka

mwrn gutiga kuimba ugacokereria urTa

u kora g wo

ime

maĩ maria maitĩkaga utukG kuuma iguru

gutarT mbura

ina

kwaria ciugo itabarTirwo ituĩke rwĩmbo;

cuga mwena na mwena nĩ kwaga kuruma

Tna

 

inagĩ

managT

kTndu gĩa kunaga

inaina

ina na ihenva rTnene nT kuhurutwo kana nĩ

inaina

ina na ihenya rĩnene nT kuhurutwo kana nT

gTtumi king!; mwTrTkuina na ihenya rTnene

nTundu wa heho kana guoya

inama

aga kurungara werekeire na thT

inamia

tuma kĩndu kĩiname

inamuka

tiga kuinama Gikare urungarĩte

inanathi

mananathi

itunda ria runyaga rwa nyeni, rTtuTkaga ria

inanathi

mananathi

itunda rĩa runyaga rwa nyeni, rĩtuTkaga rĩa

ngoikoni rierua , rĩgaĩte mThari na

mathangu marĩo makuraga iguru warĩo

inanda

kinanda

rora kinanda

indo

kTndu

rora kTndu

ine

inei

kiugo gTa kuonereria mundu nT guo arore

ingata

gwatha mundu kana nyamu yehere

   

TngT

ingĩ

kĩndu tiga kĩrĩa gĩkugwetetwo (ririkana

kiugo gĩkĩ kĩhuthagĩrwo kwarĩrĩria indo iria

kiugo gĩacio gĩtagarurukaga kuma unini

kinya GingT ta mburi Tmwe, mburi igĩrĩ)

ingi-

tungi-

kThuthagTrwo na ciugo cia gTTko iria

cianjagia na mugambo wa 'u' kuonania

mundu ucio angĩkire kana angTka undu

muna no kuhanĩke una (mutamukĩre wa

mundu akĩgweta Gndu ungĩkĩkire na undu

ungTkĩka nT ngurani)

ingĩ-

tungĩ-

kĩhuthagĩrwo kTonganĩrĩirio na ciugo cia

gTTko kuonania undu mGna no GhanTke

korwo mGndG Gcio nT arT kTrTa agweta

ingia-

ingTa-

kThuthagĩrwo kĩonganĩrĩirio na ciugo cia

gTTko kuonania mGndG Gcio korwo nĩ eka

GndG mGna, nĩkGngĩoneka Gna

ingira

tonya handG thĩiniT

ingorome

imone cia maitho

ing'urikiro

gTikarTro kĩa mGtumia mwene mGciT

ini

mani

ini

mani

kTTga gĩtuune kĩnene gTkoragwo thĩiniĩ wa

gTtathira mwena wa urĩo na nĩkTo

kĩhuranaga na gĩko thakame-inĩ

inia

tuma kĩndu kĩine rwTmbo; tuma kĩndu kĩine

m kwaga kuruma wega

iniuru

maniuru

kTTga kĩrT uthiu-inT kT marima merT ma

kuingTrTra rTera rTthiT mahuri-inT na nokTo

kTmenyaga mThera, mTnungo na mTciingu

inooro

manooro

ihiga rTa kunoora indo ihuthTkaga gut inia

ta hiu

   

inuka

coka muciĩ

inukia

twara muciĩ gwaku kana kwa mwene kĩrĩa

uratwara

inyuT

wee

rora wee

inyui

kĩnyui

iria inyuaga

inyuĩro

kĩnyuĩro

rora kĩnyuĩro

ira

hana runyaga ruiru; ira gTthithi: gĩa na

gĩthithi gĩtaronania gĩkeno; huthia mundu,

kTndu kana undu nĩ kuona ta GtaiganTte

kana Ggakinya gTkĩro kina

ira

tTTri mwerG ukoragwo KTrmyaga; maT

mahehete makanyitana ta ihiga

makoragwo me meru

ira

mGthenya GrTa uratukire nTguo gGkTe

GmGthT

Ira

he Ghoro

irangi

rora kĩrangi

irathimo

kĩrathimo

rora kĩrathimo

irathĩro

mwena GrTa riGa riumagĩra rGcinĩ

iratu

kĩratG

kiswahiĩi: kĩndG gĩthondeke gĩ

gĩakGharGkio magGrG nĩguo matigathecwo

nĩ mĩigua kana marange gĩko

iraya

maraya

irebe

marebe

kĩndu gĩthondeketwo na kĩgera kĩ na gĩtina

kĩiganaine mĩena yothe kĩhuthagĩrwo

kugera muigana wa indo ta mbembe kana

njahĩ

irebeta

marebeta

gĩkundi gĩa ciugo irarĩrĩria uhoro muna

itabarĩirwo ciugagwo na mugĩre muna

taarĩ rwĩmbo

irera

ime

irĩ

utonga wa ng'undu, mahiu, ciana, muthuri

kana atumia

kiugo gĩkĩ kĩhuthagTrwo kuuga kĩndu kĩrTa

kĩrarĩrĩrio harTa gĩikaire. KThuthTkaga na

marĩtwa ma indo ingĩtarĩka no marĩtwa

macio matigarurukaga kuuma unini kinya

uingĩ ta: nyumba IrT ha?

iria

indo i handu gatĩna na harTa mwaria arT

agTcionanĩrĩria

iria

handu he na maĩ maingĩ marGgamĩte

iria

kTndu gTtweku kiumaga nyondo-inĩ cia nga

kana mTtĩ-inĩ gĩkoragwo na rGnyaga rweru

iria

tuma kĩndG kĩire

iria

mahinda mahĩtuku

iriga

rigicĩria handu na kuhakĩrĩra kana

kuhahandĩrĩra kĩndu kĩharigicĩirie

iriga

kiriga

undG utaraharĩka

Iriga

rĩrĩa riamuthia wonire kana ukĩigua

mundu, undu kana kĩndu; Tka undu

TrTga

rĩrĩa rĩamuthia wonire kana GkTigua

mundu, Gndu kana kĩndu; Tka undu

kahinda gatarĩ gathiu mGno

irigithathi

mwana wa mbere guciarwo arĩ wa kahTT

irigu

marigu

itunda rĩria rĩciaragwo nĩ muramba

irigu

kirigu

rora kirĩgG

iriguka

rGiriqo kwehera

irigura

eheria ruirigo

irima

marima

handu henjeku hangĩtonywo kana haikio

kTndu

irima

kTrĩma

rora kTrĩma

irimu

marimu

ciumbe ciarT kuo tene iheanagwo uhoro

wa cio ta ng'ano ciarT na mauthT

mamwanya ta kuneneha muno na rTngT

gukorwo na ritho rTmwe inene thiithi-inT na

ona kumeria andu

irimu

irimu

mundu kana nyamu T na kĩuga kĩnene

irinda

marinda

matonyo mehumbagwo nT aka ma

GTthungu mahana muthuru

Iringithia

TigTrTra murigo wa Gndu ukorwo ukĩwTciria

muhano: Kang'ethe nT mundu kĩguta, nT

ukuona ona ndangTringithia guthiTkurora

mugunda.

irio

indo irTa ingTrTTka

irira

irĩra

kĩrira

rora kĩrira

irĩrĩ

kĩrĩrĩ

rora kĩrĩrĩ

irĩria

kĩndG guthiT gĩkĩagaga kuoneka wega o

urĩa kĩrathiĩ kĩraihĩrĩirie

iriuko

handG rGT-inĩ harĩa hatahagĩrwo maT kana

nyamG ikanyuithĩrio maĩho o na kana

harĩa hethambagTrwo

iroro

iroro

runyaga ruhakTtwo handu taarĩ iguru rĩa

runyaga rung!: kĩndu king! kĩhaana ta Gguo

muhano: itonyo riake nĩ itune na rĩna iroro

rĩiru: muthuru waku wT na iroro rĩa gTko

iru

maru

mwena wa mbere wa igathĩkanĩro rĩa

mGthirimo na kĩero

irua

igongona rĩa kurua

Irua

itunda gukura rĩkaigana kurĩo; mwTrT wa

mundG kGgĩa thundo Tna mahira T kahana

ngoikoni kanaĩgakorwoĩ njerG

iruga

ndTa

Truha

Trua

irungo

marungo

gTkĩro; gĩcunjĩ kĩmwe kTa indo irĩa

ikoragwo ciagaĩte icunjĩ no no inyitaine ta

kĩgwa kana mahĩndĩ

irura

mahuti macinagwo makoima muhu wa

gucamia irio; muhu ucinĩtwo mahuti

macio

ita

   

ita

hinga mumero rĩera rĩtikahĩtuke

Ita

gweta rĩtwa rĩa mundu kana nyamu nĩguo

yuke harĩ we kana Tkurore

ita

andu monganĩte marue na angĩ; inamia

krndu nĩguo kĩrĩa gĩthĩiniĩ wakĩo kiume

itaha

mataha

irĩo hĩu cihurĩtwo

itandiuro

mĩtandiuro

munvamarĩko munene

itangi-

tutangi-

ThuthagTrwo na ciugo cianjĩrĩirie na

mugambo wa 'u' kuuga mwaria tiga ekire

undu muna gGtingThanTkire una

itangT-

tutangT-

kĩonganagĩrĩrio na ciugo cia gnko kuuga

tiga mwaria eke undu muna, una

ndungĩahanĩka

itangĩa-

tutangĩa-

kTonganagĩrĩrio na ciugo cia gnko kuuga

atT tiga mwaria eka undu mGna una

ndungToneka

itangĩko

matangĩko

matarania maingT nĩ undu wa mathĩna

kuingTha

itara

matara

handu hathondeketwo nyumba thĩinĩ iguru

wa riko hacuragio ngu

itata

matata

kĩrĩa kĩguaga kĩndu gĩtweku gĩgĩitĩka ta

mbura Kiswahiĩi tone

Ttatu

 

ite-

mu

kiugo gĩa kuonania mwaria ndegukorwo

agĩka undu muna; kiugo gĩa kuonania indo

na itigwĩka undu muna

iteaa

itega

matega

kTndu kTrutTtwo gT gĩa kuheanwo nTguo

gTteithTrĩrie undu-inT muna

itete

gTtete

ithaga

mathaga

kTndu gĩa kwĩgemia; kTndu kTronwo kTrT

gTathogora muno harT mwene

ithagu

mathagu

kTTga kTria nyoni ihuraga nakTo rTera nTguo

ihote kumbuka; kTndu kThuthTkaga ta

ithagu rTa nyoi ta ndege-inT

ithanga

ithanga

muthemba wa tTTri

ithangu

mathangu

rGhonge rwa mutT rwT na mahuti

ithanjT

mathanjĩ

mahuti makGraga handG haarahĩte maT

ithanwa

mathanwa

kTgera kĩhangTre mGnyito ta wa mGtT

gTturTtwo gĩ gĩa gGtema mTt?

itharara

icoya rTGmG

ithatha

mathatha

ihiga rTa gukuuha

ithe

maithe

muciari mundurume wa mundu muna

ithemba

itega rTa irio rĩheagwo ciumĩri; igongona

rTa itega rTa irio kurT ciumTri

ithenya

mathenya

handu hatarT kTndu he gatagatT wa indo:

muhano: muhari uyu wa mbembe wT na

ithenya rTratigirwo

ithenya

ithenya

mweke wa gutonya handu

itherero

mwena waku wa urĩo Grorete irathTro;

kurTa ruĩ rurathiT

itheru

matheru

inyamu rĩtarĩ na kameni

itheru

gTTko kana miario TtarT na wTigTrTrĩki rĩmwe

TrT ya guthakĩra mundu

itherukiro

matherukĩro

itherukĩro

matherukĩro

handu hakunukaga maT kuuma na thĩ wa

tTiri

-ithia

kTongagTrTrwo mbere wa ciugo cia gTko

kuonania kurehithTria undu kana gutuma

undu wTkTke muhano: agithia thayu.

Ciarithia

Tthingĩriria

gwTtindTkĩrTria handu hakunderu

ithinĩkanio

gTTko gĩa guthinĩkania

ithĩrania

ithTrania

taukwo; iga na mutaratara mukinyanĩru

ithTria

nyita undu na utaukwo nTguo

ithiriro

muthia wa undu; harĩa kĩndu kina gĩakinya

gĩticokaga kuonwo ring!; udini mahinda

maria magakorwo nĩmo ma muthia thT

Tthire

Tthithimukwo

inaina nT kuigua thithi mwĩrĩ

ithuTro

   

ithuĩro

mwena GrTa riua rTuragTra gwatuka

itiema

mwana o wothe uciarĩtwo thutha wa

irigithathi kana thutha wa muirĩtu urTa

wahingGrire nda ya nyina

It ĩira

kenera GndG mwega wTkĩte kana

GkGhanĩkTire

itTTri

matTTri

handG hamGre hagwĩkĩrwo GndG mGna:

harTa ihTT na irTgG iruagtra

itika

itĩka

anjia rugendo; haragana kuuma handu

harĩa kĩndu gĩkĩrĩtwo

Itĩka

cookia mugambo wa kuonania nT waigua

ugTTtwo

itiki

rutungu rGhGrGrTtwo mathangG: mGgogo;

handu hathondeke iguru rTa ruT kana iria

he ha kGringTrwo ho

itimu

matimG

itharaita rTturTtwo na kTgera rTkahangTrwo

mGra-inT, rTa gGtheca thG

itina

voĩte

•             o

              A

itina

matina

kUga kĩa aka kĩrĩ iguru wa ciero mwena wa

thutha na nĩkĩo gĩikaragĩrwo

itina

gĩtina

rora gĩtina

itingĩ

gĩtingĩ

rora gĩtingĩ

Tting'uria

Ttnra undu muna

itira

rora gĩtira

TtTra

Tta ithenya-inT rĩa mundu ungĩ; Tta mundu

nT undu wa gTtumi kina

itTrTra

ita kĩndu thĩiniĩ kana iguru rĩa kĩndu king!

ititi

matiti

gĩtarurG kTnyinyi gĩa kGiga irio

TtTya

kwTyamba

itomboya

handG thTTromboya

itonya

gTko gĩa kuingTra handu na mTtaratara

yaho

itonyero

harĩa haingagTrĩrwo

itonyo

matonyo

kTndu gTthondeke gT gĩa kwThumbwo mwĩrĩ

itote

mwana mwende muno: gĩtuunio

itu

matu

riera ihehu rĩreraga igurG, rThana ngumba

itu

matu

rĩera ihehu rTreraga iguru, rĩhana ngumba

ya guoya wa ng'ondu kana njoya cia nyoni,

r? runyaga rweru kana rwa kfbuu na nĩ rĩo

rĩcokaga kuura mbura

itu

ciitu

nĩkĩndG gĩkonainie na andu aria

maregweta. Kiugo gĩkT kĩhuthagTrwo na

indo kana nyamu iria wuingĩ wacio

ndugaruraga kiugo kĩa unini ta nyumba

itu...nyumba ciitu

itua

matua

undu urTa muthugundTre na ugaciirĩrwo

gwTkwo

itua

   

itua

undu uria mundG eyathTte nT ekuwĩka kana

aurumĩrĩre

ituanda

matuanda

undG kana kĩndu gĩa kumakania muno;

kĩmako kĩnene

ituhuhu

iturutu

ituĩka

ihinda rĩa matamu ma wathani kuneanwo

kuuma riika rĩmwe rĩa wathani kinya riria

ring!; igongona rĩa kuneana wathani wa

marika

ituTro

matuĩro

wathani wa muthia ciira-inT ukoniĩ

muthitangwo

itumbĩ

matumbT

hinya wa uciari wa nga urĩa wTkagĩrwo

mbegu ya undurume nĩguo matuĩke

njiarwa; inyamu rĩrekagio nT mĩhĩrĩga ya

nyoni na nyamu ingT rĩ gTkorogoca

kfhingTire muururu na maĩ kaingT me

runyaga rweru na rTngTkomererio rnrTo

riumaga gacui kana kaana ka muhTrĩga wa

nyina

itunda

matunda

maciaro ma mTmera makuraga

macuhĩrĩire honge; umithio wa undu

ituriro

iturTro

harĩa indo cia kĩgera ithondekagĩrwo

iturura

itTrĩra hatarĩ na gĩthimi

iturutu

undu wa kumakania; undu utarataukTka

ituura

matuura

handu hakTFtwo ciikaro m andu aingT

ituya

matuya

matunda ma mutT wa mutuya

itwo

hingwo mĩmero ya rĩera nĩguo rĩtikaingĩre

mahuri-inT kana riume

Itwo

Trwo uthiĩharĩ Gria urakubatara

iya

oya indo ciene wĩigĩre utarĩ mwĩtĩkĩrie nĩ

mwene

iyĩra

iya nĩguo uheyane; iya GtGmTtwo nĩ mGndG

GngT wĩke guo nĩguo GmGtwarTre

iyĩruo

oya indo ciene wĩigĩre utarĩ mwĩtĩkĩrie nĩ

mwene

iyĩra

iya nĩguo Gheyane; iya GtGmTtwo nĩ mGndG

GngT wĩke guo nĩguo GmGtwarTre

iyĩruo

GngT kGiya nĩguo akGrehere

iyukia

amGkĩra na wendo mGnene; oya naigGrG

na moko

iyuruo

gĩo nĩ kĩndG kinya haage hang! hatigaru

hangĩgĩa

Nj

njaaga

tucere twenyuritwo kana tugaturwo kuma

kĩgera-inĩ

njabacabi

handG harahĩte maĩ na hagakurĩrĩra

mahuti ta mathanjĩ

njacT

mwĩtĩyo

njacu

tuthanju tuceke

njaga

njaga

mwTri wa kuuma njohero kinya ngingo-inT

gukorwo utarĩ muhumbe

njagathi

nyamG njiru T mTcora mĩeru mwena-inT na

mGting'oe mGraya yendete guota riua

mahiga igurG

njagĩ

nyamG ya gĩthaka ya kĩruka kĩmwe na

ndigiri, no Tkoragwo na mTcora mĩerG na

mĩiru mwĩrĩ-inĩ wayo guothe

njahĩ

muhĩriga wa mboco wa kĩmerera,

Tkoragwo!njirG na nTTrTmuhari mwerG

harTa Tkoragwo TgwatTrTire ikoro-inT

njahTko

maĩ mahiu makirie gutheruka

njahĩrira

kĩndu kĩongereiro kana gTkehocereria harĩ

krna kĩnene

njai

urogi

njaikano

igongona rĩa kurathimithia uciari harĩ

andu-a-nja; igongona ria mwanya harĩ

mundu-wa-nja uhikTte kahinda karaya na

ndagĩe ciana

njama

njama

andu monganTte hamwe rnguo mekage

undu muna

njamba

mundu utarT guoya na wĩkaga maundu

andu angT marĩ guoya wa gwĩka

njambanio

ndeto njuru ikoniT mundu kana kTndu kina

cia gukTmenithĩrTria

njambio

njambanio

njane

kTndu kana indo icanĩtwo

njangiri

mundu ureka maundu mooru ma utoi

njano

mĩcoro Ttemereirwo handu; ndemwa cia

gucana rwario kana ruthiomi; handu

hatemetwo ta mutĩ-inT

njara

ciara; njara ruhĩ: mundu muhoi muno

njarumi

mwanya urĩa ukoragwo gatagatT ka

magego mataganu

njata

indo irĩa ihenagia iguru utuku

   

njathi

muthia wa nyondo ya mundu-wa-nja;

gacumbĩrĩ karĩa karaya gwĩ tuothe ga

kĩrĩma Kmnyaga

njatu

indo ciaturĩtwo

njau

kana ka nyamu ta ng'ombe, ndigiri kana

nduiga

njege

nyamG Tikaraga mTthongorima-inT

Ikoragwo na mTguT mĩiru Tna mĩcoora

mĩeru

njegeke

muriko urĩa ukoragwo rungu wa harĩa

guoko na kĩende igathTkamirio

njegeni

mumera urarakaga mundu auhutia

njeke

kĩndu gĩtarĩ kĩnoru kana gTtungu

njereri

murimG GgTaga maitho ritho rigakorwo

rĩtingĩrora handG hamwe rnkaraga ta

rĩrainaina

njerua

njambanio

njiari

nyamu I na mwana

njiku

riko rĩa gutwekeria Cuma

njinga

murimu unyitaga matu makanjia kuuma

mahira

njingiri

mathaga mohagĩrĩrwo thung'wa-inT mundu

akinyukia makagamba

njino

kindu kThĩhĩtio ta nyama

njerua

njambanio

njiari

nyamu T na mwana

njiku

riko ria gutwekeria Cuma

njinga

murimu unyitaga matu makanjia kuuma

mahira

njingiri

mathaga mohagĩrĩrwo thung'wa-inT mundu

akinyukia makagamba

   

njino

kindu kĩhThĩtio ta nyama

njinu

mĩario ya kunyururia mundu

njirigĩra

kiugo gĩa kuria mundu airige ithenya rTaku

kana airige handG haku

njiru

T na runyaga ruiru

njirungi

buruburu

njĩta

kiugo gĩa kGria mundu agwĩte

njitagwo

kiugo kiugagwo nT mGndu akĩheana rĩtwa

rĩake mGhano: njitagwo KanyTrT wa marigG

njithi

TtarT hĩu: TtarT nduge

njogu

nyamG Tkoragwo T nene mGno T mĩguongo

Tri na mGniGrG mGraya Gmerete gatatT

kayo. Njogu Tcokaga kuma mwana arĩkia

gGciarwo

njogu

kTga kTrĩa kĩheaga mwana irio kugerera

rurĩra-inT rĩrĩa e nda ya nyina atanaciarwo

njoherera

kamurigo kanini kohagĩrĩrwo iguru rĩa

murigo mGnene; kĩndu kĩongereirwo har?

kTngĩ krnene kana kĩingĩ ta mbeca irĩa

ciongagĩrĩrwo i ta marĩhi ma thirĩ

njohero

muthiururuko wa mwTrĩ wa mGndu kĩanda

wa mukonyo na iguru wa honge

njohi

kĩndu mundu angĩnyua arTwo no

kThuthagĩrwo kuruta magongona

njoku

handu hakTtwo he ha gukamĩra ng'ombe

kana uhiu urTa ukamagwo

njono

undu wa kurehe gTconoko; gĩconoko

njorua

nguthi ya undu muna

njoya

guoya wa nyoni

njua

ukTarTrĩria irio cia mThĩrTga ta ya mboco na

mbembe: itari nyumu

njugitano

mbaara TgTTte nT undu he mundu ugitĩte

GrTa ungT

njugG

irio ikuraga irĩ makoro-inĩ irĩ na muhianĩre

wa gTthiururĩ kana GkuhTrTirie gĩthiGrGrĩ ta

njugu cia gTkuyu kana minji

njuguma

thiarĩ hGthG TicGhTtio kuma mGtT-inTTngĩikio

njuĩrĩ

krna gTkGraga rGa-inT rwa mwĩrĩ wa mGndG

mGno mGtwe-inT na kĩenjwo nT kĩmeraga

rTngT

niukanĩrĩro

njukanĩrĩro

andu kwarahukĩra aria angĩ nĩ undu wa

maundu mataranyitanĩra nao kana

mataraiguithania

njukia

nyTmbo cia anake na airĩtu cinagwo

mGthenya kana utuku kwĩ na mweri

njunga-mai

njuTrT imeraga itina-inĩ

njung'wa

gĩikarĩro kĩa muthuuri kĩa maguru matatu

kĩrĩa aikaragĩra agĩota riua kana rĩrĩa

ahurukĩte

njura

thuti

njuragano

nguĩ icungĩrĩirie andu kurutana muoyo

njururi

gatambi kairu gathiaga ihenya muno na

no gathambagTra maT-inT na ihenya rTnene

njuuku

ndeto cia kwarmria andu angĩ na hitho

maundu mundu atangĩenda amenywo nĩ

arĩtie

njuuri

kanyungu kanini ga kugathimTra maguta

   

njuragano

nguĩ icungĩrĩirie andu kurutana muoyo

njururi

gatambi kairu gathiaga ihenya muno na

no gathambagTra maT-inT na ihenya rTnene

njuuku

ndeto cia kwarĩrĩria andu angĩ na hitho

maundu mundu atangĩenda amenywo nĩ

arftie

njuuri

kanyungu kanini ga kugathimĩra maguta

na kurugĩra thathi

Ng

ng'ang'athara

mundG kana nyamu kwĩrigwo o rĩmwe na

mwTri Gkahana ta umithĩtio

ng'ania

kiugo gĩa kwaririria mundu muna

uramenyeka atekGgwetwo rĩtwa mGhano:

ona wona tGkirĩte, nĩ tGramenya ng'ania

nTwe Graiyire mbGri Tyo, nG gGkG GtoT

mĩtugo yake

ng'ara

handG hakoragwo na maĩkGhGa; kGnyota

mGno

ng'ara

kGinamia kĩndG mwena wakĩo wa mbere

Grorete igGrG; mGndG kGinama GthiG

Grorete na igGrG ng'ong'o Grorete thĩ

   

ng'ara

mTtugoTronania ruturĩko

ng'aragu

huta nene; riua kwara muno mĩgOnda

Tkaga maciaro na nyamO na andu makaga

gĩakurĩa na maT

ng'athia

rega gwathTkira undG urerwo ukTonanagia

ta uraira urĩa uragwatha

ng'atika

kuninwo nĩ murimu

   

ng'ea

tinia ngingo

ng'eng'ana

giginyana

ng'eta

umia ngoro ta ukurua na mundu Grenda

gukuhatTrTria: nyeta

ng'ethanira

korwo gĩcindano-inT: korwo mbara-inT

ukTrua na thu

ng'ethera

arahuka nĩguo uhurane na undu muna

kana mundu muna kana ucindane na

ng'ethera

arahuka nĩguo uhurane na undu muna

kana mundG muna kana Gcindane na

undu kana mundu muna ng'ethia

ikara ta utaramenya maundu maria

marekĩka kinya uhĩtukĩrĩrwo nT maundu

ma bata; ikara uroretie maitho handu

hamwe hatarT kĩrĩa urorete ho

ng'etia

guthiĩ ukarore kĩndu, handu kana mundu

urĩa atari!

ng'ima

TtarT ndinie kana Tkarutwo kĩndu; TkurTte

Tkaigana: ng'imaru

ng'imaru

TrTkTtie kugimara

ng'ombe

nyamu TrTithagio nĩ undu wa iria, rua na

nyama na muting'oe wayo nĩ Gthondekaga

gTcuthT

ng'ondu

muhĩrĩga wa mburi iria kaingĩ iharaga

mahuti thĩ na imeraga guoyo munyitanu

na mĩting'oe yacio TtangĩgTrimwo nĩ

Traihaga

ng'ong'o

mwĩrĩ wa mGndG kana nyamu iria i

mGnyiginyigi, mwena wa thutha kuuma

kĩanda wa ngingo kinya harĩa munyiginyigi

Gnyitanaga na mahTndĩ ma honge

ng'ootha

ruta igongona nĩ guo mutumia ahote

kuoha nda kana rĩa kumuthahura nĩ guo

ahote kuoha nda; ruta igongana rĩa

guthTnja nT undu wa atumia rĩrutagwo

hTndT ya magetha ma mbere rĩa kuonania

kwanjia gwa kĩmera kĩerG

ng'ongo

icigo cia kundu ciTkuraine nT undu wa

kugayanio nT maundu ta irTma, njuT, mTtitu

kana maundu ta macio

ngorono

irio ithondeketwo na kTrimu kTa iria

kTigTtwo gTkagagata

ng'otha

onania gutithia nT undu wa nganja

   

ng'ootha

ruta igongona nĩ guo mutumia ahote

kuoha nda kana rĩa kumuthahura nĩ guo

ahote kuoha nda; ruta igongana rĩa

guthĩnja nĩ undu wa atumia rĩrutagwo

hTndT ya magetha ma mbere rĩa kuonania

kwanjia gwa kĩmera kĩeru

ng'ongo

icigo cia kundu ciTkuraine nT undu wa

kugayanio nĩ maundu ta irTma, njuĩ, mĩtitu

kana maundu ta macio

ngorono

irio ithondeketwo na kTrimu kTa iria

kTigTtwo gTkagagata

ng'otha

onania gutithia nĩ undu wa nganja

   

ng'uki

mGtino mGGru Grehetwo nĩ thahu

ng'umo

matunda ma mGtĩ wa mGgumo

ng'umu

indo igumĩte

ng'ung'ua

aria na mĩhehG GndG GtaraiguTka

ng'uria

nina biu; Graga

   

ng'uria

nina biu; uraga

ng'urika

rakario muno nT undu muna

ng'uuru

kuhenia andu meka una nĩ ukamahingTria

undu muna ukĩmenyaga ndukahingia

kTrTko kTu

nga

ciumbe irĩa ikuaga ihu igaciara kana

irekagia matumbĩ kana mĩmera TrTa

Tciaraga matunda; ndigi cia kĩndu

gTthondeketwo gT gTa kuina nakTo ta

wandĩndĩ

ng'a

kiugo gĩa gutarĩria kTndu kĩiyuire biu; kiugo

gĩa gutarĩria kĩnduG kĩumite biu

ngacu

indo igacĩte

ngagatu

indo i na mucamo mugagatu

ngaguro

kTndu gĩa kurĩa mundu aheyagwo atonya

muciT acerete; irio irĩyagwo rucini

Ngai

Hoti TrTa yombire indo ciothe na nĩyo

kĩhumo kĩa maundu mothe: kĩrĩa

Ngai

Hoti TrTa yombire indo ciothe na nĩyo

kĩhumo kĩa maundu mothe; kĩrĩa

kĩhoyagwo m andu thĩiniĩ wa mawTtTkio

mao

ngaita

mumera wT mahuti makoragwo me

marurG muno ngakama

uhoro muritu na mGuru

ngamba

mGgGnda GtigTtwo GtarT mGrTme GgakGra

ria

   

ngamĩra

nyamG ya werG-inTThuthagĩrwo nĩ atGri kuo

gGkua mĩrigo Tkoragwo T ndaya na nTTrĩ

iguku na nĩ mGgiro kGrĩa nyama ciayo

thTiniT wa kĩrĩkanĩro

nganangu

mĩnyito ya kTondo harĩa mGkwa wa

gGkuTra wohagTrĩrwo

nganga

nyoni TtarT njoya ngingo Tkoragwo T njirG na

makanga meerG

nganja

gGkorwo GtatuTte itua rTa GndG: gGkorwo

GtarT na mGrGgamo Gmwe nĩ GndG wa

kwaga kGmenya wega nT itua rĩrĩkG rTega

ngano

mumera na maciaro maguo urĩa umaga

mutu Gria uhuthagTrwo kuruga mĩgate

ngara

nyamu ya muhĩrĩga wa mbĩa Tkoragwo T ya

kĩbuu na nTTrĩ mucora wa mukuyu mwTri-

inĩ wayo

ngara

mbembe nyumu muno

ngarana

mGndu mwĩtagwo rĩtwa rim we nake

ngarango

maniitQ raoi-To rao+orT

   

ngarango

maguta maria matigaraga matarT

matweku maguta ma nyamu matwekio na

mwaki nyungu-inT kana rugĩo-inT

ngarari

kwaga Giguano: njukanĩrĩro

ngarariga

gĩthaka kĩumu kĩa mutitu muhĩu

ngari

murĩnga uhuthagĩra hinya wa mwaki

gGthiT

ngari

nyama

ngari

nyamu ndTa nyama T maroro, yuragaga

nyamu Tkanyua thakame na nTThaicaga

mTtT iguru Tgaikara kuo

ngata

thuutha wa mutwe wa nyamu haria

ngingo na mutwe inyitanagTra

ngatata

gĩcere gĩa kTndu kTmata ta ndarwa; ngati

ngatha

mGtumia kana muirTtu wT mTthiTre mTega

ngatha

mutumia kana mGirĩtu wĩ mĩthiTre mĩega

ya gutTTka

ng'athia

rega gwathĩkĩra GndG Grerwo ukĩonanagia

ta uraira GrTa Gragwatha

ngathTka

kTndG kĩnyitithanĩtio na njĩra ya

kGgathĩkanio

ngatho

undu wĩkTtwo kuonania mundu nĩ akenete

nT GndG mwega ekĩirwo; kiugo kĩragwo

mGndG wĩkĩire mundu GndG mwega

ngatho

undu wĩkĩtwo thutha wa Gndu mwega

gwĩkwo nĩguo mwĩkĩrwo onio nĩ akenerwo

nĩ urĩa ekĩte

ngati

andu aria marutagĩra mungeretha wĩra me

ta athigani kana arangĩri na athigari airu a

muthungu; nyamu ya muhĩrĩga wa

ng'ombeĩikaraga nyanjara-inĩ naĩthamaga

na imera

ngati

nyamu ya gĩthaka Thana ng'ombe no T

guoya munene ngingo-inT na Tikaraga

TgTthamaga na imera

ngati

andu airu aria mathiganagĩra nyakeru

hind! ya wathani wake; mundu mwTTkTrĩri,

ngati

andu airu arTa mathiganagTra nyakeru

hind! ya wathani wake; mundu mwiTkĩrĩri,

wĩ ngoro njuru na utangĩteithĩria mundu

ona GrTku

ngatia

muruthi

ngatu

ngaĩ irĩa irT rungu rwa matu irĩa mundu

angĩkĩra kĩndu kĩgagatu kanua

ciarahukaga

ngeithi

mwamukanTrio wa andu wa kuonania

matin na uhinga kana uuru gatagatT kao

ngemi

mbugTrĩrio ya andu-a- nja ya kuonania

gĩkeno

ngenge

twana tunini tutaretwa na tutaninĩte

matuko maingi kuma twaciarwo

ngengecwa

thanju nyunure ndigi; mĩtambo ya rediu

ngerecu

tucere twariĩ na tuceke tubecurĩtwo

kuuma mGtT-inT kana rGku-inĩ

ngerenwa

kTheo mGndG atugagwo nakĩo nĩ GndG wa

   

ngerenwa

kĩheo mundG atugagwo nakĩo nĩ GndG wa

gwĩka undu muna na GgacTru munene

muhano: WangarT nĩwe wahetwo

ngerenwa ya thĩ ya thayu nĩ undu wa

kwĩrutĩra nyama na thakame kugitĩra

maria matGrigicTirie ngerewani

njamba cia ita irĩa ithiaga irT mbere ita-inT

ngero

gĩko kTGru mGno gĩa kGnGha mGndG,

nyamG kana indo

ngerua

gĩcindano gĩa kGrGga handG hekĩrĩtwo

kĩndG andG magakĩrGga

ngi

tumbuki tuiru tGmbukaga kaingĩ nyumba-

inT cia andu twendete handu he na gĩko

mumbĩre watuo nĩ ta wa njukĩ

ngĩa

mundu muthĩnĩki utarĩ Gtonga ona mGnini

ngigĩ

turugi twa mGhĩrĩga wa ndararĩki

tGmbGkaga tGrT itutu tGrTaga mahuti ma

mĩmera

ngima

irio irugĩtwo na mGtu wa mbembe kana

mGtu GngT wa indo cia mGhĩrĩga Gcio

itukanĩtio na maĩ matherGku

   

ngindi

kĩundu kĩrĩa mundu aiguaga mumero-inĩ

anyitwo nĩ kĩeha kana akĩenda kurĩra

ngindu

mahuti ma mGtT wa mukĩndu

ngingo

kTTga kĩrĩa kĩnyitagĩrĩra mutwe kana kĩong

gĩkoragwo kĩhandĩrĩire ciande-inT

nginya

kiugo gĩa kuonania muigana wa kĩndu

kana undG mGhano: marahandire nginya

harĩa kĩanda

nginyira

nginyĩra

itonyo rTa kwĩhumbwo maguru: iratu

nginyo

handu hathondeketwo he ha gukinyithio

maguru nĩguo mundu ahote guthiĩ wega;

mTTkĩre ya maundu ya mundu muna

ngiri

         

ngiri

ndara-gTthaka Tikaraga marima T

tumTguongo twirĩ tGkuhT tumĩrĩte kanua-inT

turorete na iguru

ngiria

ngiria

karugi kairu gathigithagia mathagu mako

makagamba

ngitĩ

ngui

ngo

itharaita rĩa kwĩgita narĩo rTkuagwo na

guoko

ngo-

yongagĩrwo ciugo-inĩ cia gTko iria cianjTtie

na "o" kana "u"

kuuga mwaria nĩ ageka undu ucio; gwTkĩra

hinya gTko kĩrĩa mwaria ara gweta

ngobe

njuTrĩ irĩa ikuraga iguru wa ritho thiithi-inĩ

ngocorai

mburuburu, ibuuru, rubua (Engĩish soĩder,

ĩead)

ngogoyo

krndu gTtweku kT na murĩo muno muhano:

ngogoyo ya kĩgwa I murĩo ta ya ukĩ

ngoikoni

runyaga ta rwa tĩrĩ wa mburu kana ndongu

njĩru

ngoima

ndurume ThihinyTtwo nĩ undu wa igongona

ngoma

muoyo utiganĩte na mwĩrĩ

ngomanio

uhoro wa gukomania; uhoro wa kugTa

ngwatanĩro ya urĩrĩ: thico

ngombo

mundu urutitagio wĩra eteyendeire kuruta

na ndarĩ marĩhi amukagĩra kumana na

wĩra ucio

ngome

gTcuhĩ kTraya gĩkagĩrwo irungo-inT cia ciara

nT athuri atongu

ngome

ngome

kuringwo na tGrungo twa ciara tGthunĩtwo

ngomi

andu makuite; gathanwa

ngonda

mGhĩrĩga wa nyeki TkGraga T na mathangG

mamata na momĩrĩru na nTTrutaga ihGa

kaingĩ rĩirG kana rĩa gĩtĩri rĩnyitagĩrĩrwo nT

kamGrica kameraga gatagatT ka nyeki iyo

ngonde

gĩkonde

ngore

gĩkore

   

ngoro

kTTga kĩrĩa kThuraga thakame nTguo Tceere

mwĩrĩ wothe; GndG urĩa wonanagia

mutugo wa mundu na merirĩria make

muhano: Wacu ndarĩ ngoro njega, no

akGmene o Gguo hatarĩ gĩtGmi

ngorogoco

hĩba ya mahuti kana mahiga

macokanmirio; tGcunjT tGrutĩtwo indo-inT

tGtangThGthĩka GrTa kĩndG kĩu

kĩrahGthĩkaga

ngorono

maguta ma iria mathondeketwo kuma

kĩrimG-inĩ kĩarĩo

ngothe

mGhĩrĩga wa nyeki Ttambagia mTri yayo

kundG kGraya

ngotho

ithaga rĩthondekagwo na muguongo

rTkagTrwo nĩ athuri gĩcoka-inĩ gTa guoko

ngu

mĩtT kana thari cia mĩtĩ itemetwo

irongoreirio gwakio mwaki

ngu-

kiugo kĩohithanagio na ciugo ingTkuuga

mwaria nĩ egwĩka undu muna muhano:

nguthiĩ ngugurĩre irio

ngucanio

ngarari tar! cia ngGT

ngucu

ngucu

nyTmbo cia twana

ngucucu

ng'ombe nguru TtarT iria rTingĩ

ngugutu

mathaga momu marutagwo iria-inĩ

makoragwo marT nyumba cia nyamu cia

iria-inĩ

nguT

mbaara TcungTrTirio nT ngarari

nguTko

guthathayana na kwaranĩria maundu

makwarahurana kT wendo gatagatĩ ka

nguTko

guthathayana na kwaranĩria maundu

makwarahurana kĩ wendo gatagatĩ ka

mundurume na mundu-muka

nguku

muhĩriga wa nyoni itombukaga irĩithagio

nĩ andu nĩ undu wa nyama na matumbT

macio

ngukuma

gatambi kanyuaga nyamu thakame

muhĩriga Gmwe ukoragwo na twa kĩbuu na

ungĩ ukoragwo na twa mukuyu

tutunĩhĩrĩire

ngukumio

mahaki maraheanĩrwo hitho-inT; wGici wa

indo mGndG anengeretwo aramate kana

agaĩre andG angĩ

ngumba

murimu unyitaga mundu akaimba ngingo

ngumba

indo njokanĩrĩrie ingTiyura ruhĩ

ngumo

igweta inene nT undu wa undu muna

muhanorituura rTu r? ngumo ya urTmi wa

mbembe

ngundi

ciara ikunjĩtwo ruhT-inT; kuringa na muthia

wa guoko ciara ikunjTtwo ruhT-inT

ngunga

tfitamhi ti«ig mfihiring ma iniinv/n tfirĩana

ngungo

undu urekwo andu mehithĩte nĩguo andu

angT matikamenye m urekwo

ngungu

nyungu ndaya I muromo mwariĩya

kurugĩrwo ucuru kana nyama

ngunguni

tutambi tunyuaga andu thakame kaingT

rĩrĩa me toro

ngunia

ikunia

ngunĩko

kTndu kThuthagĩrwo gukunTka handu ta

   

ngunu

karogi nguno

ngunyu

gTTko gĩa gukunya

nguo

itonyo

ngurani

maundu maria maratuma indo

itikahanane; maundu maria

marakararanĩrio

ngurario

igongona rĩa uhiki wa GIgIkuyu

nguraro

matihia; handu haringTtwo

nguru

nyamG ya maguru mana Tkoragwo na kTTga

kĩumu ng'ong'o-inT wayo na nThoThithaga

ugwati woka

nguru

Giru umanTte na kGigua GGru nĩ kuona

mGndG na kĩndu gĩake: rGitho

ngurukuri

mbugi

ngurumo

kĩanda kĩa handG haikGrGkĩrTru mGhano: nT

ix.~.^T -~.T wwin.m^A                  

ngurumo

kTanda kTa handu haikurukĩriru muhano: nT

kuri ruT ngurumo ya mugunda witu

ngurunga

mungu wĩyenjete thT ugathiĩ utamburukĩte

ngurutuki

kĩndu gĩthondekagwo kaingĩ nT ciana

jgaikarĩra igakururio kana igetindĩka

ikurutuke na kĩo kana igakua indo na kTo

nguruwe

nyamu Thana ngTrT no ndTrĩ mTguongo na

mThTrĩga Tmwe nTTrĩithagio nT andG

nguthi

nguthi

mwĩtĩyo

nguthi

mGndG GrT igweta inene rTa gwTka undu

muna muhano: mutigairĩ Kamaru arĩ

nguthi ya wuini bururi-inT wothe

nguya

ciGmbe ciumaga ithGa-inĩ ciGmbGkaga

hind! ya mbura

nguyo

mGhĩrĩga wa nGgG Gkoragwo na manyaga

mairG na merG

nguyu

   

nguyu

matunda ma mutĩ wa mGkuyu

ngwatamro

unyitanĩri maundu-inT hatarĩ na ucuke o

wothe

Ngweta-gTTko

ciugo igwetaga gTTko kina muhano: ndathiĩ

gukoma

Ngweta-rTtwa

ciugo irĩa iheaga indo, kundu na andu

marĩtwa muhano: muruthi wGikaraga

gĩthaka

ngwT-

   

Ngweta-gTTko

ciugo igwetaga gTTko kina muhano: ndathiĩ

gukoma

Ngweta-rTtwa

ciugo irĩa iheaga indo, kundu na andu

marĩtwa muhano: muruthi wGikaraga

gĩthaka

ngwT-

kĩnyitithanagio na ciugo cia gTTko kuuga

mwaria nT ekire undu ucio

ngwire

kiugo kThuthagTrwo kuonania mwaria harT

na Gndu arenda kGmenyithania

   

_koniT

urTa Ghutainie na ungĩ muhano: Ghoro Gcio

niĩ ndungoniĩ ona atĩa

K

ka

kiugo kThuthagĩrwo kuga kĩndu nT kiumu

biu muhano: mGtT ucio Gmĩte ka; kiugo gĩa

gGtarTria GrTa kTndG kĩumG gĩtarT kTnene

kTgGthire handG hana mGhano: mGndG

Gcio amGringire kĩongo ka na rGthanju

kaana

kahu kana kairĩtu kanini kena mTaka

TtakTrTte Ttano

kaana

rega at! nĩwTkĩte GndG GkTmenyaga nĩ

GwTkTte; rega at! nTGT GndG na Gma nĩ at!

nTGT GndG ucio

kaara

twara

kTTga gĩkoragwo muthia-inT wa guoko

kĩnyitaine na ruhĩ na nĩkĩo kĩnyitaga indo

kabaiku

kamundu kanini kena hinya komĩrĩru

kabeere

nda

kagatho

mundu wa gwTtTkĩra maundu mothe utarT

undu ona uriku akararanagia naguo

kagica

kagica

nyTmbo cinagwo nĩ anake me ikundi o

gĩkundi kTrugamĩte mGrĩmo wao makaina

ta arĩ thimo maroinanĩra

kagondu

ng'ondu TtarT nene kana kori kayo

kagwaT

wTra muhuthu Gtarabatara ugĩ munene,

mahinda maingĩ kana hinya munene

kaha

tinTrĩria kĩndG wega na GbacTrTri mGhano:

NjGnG nT arakahire mburi ciake ciothe

matu nT guo aikuranage

kahagĩj

tuhagĩ

kĩndu gĩthondeketwo na kĩgera kT na

maguru ma kwĩrugamia na

gĩgathondekwo kina handu hakuigĩrĩra

nyungu. Mwaki wakagio rungu rwa kahagT

ukahiuhia nyungG

kahn

tuhĩT

mwana mGndurume utarĩ muruu

kahinda

ihinda rĩa undu muna; kuigua guthiĩkĩoro

gwTteithia; thakame TrTa yuraga andu-a-nja

o mweri; hind!TrTa thakame ya mweri

yuraga

kahiG

tuhiu

kTgera gTturTtwo na gTkanoorwo gT gTa

gukera kana gutinia na uraihu wakTo harTa

kahiG

tuhiu

kTgera gĩturĩtwo na gĩkanoorwo gT gĩa

gukera kana gutinia na uraihu wakĩo harĩa

hatinagia ndunenehagĩra ruhĩ rwa mundu

mugima na hanene

kahuno

tuhuno

mwana uciarĩtwo e mukuu

kahura

ahura: kohora: una kĩndu gTkurĩte

kTnyitĩrĩire handG ta rGhonge kana

mbembe muhano: mukohori nT arTkia

gukahura mbembe ciothe

kai

kiugo gTa kuria kĩuria kĩronania kĩmako

muhano: T kaT gwathiT atTa tondu mwakira;

kiuao oTa kuria kTuria kTronania kwaaa

kaĩ

kiugo gĩa kuria kTuria kĩronania kĩmako

muhano: I kaĩ gwathiĩ atĩa tondu mwakira;

kiugo gĩa kuria kTuria kĩronania kwaga

kuiganĩra na GndG (kĩhuthagĩrwo nĩ mundu

ureigua at! we e na gTkTro gĩtugĩru kurĩ urĩa

urorio) muhano: kaĩ arĩ we u atinde

agĩkuma andu guku!

kaimana

biu biu muhano: turenda Gtunyani uthire

kaimana

kairĩtu

tuirĩtu

mundG-wa-nja GtarT mGhiku. Tene kairĩtu

nĩ karĩa kaarĩ karuu no GmGthT kiugo gĩkĩ

nĩ kĩhGthagĩrwo mGndG akĩgweta karTTgG

gatagimarĩte kĩmaGthĩ

kama

kama

guucia nyondo na moko ciume iria

kamanu

nyTmbo cinagwo nĩ kamatimu na kang'ei

kamatimu

mundurume uhikamtie no ciana ciake no

nini itigimarite : muka etagwo kang'ei

kamee

tumee

kanyamu kanini gathondeketwo na

matunda ma mungu kahuthagĩrwo

kunyuTrwo indo kana gutahia indo: kaingĩ

indo ndweku

kameme

kameme

tumeme

mundu urĩa utambagia uhoro; rediu

kameni

gTko kĩnyitĩrĩire handu hamwe

kamuira

kaara ga guoko karĩa kanini gwT tuothe

kamuira

kiugo kThuthagTrwo kuuga "ita neka

undu muna" muhano: kamuira

nyumTte nĩ ngukwĩra nĩguo ume

tucamanie

kamura

kamura

guthambia na maĩ matheru thutha wa

guthambia na maĩ mangĩ makagĩa gĩko

kana

muthenya wa kana wa kiumia

kana

  th

kana

kiugo gĩa kuendekithia undu ungi tiga uria

ukGgwetetwo

kanda

kima mGtG na moko kana kĩndG kina!

kanda

kima mutu na moko kana kĩndu king!

kĩhinyu ta mutu

kanda

kiugo kĩhuthagĩrwo kwarĩria mundu wa

gĩkĩro gĩa thĩ gugukĩra

kandira

kura na ugTe na hinya

kang'auru

tung'auru

kTumbe kTa maguru manana kT mTthece TrT

kanua-inT na GngT muting'oe-inT gĩthecaga

nyamu ingĩ nayo gĩgekTra urogi T ta njTra ya

kwTgitĩra

kang'ei

muka wa kamatimu

kangama

gegeara nĩ kumaka

kanitha

nyumba ya ihoero ya Akiristiano

kanua

tunua

kTTga kĩrĩ uthiu-inT kĩhuthĩragwo kurĩa irio

na kwaria

kanya

mweke

kanyĩra

tonyania kĩndu kĩhinge

kanyitĩra

tunyitĩra

kĩmurĩ kĩhuthagTra rutambĩ rurikĩtio

maguta-inT kumunka: kagwatĩra

Kanyua-hungu

GTthananwa: mweri urĩa irio irĩmagirwo

irTa irahandTtwo hind! ya mbura ya njahi.

ukaga mbere ya Gatumu GTthungu

November

kanyunyui

tunyunyui

kiTga kĩa Gndurume kana kĩa utumia gTa

kaana kanini

Imagaciiĩca

karagacuka

gTa na mĩatuka nT undu wa kuma muno;

kTndu kTumu gwatukanga tGcunjT

karanga

ruga na maguta

karĩnga

turĩnga

kTgera gTturTtwo undu kTngĩrutĩrwo wĩra

muna kana kTohithanio na king!

kaya

Ttana na kayu kanene ukĩhoka guteithio

kayu

mugambo munene

keera

ita kĩndu gĩtweku kahora nĩguo kĩrĩa

kĩrikĩte gĩtigwo thĩiniĩ

keheri

tweheri

harĩa mundu angĩthiĩ nĩguo eyamuranie na

andu no nT egucoka harĩo arĩkia urĩa

egwĩkaga

kena

igua gucanjamuka; igua mwago

kenda

9

kenera

kenera

kenio nĩ GndG muna

kenerera

kenera undu muna

kenereruka

kena muno na gĩkeno kĩnene

kenga

henahenia na Gtheri muthaka

kengeta

mugambo urĩa urutagwo nĩ mĩhĩrĩga Tmwe

ya nyoni ta ngGku muhano: ngGku Tyo nĩ

ya kenqeta, kaĩ yarekia itumbĩ

   

kengeuka

kena muno ucanjamukĩte

kenja

twenja

gĩikarĩro gĩa tGirĩtu na airĩtu

kenya

kanya; kia GcGrG; kenyGra;tGnyamG tunini

kGhenahenia; irio kwanjia kGhĩa: kGhĩhio

kenyuka

kenererGka

kera

tinangia tGcunjĩ tGnini GkThGthTra kĩndG ta

kahiG; kĩndG ta rGrigi gGtema handG

keff

  nd

kerĩ

wa keri muthT urTa ukaga thutha wa

kiumia

kerura

kwamurania kĩndu gTtweku na kĩndu king!

gĩtarĩ gTtweku ukunTkTte na kĩndu

kĩngĩhĩtukia kĩndu gTtweku harTa

mutukanio wa indo icio urT

kerura

kwamba gutonya handu kwa ihinda inini

ucoke uthie na mbere na rugendo

keruria

keruria

eheria njĩra

keuka

ngonde cia mwĩrĩ, rGa kana kĩndu king! ta

kTu kugĩa na mwatuka kaingĩ umanTte na

kwĩgatha makĩria

ki

kiugo gĩa gGtarĩria uhoro wa gGkorwo

gGtarĩ na mGgambo ona GrTkG mGhano:

nyGmba Tyo TgGkirTte ki, gGtiuma curu kana

cere

kia

tukania kĩndG kĩhaana mGtutu na maT

GgTkorogaga kinya kĩmate

   

kĩa

nduma guthira utheri wa muthenya

ukaingĩra; mbura gutiga kuura

kiaga

bururi utarT atuuri: ruaga

kiaga

kanyumba kanini ga kurTithTrio muhano:

kTaga kTa nguku; kanyumba kanini karTa

murangTri aikaraga arangTrĩte; njoku

kĩagago

ciagago

kwaga gTkindTrio na thayG

kĩagarira

kĩagarĩra

kĩndu kana undu urĩa ungTthahia

mundu:kurTa kĩagarĩra

kTahu

gacumbĩrĩ ga KTrTnyaga karTa gakoragwo

keigTte mwanya na Njathi na Otheri na

gatirT ira

kĩama

Ciama

ciama ; undu wĩkĩkTte ukTrTte hinya wa

andu muhano: nT kTama kTnene mbura

kuura Mugaa

kĩambi

ciambi

kĩndu kThuthagĩrwo kwamba kĩndu; kĩrĩa

kĩanjagia undu

kĩambĩriria

ciambTrĩria

harTa undu muna wanjagĩrĩria

kTana

ciana

gĩkundo gĩthondeketwo undu mukanda

wagucio GgekundTka

kĩanda

handu harTa hatarT iguru: muhuro muhano:

ruT rwT kĩanda wa kĩrĩma

kĩandarua

ciandarua

kĩndu gTtumanĩtio gĩkanyitithanio,

gĩgakorwo gT gTtambGruku, gĩa kwarwo thT

kĩigagĩrĩrwo indo

kiande

   

kiande

ciande

mwena wa thutha wa ihĩndĩ na nyama

haria guoko kugathikanagĩrio na mwĩrĩ

kĩano

mutĩ urTa unyitagTrTra muguT nTguo wĩikĩke

muhano: muguT ucio ndungĩikĩka wega

kĩano kĩaguo nT kĩritu muno, kaba

uthondeke kĩa murangi

kĩara

ciara

handu haria hateagwo gĩko

kĩara

ciara

kaara

kĩara

kĩara

thTTna biu

kĩaragana

kundu gGtambGruku kwaraganĩte

kĩara ho

harĩa mahiG mahurGkaga riGa rĩahiGha me

rGru-inĩ

kĩbaara

mGndG wa ngGT

kĩbaata

nvĩmbo ciainaawo nĩ arGme a kamatimG

kĩbaata

nyĩmbo ciainagwo nĩ arume a kamatimu

kĩbaba

Kiswahiĩi kibaba kĩndu kĩhanaĩrebe

kThuthagĩrwo gwĩkĩrwo indo ta maguta

kĩbabaf

kĩhohoe

kTbabayu

mundu utarT hinya; kĩndu o ro uguo

gĩtangĩguna

kĩbaca

harTa hahuthaqTrwo na kuiawo indo ta arT

   

kTbaca

harĩa hahuthagĩrwo na kuigwo indo ta arT

ikumbĩ rungu rwa harĩa mĩitĩrĩro Tcuhaga

nja wa ruthingo rwa nyumba muhano:

ciana cia ngu irĩ hau kTbaca

kTbanda

Kiswahiĩi kibanda mwako wakĩtwo oro

uguo utarĩ wa gutura wakĩtwo na indo oro

uguo; mwako ta uyu wa kwenderio indo

kĩbandĩ

kTndu mundu ahetwo nT wathani wa bururi

kana wa handu hana gĩa kwĩmenyithania

nTwe u;Kiswahiĩi kinyasa: kipande kĩnyatha

mubuuto mukuhĩ utahumbĩrĩte mĩthirimo

biu

kĩbarT

ibarT

kĩbarT

ibari

kĩndu gĩagGkomerwo nT mGndu muruaru

agakuo nakĩo

   

kĩbatĩ

ithaga ria andu-a-nja ricuragio ngingo

kibau

kTrumi: ciringi mTrongoTr?

kibebero

kTndu gTcurĩtĩo mutT-inT kĩhurutagwo nT

ruhuho gT gTa kuheana ndumTrĩri na kana

kuonania uthamaki mGna muhano:

kTbebero gTa bururi wa Kenya nT kTa

manyaga mana no kTa MugTkuyu nT kTa

matatu

kibarĩ

ibarĩ

kĩndu gTagukomerwo nĩ mundu muruaru

agakuo nakĩo

kĩbatĩ

ithaga rĩa andu-a-nja rĩcuragio ngingo

kibau

kTrumi: ciringi mTrongoTr?

kibebero

kTndu gTcurĩtĩo mutT-inT kĩhurutagwo nĩ

ruhuho gT gTa kuheana ndumTrTri na kana

kuonania uthamaki muna muhano:

kTbebero gTa bururi wa Kenya nT kTa

manyaga mana no kTa MugTkuyu nT kTa

matatu

kĩbeco

ithaga rĩtumĩtwo na ndarwa rĩhumbagwo

ng'ong'o; gukorwo mundu e mwaria

muhano: Kamau nT wa kĩbeco

kibeeco

njuguma T muthia mwariĩ na

mutamburuku Tkuagwo nT ihTi bingo ya

irua

kibeeri

nyumba TtarT kĩndu thnniĩ; kundG gutarT

kTndu

kiberethi

itimu rTturĩtwo rThaana ihuti muthia-inT

warĩo; kĩbĩrĩrTki

kibibana

ihura to; hingana biu; humbTrĩka biu na

nguo kana mĩrĩngĩti; hana ta ukTgTte nĩ

kuiyurwo nĩ maundu meciria

kibibania

hingania biu; ringa mundu erigwo; ihuria

biu

kĩbii

rTera iritu rThana ndogo rĩukaga hĩndĩ ya

heho

kibindo

kTgera kĩ na uraihu GtanyihTire ruhĩ rumwe

na nuthu rwa mGndu mGgima gĩturĩtwo na

gTkanorwo kTrĩ gĩa gGthiĩ ita-inT

kĩbĩndu

runyaga ruhana Gtune mGtukanu na gĩtTTri

ta rwa mwĩrĩ wa ng'ombe

kibirĩriki

mGtT uicuhĩtio ta itimG wohagĩrĩrwo rurigi

GgathiGrGrGkio nĩ ciana Ggambe;

muthemba wa ndege Engĩish heĩicopter

kiboboto

mbura nene muno

kibogo

runyaga rutari ruiru mGno na rutari rwa

kTbuu ta rwa mwĩrĩ wa mbogo

kiboo

   

kTboo

irebe rĩture kamuromo kanini gĩtina-inĩ

rĩakagĩrio mwaki kaingĩ nĩtuhTT kana

agendi, rĩohereirwo munyito wa rugucio

kibuu

runyaga ta rwa muhu

kibuiya

nyĩmbo cia ihn mbere ya kurua ihinda-inT

rĩa muhTTro

kibuyu

Kiswahiĩi kibuyu kĩndu gĩa gwĩkĩrwo indo

ndweku kĩ na muniuru mukunderu ta wa

gĩtete

ĩ/mno

kĩega

njega

kĩndu kĩagĩrĩru undu-inT muna

kĩeni

cieni

kundu kwaraganu

kĩenja

cienja

gĩikarĩro kĩa mugeni

kĩenyu

cienyu

gĩcunjĩ kĩenyurĩtwo kuuma he kĩndu

kĩumbĩtwo na tGcunjĩ tunini tGingĩ

tGkanyitana. MGhano: ihiga rĩrenyGkire

kĩenyG kĩnene

kiere

kĩere

kTgĩmbi kigwatanagio na njĩra ya kuonana

kTmwTrT

kĩero

ciero

gTcunjĩ gĩa kuguru rugongo rwa iru kinya

itina-inT harT mundu na harT nyamu nT

rugongo rwa kuguru kuma harĩa

kwĩyunagĩra rugongo rwa itharigo kinya

harĩa kugathTkanĩirio na honge

kĩeru

njeru

kĩndu kT na runyaga rweru; kTndu kĩgurĩtwo

gĩtarĩ kĩahGthĩrwo nT mundu ungT

kieya

handu haharirnrio nĩguo hakwo nyGmba

kTga

ciTga

gTcunjT kĩa mwĩrĩ kTTkagTra maundu makTo

ma kuguna mwĩrĩ wT wothe ta ini kana

guoko

kigaanda

harĩa irui ciikaraga ikĩhona; Kiswahiĩi kuria

guthondekagTrwo indo

kĩgacwa

uhoro uheanĩtwo wĩ wa guteithĩrĩria

mundu kuhota gucokia kĩuria orĩtio

kĩgenyo

igenyo

wuira wa maheni

kĩgera

kĩgera

igera

ithanga rrtheretio na mwaki rĩgaturwo

kĩgi

magi

kĩumbe kTumbukaga gĩgaikara marima-inT

gTthogothete mbito-inT kana mbau-inT

kĩgoci

mwTyuno

kfgoi

mundG mugondereru mwĩrĩ na meciria

kĩgokora

igokora

ihĩndĩ rĩrĩa rTkoragwo igathTkanĩrio-inĩ rĩa

guoko kĩanda wa gTcoka              

kĩgondoro

njohi TtarT na urĩu munene

kĩgonyi

igonyi

mutwarithia wa ngari

kĩgotho

igotho

Ngai; muciari mundurume

kĩgugua

igugua

mundu mutungu muno uhaana ta atari

muiigT

kĩgunyĩ

ciĩgunyĩ

handu ha kwĩhitha Ggwati: handu

ungĩhonokera

kĩgunyu

igunyu

tutambi turiaga mahuti ta twa muhĩriga

wa ngunga kana igunya mbara

kĩguoya

iguoya

mundu kana nyamuĩ guoya

kĩguu

maT ma mbura kana rui rumte marathu

mathererete

kĩguuta

iguuta

mOndO utendete kuruta wĩra; gĩthayo

kThango

kTbeeco kThuthagĩrwo gutua mahuti ma

kĩhango

kĩbeeco kThuthagĩrwo gGtua mahuti ma

mutT wa mugumo hind?ya irua

kThara

ihara

gĩcigo gĩtameraga njuTrT mutwe-inT

kihariro

wuigTrĩrTki

kihato

ihaato

kTndu kĩhuthagTrwo kuhaata

kĩhembe

ukT ucokanĩrTirio nT njukT harTa maana

macio maraikaraga

kĩhTT

ihTT

mundGrume GtarT muruu

kĩhTTnga

ihTTnga

kĩndu kĩgiragĩrĩria mundu kuhĩtGka kana

GndG GhingagTrTria mGndG gGkinyanĩria

undu muna

kĩhinga

ihinga

mungu Gthondeketwo nT muhuti gGkGra

makahumbĩra handG

   

kĩheo

iheo

kĩndG GtugTtwo nakĩo

kihinga-nda

G

o Sram  

kĩhinga-nda

mwana wa muthia guciarwo nĩ mutumia

muna kana muthuri muna na mutumia

muna

kĩhithuria-ngoro

ciugo cionanagia kumaka, gukena,

guthituka na maundu mangĩta macio

muhano: hi! NT wa makia

kihiu

Taraxacum officinaĩe mumera wĩ kuragia

urutaga ihua rTa ngoikoni riumaga tubutha

tweru tumbukaga na ruhuho na mathangu

maguo marĩagwo ta nyeni

kihiu

ihinga

mungu uthondeketwo nĩmuhuti gukura

makahumbĩra handu

   

kThoe

kwaria ta mTmero yurĩte nT Gndu wa

kwanĩrĩra muno

kihohoe

itunda ibuthu ria rungu

kihonge

honge

njahĩrĩra ya mutTT na thari

kThoto

ihoto

gĩtumi kĩa undu; undu Gria GkoniT kĩndu,

nyamu kana mundu utabatiT kwagararwo

ona atĩa mGhano: nT kThooto kĩa mGndG o

wothe gukorwo na irio cia kurĩa

KThu

G

o HUffi  

KThu

mweri urĩa mbura nene yanjagia kuura

gatagatĩ ka Mugetho na MuthatG

GTthungu March

kĩhuhGkanio

ihuhukanio

ruhuho runene ruromburana o rĩmwe;

undu uroimfra o rTmwe wa kumakania

kĩhumbu

ihumbu

kTrTma kĩumbĩtwo nT guitwo hĩba ya tTTri,

mahiga kana kĩndu king!

kĩhuruta

ciĩhuruta

kĩumbe kĩrĩa kiumaga he wakaguku na

nĩkĩo kTrekagia itumbĩĩirĩa rĩcokaga

gutuTka kTgunyu

kĩhuruto

murimu unyitaga nyoni ta nguku igaikara

iguithĩtie mathagu

kĩhutatĩ

guthiĩ ucokete thutha mwTrT urorete

mbere,

kfĩga

aga ugĩ

KTihuri

itunda rTa rungu rTtarT inene muno rTtinTtio

na gatagatT kuma iguru kinya gTtina

rThuthagTrwo kuihura kana kuihurĩrwo irio

kĩimba

kĩimba

ciimba

mwTrT mukuu

o msgTi i

kĩinii

ciniT

kĩndu kĩinamu

kĩino

ciino

kTTga kĩa uciari kĩa mundu-wa-nja

kiinya

thambia magego na mukiinyĩ

kiinyana

murTano wa indo irathiĩkana irathiururuka

muhano: nĩguo igera itigathuke nT

gukiinyana ihakagwo maguta    

kĩmai

murimu ugĩaga kaingĩ ciana ikoimaga

thundo marungo-inĩ na ngingo-inT iroima

maT GTthungu ectopic eczema

kĩmakia

imakia

kTndu kĩratuma mundu amake; mweri rĩrĩa

utherete na wT mugima

kĩmakia-thinwa

mweri urĩa utherete umĩraga wT mugima

kĩmako

imako

muikarTre uronania kumaka

kTmamo

   

kĩmamo

O EE     i\,iĩĩ  

haria nyamu ya githaka Traraga

kimendero

njohi nduruT na urĩu munene

kimene

imene

mundu kana kĩndu kĩnyararĩtwo na

gTgathuurwo muno

kimenge

ruhiu rwariĩ rGnore mbarĩ cierT: mengere

kĩmengemenge

krndu o gĩothe kĩnoru kĩiyuire maguta

muhano: mwana ucio nT kĩmengemenge

kĩmengere

kTmenge

kĩmenyano

gwTkĩra andG na GndG wa GrTa GmoT

Ggatiga aria GtaratTa tao kana GtoT

kĩmenyi

imenyi

mGndG wTtuaga nĩ mGGgĩ mGno maGndG-

inT kinya maria atoT

kTmenyithia

imenyithia

Ghoro GranTrTrwo kana Ggacanwo nĩguo

andG makinyĩrwo nĩguo ma Gmenye

kĩmera

imera

Kimera

imera

ihinda riria undu muna wĩkagwo kana

uhanĩkaga

kĩmere

mutu ukiTtwo

kimerera

undu kana kĩndu riria kĩrĩ kThumo-inĩ gĩakĩo

gĩtarĩ kĩrute kana gĩkongererwo undu ungĩ

kimi

kiugo gĩa kuuga uhoro muna ndukarĩrĩrio

ukirwo na guo muhanorndeto icio kimi

kimira

imira

kĩmira

imira

kTmaTmaĩ gĩtenderu kĩrutagwo nT nyamu,

andu ona kana mTmera muhano: mwana

agĩkorora nĩarutaga kĩmira na maniuru

kTmiri

undu urarehe muthiro; rika rĩa irua

kĩmone

imone

gTkonde kĩrĩa kĩhumbagĩra ritho

kĩmurĩ

imGrĩ

kĩndu kĩrakana gĩkaruta utheri

kĩnanda

kiswahiĩi indo cia kuina irutaga mugambo

kĩnanda

kiswahiĩi indo cia kuina irutaga mugambo

kĩmore

imore

kĩnandu

mbuuthu ya kuiga maguta

kĩnatha

gĩthana

kindana

komania nga na njamba

kindĩra

tindĩka kĩrĩa kĩrahuthĩrwo gGthika irima

nĩguo kĩrume biu; ongerera Ghoro mwarie

ciugo cia kGwTkĩra hinya;

kin dG

indo

kĩrĩa kĩronwo na maitho

kĩng'ang'a

ing'ang'a

mbere ya andG; ndGnyG

kĩng'ang'a

ndGnyG; mbere ya andG

kĩng'ang'i

kĩng'ang'i

nyamG nene ndTa-nyama Tikaragaga maĩ-

inĩ na huguru-inĩ cia maĩĩ muhianĩre ta wa

njagathi

kĩng'ara

ing'ara

njamba TrT hinya munene

king'aratua

njĩra ya gTtwari

kĩng'ore

ing'ore

gĩkundi kTa andG monganĩte hamwe

kĩng'uki

ing'Gki

GGru Graninana GkTte nT GndG wa thahu

king!

kTndu tiga kĩrĩa kĩarTrĩrio muhano: kĩmera

kTngT gToka andu nĩ makahanda

kĩngĩ-

kTndu kTna kuonanio atT korwo gTeka Gndu

mGna Gna no GhanTke

king'oothi

igongona ria kueheria uthata hari andu-a-

nja; rGgoci rwa harTa mGrĩyo gwacĩ

wĩgwatagĩrĩra mGri-in? wa yo; kiugo gĩa

kGringithania mGhianĩre wa rung'ura na

king'oothi kĩa ngwacT

king'ootho

igongona ria gGthahGra

kĩngwete

gutheca ugaturikania

kĩni

ini

harTa magego makoragwo menyitĩrĩire

kanua-inĩ

kĩnunwa

inunuwa

mundu mukĩgu agaikara ta muguruki

kinya

ranga kĩndu na kuguru

kinya

rĩkia rugendo ukorwo harTa uguthiaga

kĩnya

inya

kĩndu gTthondeketwo na itunda rTa mungu

gT gĩa gwTkĩrwo indo ndweku ta curu

kinyanira

agTrTra urĩa kubatiT

kinyanĩria

tuma undG kana kĩndu gĩkinyanĩre;

tambanĩria undu wonete kana ukaigua

kĩnyata

inyata

mwĩhotoro mugemie na mathaga

kĩnyatha

inyatha

Kiswahiĩi itonvo rTa kwThumbwo mwTrT wa

   

kĩnyatha

inyatha

Kiswahiĩi itonyo rTa kwThumbwo mwTrTwa

kTanda kĩa njohero rThumbaga o kTero

rĩoheirwo njohero rTgakinya maru-inT

kinyĩra

kinya harTa mundu kana kĩndu gTguthiaga

nawe ugakiuma thutha kĩrĩ

kinyiria

kuigua utekwenda kĩndu nĩ gukĩrĩa muno

kinyiriria

kinya na hinya utegukinyukia; hingia undu

wabatie kuhinga harĩ andu makonainie na

aria mawanjĩtie

idnuiia

   

kĩnyita

inyita

kĩrĩa gfikeraga gĩgathiT gĩtina gĩa kĩndu

gTkĩritwo kĩndu gĩtweku muhano: maĩ me

na gTko mekeraga kĩnyita gĩtina kĩa

nyGngG

kinyitithania-uhoro

ciugo irĩa inyitithanagia ciugo kana uhoro

muhano: Ndirangu na KarTithi nĩ andu a

bata

kinyongo

marGru moimanĩte na Giru; mundu

kĩguoya

kinyugo

kĩnyenya; kinyararo; kinyaka; mĩcohio:

mĩario ya gukĩrĩra GkTnyararithia

kĩnyuĩro

handu harĩa hanyuagTrwo

kinyukia

tiga gukinya; twarithia maguru na muthiĩre

muna

kĩnyururi

inyGruri

gUko gĩa kuhuthia na kuiguithia uuru

kinyongo

marGrG moimanĩte na Giru; mGndG

kTguoya

kĩo

kTndG kina; grtGmi kina mGhano: kTu m kio

kfo

kTndu kTna; gTtGmi kina muhano: kĩu nĩ kTo

kTratu gTake; auma munogu nT kTo akomire

kfoho

cioho

gatTTna karTa mundu kana nyamu

TngTkorwo ThingTrTirio kuma haria TrT kana

yumTtwo wTyathi

kĩondo

ciondo

kTndu gTa gukuTra indo gTtumTtwo na ndigi

njogothanie na gTgekTrwo mukanda wa

gucuria mutwe-inT kana ciande-inT

kĩonereria-uhoro

ciugo cionanagia harTa kTndu, mundu kana

undu uri na no cionanagia mahinda

muhano: arugamTte nyunjurT

kĩongo

ciongo

kTTga kĩa mundu kĩrĩa gTkoragwo gĩkuĩte

ciĩga ingĩ ta maitho na matu, gTkoragwo

kĩnyitĩrTirwo nT ngingo

kĩoni

cioni

mundu urĩa uhotaga kuona maundu maria

mahithTku makĩrĩte muoyo uyu kaingĩ

maria mahanĩkĩte tene matoĩo

kToro

cioro

harĩa andu mathiaga gwĩteithia; mai kana

mathugumo

kira

ikara utekwaria

kTra

kira

uma mwena umwe wa handu he na

muhaka kinya mukĩra urĩa ungĩ; ambatĩra

ikĩro gukĩra mundu kana kĩndu king!

kĩragu

thenge kana ndurume ng'imaru ya

igongona kana ya kurĩo

kĩrangi

irangi

irungo rĩa murangi rĩthondeketwo rĩ rĩa

guikia mĩguĩ

kĩraro

handu agendi matuĩte hakurarTrĩra marĩ

rugendo-inĩ

kirathimn

kfrathimo

utugi wa Ngai; giĩko gĩa gutGma GgaacTre

kiumanTte na mundu wa gĩkiro kĩnene

gugukTra ta muciari

kĩratina

maciaro ma mutĩ wa muratina maria

marindagwo na indo ingĩ magathondeka

njohi ya muratina

kTratu

iratG

itonyo rĩa kwĩhumbwo maguru nĩguo

matigathecwo

kTremba

iremba

kiswahiĩi itonyo rĩa kwĩyohwo mutwe

kĩrembuĩ

kĩrembuĩ

gĩcunjĩ gĩtigarĩte kĩa nyamu TrTtwo nTIngĩ

kĩremithia

iremithia

gĩtumi gĩtarĩ kĩiganu gĩa kwaga gwĩka

undu

kĩrengeri

irengeri

mugathĩ Gcunjuraga ngingo-inĩ Ggakinya o

gĩthGri-inĩ

kĩrera

gĩkonde kĩa nyama gĩkoragwo mĩtwe-inĩ

ya nyoni imwe ta ngGkG mGhano: ngGkG

ya njamba T kĩrera kĩnene gGkĩra mwera

kireru

kfreru

ireru

uthiu-inT wa mundu muhuro wa kanua

kiria

tuma kĩndu kana mundu ukurutaga

mugambo kana akaria atige

kTrii

undu wTkTtwo urimuhithanie wa kunina

kana kunuha urTa urongoreirio

kiria

irĩa

kĩndu kTrarTho ihinda rĩhĩtuku kana

kĩragwetetwo; kiugo gĩkĩ kĩhuthagĩrwo

kwarTrĩria kĩndu kĩmwe kĩa indo irarTrĩrio i

hamwe

kĩrĩa

irĩa

kĩndu kĩronanĩrĩrio gT gatTTna karaihu kuma

harĩa mwaria arĩ

kĩrica

irica

muthemba wa gĩkundo

kĩriethe

thenge kana ndegwa T maburaburĩki;

mundG urĩ njuĩrĩ nyingĩ mwĩrĩ-inĩ wake

kĩriga

undG utaraithĩranĩka kana GgataGkTka

wega

kirigica

kĩriethe

thenge kana ndegwa T maburaburĩki;

mundG GrT njuĩrĩ nyingĩ mwĩrĩ-inĩ wake

kĩriga

undG utaraithĩranĩka kana GgataGkTka

wega

kirigica

ogothania indo nĩguo ihinge mwanya

kĩrĩgu

iriĩgG

mGndG-wa-nja GtarT mGruu

   

kĩrica

irica

mGthemba wa gĩkundo

kĩriha

iriha

kTndu gĩtumagĩrwo kuhura indo kana

kuhurira kTndu gĩtonye handu Kiswahiĩi

nyundo

kĩrika

marika

gĩkundi kĩa andu maciarĩtwo ihinda-inT

rĩtatiganTte muno

kĩrTkanĩro

irTkamro

undu mGiguamre nĩ andu eri kana makĩria,

kana ikundi uri wa kurumagTrTrwo na

kuhingagio; mbuku TrTa Tthomagwo nĩ

etTkia a ndini ya Cathoĩic na Akristiano

kĩrĩkĩro

irĩkTro

muthia wa undu

o

°.,ĩĩĩ  

kĩriko

irĩko

undu wuiguanĩirwo wa gukahingio ihinda

rĩna

kĩrĩma

handu hatugĩru na iguru hagakorwo

hambatĩrTire

kirimania

iga indo handu he na mwanya nTguo

mwanya ucio uthire biu

kĩrimu

mundu mukĩgu: mundu utarT mukuuku;

maguta maria mareraga iria-inT rĩa

therukio

kĩrĩra

kĩrĩra

irĩra

utaaro wa kuhĩgia mundu; ndeto irario

KTrTrT

harĩa aifftu matarT ahiku na mataciarĩte

makomaga

kĩririkano

gTTko gTa kuririkana undu

kĩrTrĩmbĩ

nTnTmbT

nTmT cia mwaki

kirmria

umĩrĩria maundu maritu utekunuguna

A G

O BS   '

              A

kĩrTro

irTro

inegene rTa kurĩra; mateta maheanĩtwo nĩ

undu wa thĩna

kirita

mundu, nyamu kana kTndu guthiĩ

gTTkururTtie thĩ

kĩrrti

iriti

mutitu Otari watemwo m!tT, ukoinwo ngu

kana ukarĩmwo

kiroko

rucinT: riua rĩaratha

kiromo

iromo

kĩromo

iromo

kTTga kĩrĩa kThumbagĩra kanua

kĩronda

ironda

handu hatihĩtio rua rukehera

kTroo

mahua maria marutagwo nT mumera

kĩmera gĩa guciara matunda gĩakuhĩrĩria

kirore

ruri rwĩkĩrĩtwo na mĩhari ya ciara kana rGhĩ

kuonania muira kana mwene Gndu ucio nT

mwene mĩhari Tyo; mĩhari TrTa Tkoragwo

ruhT-inT rwa guoko kwa mundu kana twara-

inT

kirn torn

   

kĩrotero

gTko kiumaga maitho-inĩ mundu e toro

gTkomanĩrĩra; ruta rumanĩrĩire iromo-inT

mundu agĩaga kaingT e toro; ubai

umanTrĩire

kĩroto

iroto

undu urTa wonagwo nT meciria ma mundu

rĩrĩa e toro

kĩrugu

ndĩa

kĩrui

irui

mundu warua atanoima kĩgaanda

kiruka

kĩruka

mGtaranĩrie wa ciumbe wa hakuhĩ muno

muhano: kĩruka kTa magogo ti kĩo kTa

mahuru

kĩrumi

irumi

mugambo watigĩtwo nT mOndu ukuĩte

utabatiĩ kwagararwo

kĩrumi

nyau ya gĩthaka T manyaga ta ma ngarT

kĩrumia

GrTrT GtarT magGrG

kĩruru

ciĩruru

kĩruru

ciĩruru

muhanTre wa kTndu urĩa ugĩaga

kĩamurTkwo nT Gtheri; muhianĩre wa kTndu

ucoretwo kana ukarutwo na kamera

kĩrurumĩ

irurumĩ

mugambo munene ugĩaga rTrĩa heni

ikuhenuka

kiuga

ciuga

kanyamu kahana kaihuri ga kunyuTra

ucuru kana maĩ

kiuga

ciGga

Graihu kana GkuhT wa mwTrT wa mGndG

kana nyamG; GrTa mwTrT wa mGndG kana

nyamG Groneka wT na hinya kana wT

mGhinyTrTrTku

kiugo

ciugo

mugambo GhuthagTrwo kuuga GndG mGna;

Ghoro warĩtio werekeirio GndG mGna

kiugu

ciugu

handG hathondeketwo nja wa nyGmba harT

ha kGhingĩrwo mahiG

kiugu

ciGgG

mGndG kana nyamG TciarTtwo TtarT

nginyanTru T na wonje wa mGthemba

kiugu

mGndG GtarT mGkinyanTru kT meciria kana

kT mwTrT aga korwo ndangT hingia maGndG

mamwe

   

kĩuma

ciuma

gatagatĩ ka ritho harTa hakoragwo harT

hairG; indo kaingi ihuthagĩrwo kugemia

ikoragwo ciumbTtwo kana igaicuhio

mahiga-inT momu ta irĩa ciTkTragwo

kĩnyata-inĩ

kĩumba

giikaro kia nyamu ta nguku kana ngui

kĩumbani

ciumbani

mundurume utahaga aka agatuma ndugu

nao

kTGmbe

ciumbe

indo iria i muoyo

kĩfimhp

kĩumbe

we mwene

kiumia

muthĩ wa mbere GrTa Gkaga thutha wa

muuthT wa mugwanja; thiku mugwanja

kuuma muuthT wa kiumia kinya muuthT wa

mutĩTro

kĩungano

ciungano

handG andu macokanTrTire hamwe nTguo

meke undu muna; andu macokanTrTire

hamwe me na muoroto umwe

kĩunguyu

ciunguyu

ciGmbe irTa ciikaraga thTiniT wa maT ta iria-

inTitarT magGrG ciongoyaga igTthambTra

kuo

kĩura

ciura

kĩumbe kĩ maguru mana gĩthiaga

gĩkĩrugarugaga gĩikaraga kundu kugunyu

kana kwarahĩte maT

kĩuria

ciuria

uhoro uheanTtwo nĩguo macokio maguo

maheanwo kana utaarTrio guo mwene

kĩyo

wendo na hinya wa gwĩka undu muna

muhano: arutĩte wĩra na kĩyo agatherema

kohora

kahura

koma

koma

gwĩtandaiya handu kana kuigĩrĩra mutwe

handu taarĩ toro urT; guthiT toro; gĩa

ngwatanĩro ya mundurume na mGndG

muka

komerera

inarrwrTra taarT kwĩhitha urehitha

komereria

koma hamwe na mundu ungT nTgetha

acunge; nyamu irĩa irekagia matumbT

kumahumbĩra na mTTrĩ yacio nTguo magTe

rugarĩ matGrĩke

konorwo

rutania kĩndG harĩa kĩgathTkTtwo mGhano:

mGndG Gcio arakonorirwo ritho nT rGhTa

rwa ndeqwa

konya

guucia kĩndu kĩhandTtwo tTTri-inĩ ugTkĩgucia

kuuma na iguru kiume na mĩri yothe

konyora

ruta thanda makore; thambia utherie biu

kora

thiĩ handu nĩguo wonane na mundu muna

kaingĩ uthugundTire undu utarT mwega;

kinya handu wone mundu, kĩndu kana

undu mGna ho na ndukwTrĩgTrTire

koranĩrira

cemania handu hatarT ona umwe

ukwTrĩgTrTire kana agathugundĩra

korerera

kinya handu ukore GndG muna o ugTthiT na

mbere kana o hind! GrekTka

koroga

guthiururukia kTndG gĩtweku GkThGthTra

kTndG ta mGiko

korokoro

Kiswahiĩi: handu harĩa andG aria

mathitangTtwo mahingagĩrwo

korwo

onekana handG hana; gia kana onekana

na kTndG kina

ku

ku

kiugo gTa gutarĩria kuguthwo nT kĩndu

kTumu

kua

tiga gukorwo muoyo; enyuka

kuburi

Kiswahiĩi kĩndu kĩhuthagTrwo kuhinga

kuga

mugambĩre wa mĩthemba Tmwe ya nyamG

ta ngui kana nguku

kugirima

gutinia muting’oe wa ng'ondu; gwTkTra

   

kugĩrima

o nnm i

gutinia muting'oe wa ng'ondu; gwĩkĩra

ruoro

kuharwo

guthiT kToro kTnene gĩtweku

kuhe

kunengera kĩndu hatarT thogora muneo

akĩrutTire

kuhiriria

thiT hakuhĩ na mundu, kĩndu kana handu;

korwo Gtigairie o hanini undu muna wTkĩke

kuimana

   

kuimana

kurega kGheana kĩndu

kuĩnona

gutithia

kuma

arĩria na njĩra ya gwatha na kuguthukĩra

kuma

uigu kuniara biu; mĩmera guthira ucu

kumakania

gucungĩrĩria kĩmako

kumbacĩria

hingTra kĩndu ruhT-inT ukTrumTtie; hahaatĩria

kumbata

oya mbeca cia ngombo gTkundi-inĩ kĩa

andu monganĩte hamwe

kumbuka

undu urarT muhithe kuhithuka

ukamenyeka

kumbuka

guthiTra rTera-inĩ na mathagu

kumia

awTkTrĩra na niTra va qGtTa

   

kumĩa

guthiĩ kĩoro kĩnene: kuruta irio thĩe

kugerera njTra ya kĩoro kĩnene i mai

kumirira

kuunga ndukoneke

kumithia

menereria undu muna, kaingT undu muuru

wTkĩtwo muhano: ciĩko cia njuragano nĩ

irakumithirio muno

kumutha

gukiritithia kTndG iguru wa king! uhinyĩrĩirie

kuna

Kuna

thuna

kuna

rora hana; hura

kunda

IkTra kĩndu gĩtweku kanua

kundĩka

oha gĩkundo

kundu

kiugo gĩa gGtarĩria mumererie wa kĩndu ta

maĩ muhano: arameragia maĩ na ihenya

kundu kundu ta aterĩga kunyua kĩndu

kunduka

gĩkundo kuohoka

kunduka

kĩrĩrĩria guthuka mĩtugo-inĩ

kundura

ohora gĩkundo

kunga

kuhĩtGkĩra handu hakuhĩ GinamTrTire;

kGinama ng'ong'o nĩ GkGrG kana GndG GngT

kungi

hang!

rora hang!

kunguTra

kenera undu muna na ndĩa kana nyTmbo

na maundu mangĩ ta macio

kunguiya

korwo mwago-inT wa gukunguĩra

kungutiria

andu kana nyamu guikara marigicĩirie

handG muhano: ciana ciothe nĩ cia

kungutiria mwaki riko

kunĩka

humbĩra muromo wa kĩndu kĩngĩkĩrwo

kĩndu thĩiniĩta irima kana nyungu

kumkania

kunTkania

kunĩka biu utegutiga kamwanya ona

kanini; kunĩka utarT na wTigTrTrĩki

kunja

unanTra

kunjana

gunyara

kunjura

gutamburukia kĩndu gĩgukunjĩtwo

kunya

nyita na twara ugucie nĩguo uiguithie ruo

kana utinie; kĩndu kunyita ta urTa twara

kunya

nyita na twara Ggucie nĩguo Giguithie ruo

kana utinie; kĩndu kunyita ta GrTa twara

tukunyaga

kunyanĩra

umbura hitho ubatiĩguikara uhithĩte

undG wĩ thĩiniĩ wa mundu kGmuhĩka ende

kGGhingia mGhano: kwT na heho

mathugumo nĩ makuraga mGndG mGno

kura

kuruta kĩndu nĩguo kĩrĩa kĩnyitĩrĩire ho

kiume mGhano: nG wakura mĩkuro

nyGngG-inĩ

kura

kura

mumera kuneneha ugakinyanTra thutha

wa kuhandwo; mwana kuneneha

akagimara; mundu kana nyamu gGkorwo

aturĩte matuku maingT agathirwo nĩ hinya

wa wĩthTT

kuraya

haraaya

kundu kuraihu

kurema

kwaga kGhoteka; guthiT na mbere gwTka

maundu makananie ona thutha wa

gukanio na rTngĩ ona thutha wa

kuherithTrio maundu macio

kurira

kugamba nT ruo kana kTeha ugĩitaga

maithori; guteta nT gukorwo na mathTna

   

kurua

mundu gutinio ngonde kTTga-inT kĩa

undurume kana kĩa utumia

kurua

kuhurana

kuruga

guthondeka irio na mwaki ciororoe nĩguo

irTke

kuruma

gwTta ciugo itar? njagĩrĩru; kwaria ciugo irĩ

mukana kurT andu matikana ciagarare

kuruma

kuruma

gutiihia kana kunyita na magego kana

kĩni; kĩndG kGnyita wega harĩa

kĩhandĩrĩirwo kana gĩkohererwo

kurumana

gGa Gtigwo GgarGrGkanTte

kurumania

tGma kĩndG gĩkurumane; iga kĩndG mwena

wa gĩtina Grorete na iguru

kuruo

hĩkwo nĩ GndG mGhano: nT nda kuruo nĩ

mai

kurura

kurura

tema kana ucane muhari

kurura

kurutukithia kĩndu handu nĩguo weherie

kTria kTrT iguru rTaho muhano:kurura rurua

rwa ng'ombe na gĩcakuri

kururia

gucia kĩndu gĩkuume thutha utegukĩoya

iguru

kuruta

cora handu nĩ undu wa gukurutukĩra ho

kana gukurutukithia kĩndu ho muhano: nu

wa kuruta ruthingo na nĩ rukunyoroketio

kuruta

kuruta

hara hara na kTndu nĩguo weherie kĩrĩa

kĩrakurGtwo

kurutuka

kiritĩra handu hatarĩ hanyororoku

kuua

guthiĩ na kTndu kĩrĩ iguru rĩaku

kuua

andu a gukua mĩrigo

kuua

gwĩcirĩria utarĩ na uma

kuuha

kumutha rngetha harĩa harakumuthwo

hanyoroke

kuumia

kuruta kĩndu na nja; mbeu guciara

kuumia

gutuma kĩndu kiume

kuuna

gutuma kĩndu kiunTke;

kuura

O HH

mbura guitĩka; thakame kuuma mwTrĩ-inT

kuura

munya kĩndu na mĩri yakĩo ukĩhuthĩra

kĩndu ta ruhiu

kwagana

gwTka maundu maria makananie gwĩkwo

kwega

heega

rora heega

kwegetha

kugamba na kanua mĩrukTTkTgeria kuingĩra

nda kaingĩ thutha wa kurĩa: undu uyu

uhanĩkagĩra mundu atari we uraurehe

kwene

heene  

   

kwene

heene

rora heene

kweru

heeru

handu hageni; handu he na runyaga rweru

kweru

harĩa mburi iraraga nyumba-inĩ ya

mGtumia thĩiniĩ

kwT-

gwĩka Gndu waku mwene kana kwTTka

undG: kiugo gTTkĩ kĩnyitithanagio na ciugo

cia gTTko

kwĩgita

kwĩgita

kwĩhitha thutha wa kTndu kana mundu

nTguo ndukahutio kana ukinyĩrwo nĩ kTndu

kana undu muna; kwĩyoha matharaita nĩ

undu wa mbara; kwTharĩria nĩ undu wa uru

uroka

kwiguucia

gwĩka maundu na thieya taarĩ uguta

kwĩhanda

kurugama urungarĩte; kugacĩra

kwThĩta

kuuga undu utuĩte matua marumu

maukoniĩ

kwThntnra

kwĩhotora

kwĩyoherera kĩndu njohero; kwarahuka wĩ

harĩirie gwĩka undu muna

kwĩremwo

kuremwo nT kwTTkĩra maundu

kwĩrica

gwĩtiria ukahonoka undu muritu

ugugukorete

kwĩrĩga

gukorwo wĩkĩte kana ukona undu ica ikuhĩ

kwĩyamba

kwĩyona ta wĩ mwagĩrĩru kurĩ andu aria

kuremwo nĩ kwTTkĩra maGndu

kwĩrica

gwĩtiria ukahonoka undu mGritu

GgGgGkorete

kwĩrĩga

gGkorwo wĩkĩte kana Gkona GndG ica ikuhĩ

kwĩyamba

kwĩyona ta wT mwagĩrĩru kGrĩ andG aria

angĩ: kwĩgana; kĩndG gGkorwo kTTgathĩte

na gĩkoimĩra ta kĩimbĩrĩire

kwĩyua

kwĩhitha handG nĩguo ndGgeke GndG mGna

kana GkinyTrwo nĩ GndG kana kĩndG

M

Ma uhoro urTa guo utarT mweherie undu ona kana ukongererwo Maagu Ngai maana harTa njukT irekagia matumb? na ikamarera maarara maroro me mwTrT-inT wa nyamu; nda ya kerĩ ya nyamu irĩa irT nda inya; kThembe kTa ukĩ maarua

    :      * r* G

O EH “..III _

    	A

maarua njohi ya mwere maatha caria na GcokanTririe maciaro ma mugunda kana umithio GngT Ghana ta Gcio maathina maĩ menyitagĩrĩra makomanĩrĩra harĩa maitĩkĩra moimaga mĩmera-inT ta marigG matarT meru kana mĩramba-inĩ mabage matG manene; matG mahaana ta marorete na mbere mGno macakaya

    :       * r* G
    	A

macakaya ihinda rĩa kĩeha gĩa gukuĩrwo macani mumera urĩa uthondeka cai macegera igera cia kuoha andu macemanĩrio handu njĩra makTria ma Tmwe inyitanĩire macoko ubai

    :       * G
    	A

macua mahuti matarĩ momu magegania igegania rora igegania magego igego rora igego magenda mbĩa mĩtTTrĩa TikaragTrwo nĩ mĩitĩrĩro nyumba-inĩ harĩa ruthingo na mĩitĩrĩro inyitanagĩra magerio igerio rora igerio

    :       * G

'O' ESQ °.iiĩĩ

    	A

magigi kĩundu kTGru muno na gTa kumakania maguanyĩrT guanyTrT rora guanyTrT mahĩa ihTa rora ihTa mai kTrTa kTrutagwo nT mwTrT thutha wa irio guthTo gTkoimTra bibui-inT mai kTndu gTtweku kiumanaga na mbura, maria kana njuT

    :       * ^ G

ES G.,iĩĩ |

    	A

mairang'a maitho matarona wega mairia hwainT riua rĩgTthua nduma yanjia kuingĩra; nduma TtarT ndumanu biu mairiria kundu kuraya muno kurĩa hinya wa maitho ukinyaga mairiria thieya wa gwĩka undu urTa ubatiT gwTkwo ihinda-inT rTa guo: mamTrTria maithikiri

    :       * G
    	A

maithikiri Engĩish bicycĩe kĩgaragari kĩa magGru merĩ gĩcoceragwo matanga gĩgathiĩ maitho ritho rora ritho maithori rĩithori maĩ maria maitĩkaga kuuma maitho-inT mundG akĩrĩra man muciari mutumia; nyina wa mundu makambucu ikambucu rora ikamburu

    :       * G
    	A

makandui imundu ciĩ hinya makangai tucunjĩtwa nganga kana mbarabu tunyitaine makoro ikoro rora ikoro mama kiugo gĩkĩ kĩhuthagĩrwo kuonania kĩndG nĩ kĩingĩbiu muhano: ena mbembe nyingĩ mama mama

    :       * ^ G
    

mama muru wa nyina na nyina wa mundu kana muthuri wa mwarT wa nyina na ithe wa mundu; karema mundu aciaragwo nako kana tunyamu tuiru tugTaga mwĩrĩ-inĩ wa mundu mambarita gatagati ka rugito ruria rugitTte nyumba iguru na mĩitĩrĩro mambura ihinda rĩrĩa igongona rĩna, rT na gukenerera rĩkagwo ta mambura ma irua; undu urekwo wĩ na GkunguTri muhano: GmuthT kurĩa kwT na mambura ma Ghiki; ihinda rĩa mweri wa mGndG-wa -nja mamia

    :       * G
    	A

mamia komia mamĩrĩria maĩrĩria mana utarĩ umithio mGhano: Gcio ndarĩ kĩrĩko, ona kwaria nake no wĩra wa mana managT maundu monekaga na mundu kana nyamG matarĩ ma kĩmerera na maroneka me ma kGgegania mang'uri

G o nnm i

    	A

mang'urf undu wĩkTtwo na marakara manene muhano: araririe na mang'urT maingĩ gutiri mundu utanamenya nĩ murakaru mangu tiga maria marĩ ho kana magwetetwo mangi- rora angĩ-; rora ungT- manya gukuo nĩ gĩkeno kana kĩeha na njĩra TkTrukTte mara

    :       * r* G
    	A

mara kTTga kĩrĩa kiumĩte nda-inĩ na nĩho irio thĩe cioyagTrwo nĩ mwTr? nakTo gTko gĩgatiguo nĩguo gTtindĩkwo kiumTre njĩra ya kĩoro maragara mahuti momu maitĩkĩte thĩ maramu mwarT wa nyina na mOka waku maramu mundurume urĩa muhikĩtie ar? a nyina urnwe kana a ithe umwe nake marengeta

~ G •

marengeta O BD G..iĩĩ I handu hagunyitio ni mai hakahaana mutondo marĩ kiugo gĩa kuuga aria kana maria mararĩrĩrio ni makoragwo na kĩrĩa kĩrarĩrĩrio muhano: m marĩ ngari; kĩnyitithanagio na ciugo ingĩ kuuga aria mararĩrĩrio me harĩa hagwetwo muhano: marĩ kuo maricu ndicu: mundu utangĩrĩgĩrĩrwo muno maGndu-inT maroro iroro rora iroro

~ G •

marotero kĩrotero rora kĩrotero O BID “.iĩĩ I maru iru rora iru maruru Guru umanTte na undu muna mata kTndu gTtweku kĩrutagwo nĩ ngaT i thTiniT wa kanua gĩteithagĩrĩria irio igĩtanukwo; kTndu gTtweku kunyitana gTkaritGha mataaro mTario Trongoreirio kuhTgia kana

    :       * ^ G

'O' ESQ °.iiĩĩ

    	A

mataaro mĩario Trongoreirio kuhĩgia kana kuongerera ugĩ ukoniĩ undG muna matandara magoko matumTtwo matuTke ngo matanya mĩhoko mathaara utarĩ wa ma: GtangThokwo mathaga ithaga rora ithaga

^ G

mathegenyua matigio O BB^I | mathiri ciTko ciT na Guru muingĩ umanĩte na marakara kana maruru mGhano: mathiri maria ararĩ namo na muka maratumire aringe ng'ombe hakuhĩ amĩonjie matiba njohi ya mutu wa mbembe matigio irio itigitio nĩ mundu uihurĩirwo akarĩa na ndanine matongo

    :       * G
    	A

matongo gĩko gĩtenderuku kiumaga maitho-inĩ matu gGtG rora gutu matuku mĩthenya mĩingĩ matukuya ciĩko ciakuonania marakara manene; mathirĩ matura-nguru muhĩrĩga muna wa mutĩ; irungo rĩa athuri a mĩaka ta igana guthiT na iguru

Mau mau gĩkundi kĩa njamba kTrĩa gĩatongoretio nĩ AgTkuyu Aembu na AmTru kuruĩrĩra ithaka na wĩyathi wa mundu muiru kTrĩa gĩatoririe Mungeretha na Kenya TkTgwatTra wĩyathi mwaka wa 9 memenyi ciumbe ithecaga irio nyumu ta mbembe na mboco GTthungG weeviĩ memerekia hunjia uhoro ukinyĩre andu aingĩ mena thuura mendeera

    	A

mendeera hihinya kĩndu kinya kTmotoke mengere ruhiu runoore mTena TTrT rwa kurĩma menithĩrĩria arĩrĩria Guru nĩguo kĩrĩa urarTrTria kTmenwo manjarara harĩa hinya wa maitho Gkinyaga menya korwo GT

    :       * r* G

O B B |

    	A

meria ikurukia kĩndu gĩthiĩ nda kĩgereire mumero meruka kTndu guthiĩ nda kĩgereire mumero methukanga umana kĩrĩa gĩ thĩinT kToneke methura kurutania kĩndu nĩguo kĩrĩa gĩ thĩiniĩ wa kĩo kToneke mĩaraho muthenya gatagatĩ

    	A

mica irĩria mTcohio mĩario ya gutinia mundu akTaria hatarT na gTtTyo; mĩario ya kTnyararo: kĩnyugo mĩenu mwenu mwĩnu mĩhehu mĩario ya kuhehanĩrĩrwo; njuuku mĩhĩndo muhĩndo mukanda wa kuoha uthondeketwo wT na kĩana muthia-inĩ Gmwe

A mThTrigo muhĩrĩgo rora muhĩrĩgo mĩkumba njuĩrĩ ciĩthiorete mĩndĩga njuĩrĩ ireketwo ikure ciogathanĩte mĩnĩga uguruki mĩnyĩrĩ mĩhenahenioĩrĩa yonekaga rirĩa riua rĩarĩte kundu kwaraganu

    :   9 * G
    	A

mind! na mind! mahinda matagathira mĩokia mĩcoora mĩgemu mĩrukĩ rĩera rĩcokanĩrTirio rĩkahingĩrwo handu mĩruri mururi rora mururi mitĩka mituka

mĩting'oe muting'oe kĩTga gĩkoragwo nyamu-inT ta ng'ombe kana ndigiri kTnyitaine na munyiginyigi gĩgacunjura muthia-inĩ waguo: mucuthf mituka thira biu nT undu wa mbaara, ng'aragu kana murimu mituki ihenya rĩa gwĩka undu miura krna gĩkoragwo mbembe-inĩ kThana ndigi kana njuĩrĩ na gĩgĩcua gĩkoragwo gTkĩmirurGku

    :       * r* G
    	A

miura unura ta urĩa maT matheruku monuraga ngonde cia mwTri wa mundu mamuitĩkTra moca hinyĩrĩrĩka mwTri na uruo nT hinya mondo kTndu gTtumTtwo na rua kana ngora gĩa gukuTra indo moni muthia wa gutu urĩa ukoragwo wTnyitTrĩire ruthTa-inĩ monjora

    :       * G
    	A

monjora kwĩyendithĩrĩria harĩ mundu; anjanja monjore mwarĩrie GtarT na gĩthimi kana kĩharĩro mori ng'ombe ya nga motoka kĩndu kĩororo gukua gĩkoima tucunjĩ tunini moya arara taarĩ gGcocora

mu mugambo wa kĩndu gĩkĩgwa thĩ kana gĩkĩringa king! muhano: Kamau araguire thĩ mu ta murigo wa ngu gĩkagĩrwo mbere wa ciugo cia gTTko kana cia gutarĩria gTTko kuuga urĩa wTkaga kana wTkĩte uguo mThano: muhiki, mugT,muraihu,muhTnga mubabaT mumera urTa uciaraga mababaT mubage Caesaĩpina sepiaria mu- mubaibu

   * ^ G

O

    	A

mubaibu mutĩ urĩa umeraga ikongo-inĩ gatagatĩ wT na marungo ta ma murangi; kĩndu gĩthondeketwo gĩgTa kugerwo nT indo ndweku ta maT: muberethi mubaki mumera uria umaga mbakT mubara kĩndu gĩa gĩthiururĩ kĩgaragaragio nT ciana jgathaka nakĩo mubarano mukanĩrĩro umanĩte na muingĩrano: haranio mubariti

^ G o

    	A

mubariti mĩbariti mukĩma mubau muringamu: Eucaĩyptus gĩobuĩus mubebe mĩbebe mumera urĩa uciara mbembe muberethi Kiswahiĩi mferenji mubaibu muberethi mĩberethi Kiswahiĩi kĩndu gTthondeketwo kina irima gatagatĩ gĩa kugererwo nĩ indo ndweku kana mĩrukĩ: murica

    :      * n G '
    

mubibi muthia wa mara manene harĩa mai maikaraga matanamĩo mubuuto mugutho: itonyo rĩhumbagwo kuma njohero guikuruka rĩkoragwo rĩtumĩtwo undu o kuguru kuraingĩra ha kuo ugacoka ukoherwo njohero mucaara mĩcaara Kiswahiĩi marĩhi nĩ undu wa kuruta wĩra mucacana mumera utarĩ mukuru mOno utarT uromĩrĩria urT o muororo

G O B G.ĩiiĩ

    	A

mucakwe mĩcakwe harTa thanda cia mbembe ikoragwo ciTnyitĩrĩire mucang'ang'a mururo wa tuhG; muhahT mucarT mTcari munyegerera wĩ na mahira ugĩaga ciara- inTkana makinya mucarica mĩcarica kTndu kTororo kĩngĩkunjĩka gĩa gucutha mucau mTcau mbembe TtarT nguru biu Troima iria

    :       * G
    

mucayo gTTko gĩa gucaya mucemanio mĩcemanio gĩikaro kĩa andu mokĩte hamwe kwarĩrĩria Gndu kana maundu maria mamakoniT

mucene mGtugo wa kwenda kGingĩrĩra maGndG matagGkoniT na kwaria mGno kinya rĩrĩa GtabatiT kana kwarĩrĩria maGndG matagGkoniT muceneneko mGcene muciari

    :       * A G
    	A

muciari aciari mundu urTa uguciarĩte kana ungTheka gTtTo ta kTa mundu uciarĩte nTgukorwo nT aciarĩte muciT mĩciĩ gTikaro gĩake nyumba; gTikaro kurĩa mwaria oimTte mucinga mĩcinga Kiswahiĩi munyamu muthondeke wa guikia njirungi mucingu mĩcingu munungo wa kĩndu kĩngĩrĩo ta nyama mucobe T.. ~ I

G O OS “..iĩĩ

    	A

mucobe mĩcobe muthia wa kĩndu Ghana mGthonge muconjo tnri GgunyTtio nT mai ukahaana gĩcGrGcGrG gTtweku mucora mĩcora mGhari Gcoretwo handG mGhano: ndigiri Tkoragwo na mGcora ng'ong'o-inĩ wayo mucori acori mGndG GrT GgT wa gGcora mĩcoro mucoro mĩcoro mGhianTre wa kTndG GcanTtwo handG; gTiko

    :       * Z* G •

'O' QSQ G.ĩiĩĩ

mucoro micoro muhianĩre wa kĩndu ucanĩtwo handu; gTTko kĩa wara mucung'wa rwĩmbo rwa anake na airitu rwainagwo muthenya mucunjuri muhari wa indo ithiĩte cikurukĩte ta urTa ciugo ingĩandTkwo handu kiugo gĩgoka rungu wa kTrĩa kĩngT mucunu mĩcGnu nguku TtarT njoya ngingo:nyoni TtarT njoya ngingo mucurT

^ G o

    	A

mucuri mĩcurĩ HandG haumĩru thĩinĩ wa indo ihuthĩkaga gwĩkĩrwo indo ta nyungu kana kĩnya hangĩhuthĩrwo ta munyito kana hakumĩra kĩrĩa kTigĩtwo thĩinĩ wa indo ta icio mucunuro mĩcGnuro warn itarT ngurG wega igakorwo na rGa rGronGka mucuthĩ mTcuthĩ knga kĩa mGndGrGme gĩtarT kĩruu; gTcuthT gTtarutĩtwo nyamG-inT mucuthi gTcurucurG kia irio itherukitio igakuanga: maĩ matherukĩtio na irio ikThTa

G O OS “..iĩĩ

    	A

mugaa mĩeri TrTa riua rĩaraga miino kĩmera-inĩ kĩa mwere/themithG na kĩa njahĩ/thano GTthungu nĩ January na Septembe mugaa migaa mutĩ ukuraga kundu gutarT mbura nyingĩ ugĩaga ndongu cfT na mĩigua na nĩ wa muhĩrĩga umwe na murera mugamba mutT ukTranĩtie urTa wakagĩrĩrwo mĩarĩro muhano: mugamba wa urĩrĩ ukoragwo mwena wohithanĩtio na maguru ma urĩrĩ mugambo mTgambo mururumo uraiguĩka na matu

mugathi mTgathT ithaga ricuragio ngingo mugendere mTgendere mTthiĩre; mTtugo mugendi agendi mundG umagarĩte agathiT rugendo mugendi mwana wa muru wa nyina na maituguo: mwana wa mwarĩ wa nyina na thoguo mugendi wa ithe/awa mundurume maciaranĩirwo na thoguo

    :       * Z* G
    	A

mugetho mweri urĩa Gkaga gatagatĩka MGgaa wa themithu na KThu GTthungu February mugĩka mugĩko mugĩko mĩgĩko kĩndu gĩkĩranĩtio handu nĩguo hatikahĩtGkĩke: mGgĩka Mugira-njara GndG mGgiranie gwĩkwo na GrTa GngTwTka agwatagwo nT thahu mGhano: nĩ mGgiro mGndG kGraga mGndG GrTa GngT mugiro

G O BIB “.iĩĩ

    	A

mugiro mweri-im uyu nĩrĩo magongona ma irua mahingagwo GTthungu May mugo ago mGndG GciarTtwo arT na ugĩ muna akautungata agakorwo ohĩgĩrĩire undu-inĩ Gcĩo mugoiyo nyĩmbo cia ngomanio cinagwo nT anake na airĩtu Gtuku mathiGrGrGknrie mwaki mGnene mGgoma mĩgoma mGhĩrĩga wa mbGri irĩa imeraga guoya mGnyoroku na kaingĩ iharaga mahuti maria matambĩrĩire iguru kana mathangG ma mĩtT na mĩting'oe yacio ndĩraihaga

G O Hĩi

mugongo mĩgongo Kiswahiĩi rora ng'ong'o

muguguta rua rwa ng'ombe o hind! yathTnjwo rutarT ruroma; ng'ombe nguru muno kinya Tgatorio nĩ ukuru muguT mĩguĩ itharaita rĩnooretwo muthia umwe na urTa ungĩ ugatumTrĩrwo njoya cia nyoni wuikagio na uta muguĩmi aguĩmi urTa uhĩtaga nyamu cia gĩthaka agaciuraga nĩ undu wa nyama cia cio kana gĩtumi king!

^ G o

    	A

mugunda rmgfĩnda handu hatheretio, hakarĩmwo na hakahandwo irio muguruki aguruki mundu umTtwo nT ngoma:mundu wT na thTTna wa meciria mugutuko muhahuko muhahĩ mĩhahT mutugo wa kwaga gTkindĩrio maundu-inĩ na kwenda kuingTrĩra maundu matagukoniT muhano

G O OS “..iĩĩ

    	A

muhano kiugo kTonanagia undu na njĩra ya kugereria urTa undu Gcio utariT; undu wonanTtio Ghana ta urTa guo muhandano mĩmera irahandirwo rĩa mbere TtarT yahandwo mbere-inĩ muhano: tugwacT tutu ndTrenda tugwate nĩ twa muhandano muharatT handu hathondeketwo he ha gwTkTrTra mahiu krndu gĩa kurĩa kana gTakunyua muhano: muharatT wa mburi nT uraunTkire muhari handu indo cigĩtwo irGmanĩrĩire kĩmwe thutha wa kTrTa king!; mGkururo Gtemetwo mTthia yaguo TtanyitanTte

    :       * « G

'O' ESQ G. i||

    	A

muheani aheani urĩa ukenagTra guteithia andu angĩ na indo ciake muheera mTheera munungo utarT mwega Groima handG hana muheheneko mGhTahTo wa maGndG matagGkoniĩ muhera mĩhera ciugo cia kwTrira na kGhoya kGrekerwo GndG mGGru mGndG ekĩte muhianTre

    :       * G

O BSQ G..iĩĩ

    	A

muhianĩre urTa kĩndu kĩhana gĩkĩonwo na maitho: mumbĩre wa kĩndu muhano: Ikamaba nĩ rĩicuhagia mahiga mĩhianĩre ya indo ta nyamu kana andu muhiki ahiki muirTti urahika; muirĩtu utahikTte ihTnda iraya; mutumia uhikTte an urTa munini muno hart atumia a muthiri muna; muirĩtu umbTtwo nT mundurume muna muhikania mundurume urTa urahikia muirĩtu muna muhiki muirTti urahika; muirĩtu utahikTte ihTnda iraya; mutumia uhikTte arT urTa munini muno harT atumia a muthiri mGna: mGirTtu

    :       * Z* G •

O BSQ G..iĩĩ

muhiki muirrti urahika; muirTtu utahikTte ihTnda iraya; mutumia uhikTte art urTa munini muno hart atumia a muthiri muna; muirTtu umbTtwo nT mundurume muna muhĩko kaara ga guoko karĩa gakoragwo gatagatT wa tuothe muhĩndo mĩhĩndo mukanda wogothetwo mGthia umwe wT na kĩana muhingo mĩhingo ihinda rĩa gutiga gwĩka undu muna

    :       * G

O BSQ G..iĩĩ

    	A

muhinguria mwana wa muhinguria (ciana cia)mwana uciaritwo nĩ nyina atahikĩte muhĩrĩga mĩhirTga andu aria mundu atarainie nao kugerera harĩ ithe; mutaranTrie wa ciumbe nTgukorwo na kThumo kTmwe na mauthT mamwe muhĩrĩgo mĩhĩrĩgo itingT njicuhie cia kugita nyumba muhĩrĩre ciugo cia gutaara: utaaro muhu

G O BB P..III

muhu mĩhu miitutu Gria Gtigaraga thutha wa kĩndu gucinwo nT mwaki muhuhu mThuhu ndeto iraheanwo no Gma wacio ndurĩ uramenyeka wega muhuhungi mundG wa mGhahT muhuhutiko mĩario TtarT gĩtGmi kana yarTirio handG TtagTrTire muhunguru mihunguru

    :       * n G

'O' ESQ ‘°.iiĩĩ

    	A

muhunguru mĩhunguru mungu utonyete handu ukoimanĩra mwena ungĩ muhuro kTanda wa handu hana muhuuro ndeto cia muhuhu kana cia muhuhutTko muici mĩici/aici mundu woyaga krndu kTene atari muhe akeigTra kana agakĩendia muigua mĩigua kĩndu kĩmeraga mĩtĩ-inĩkana mĩmera-inĩ

    :       * G

O B G..iĩĩ

    	Mi

muigua mĩigua kTndu kTmeraga mTtT-inĩkana mĩmera-inT gTkoragwo no gTthece na gĩturĩkie, ta cong'e muiguto murukĩ thĩiniT wa nyamu muiko miiko kiswahiĩi muinduri muikuruko mfikuruko handu njĩra TinamTte Tkahana taarĩ kĩrĩma kĩinamu muinduri mTinduri

    :       * r* G

    

muinduri mĩinduri mutT muthondeke wega wa gukima irio muini aini mundu wuinaga nyTmbo muĩnu mĩenu Cassia Aĩata muiri miiri Prunus Africana muirftu airTtu mundu-wa-nja uruTte no ti muhiku kana agaciara (matuku maya ona turĩgG twagimara kĩuga nĩtwĩtagwo airTtuĩ

o

    	A

muiru airu mutumia urĩa uhikĩtio hamwe nake nT muthuri Gmwe; atumia a ariu a ithe Gmwe muiru airG wT na runyaga ruiru muitĩriro mTtTTrTa yakagmrwo nyGmba iguru nTguo nyeki kana kĩrTa kĩragita kĩigTrTrwo ho; ndGiga muito mĩito indo, nyamG kana andG aingĩ gGkorwo marĩ aingĩ handG hamwe; njGragano nene ya andG muitu

^ G o am

    	A

muitu rnntu muici wĩhithTire andu handu nĩguo amatunye indo ciao muiyuro mĩiyuro mwaraho munene wa maĩ: ruT kuiyura rukoina muka akaa mutumia wa mGndu mukamo mTkamo knga kĩrĩa gĩthondekaga iria thTiniĩ wa nyamu mukana mTkana

    :       * n G

O B G..|||

    	A

mukana mĩkana rĩathani rĩa kugiria undu muna gwĩkwo; mwerekera wa ihera urTa ungTtungio mundu wTkTte undu muna mukanda mĩkanda ndigi ciogothanĩtio igatumanio ituĩke kĩndu kĩmata na kĩariĩ kĩngĩhuthĩruo kuoha mukaro mĩkaro mukuru utarT munene muno mukawa mĩkawa Kiswahiĩi kĩenderio kĩa irio hTu mu kayo mĩkayo

G

    	A

mukayo mĩkayo mugambo munene wa ruo; kTrĩro gTa kuhoya uteithio mukengeco ihiga rThenahenagia rĩhuthagĩrwo kunyorokia matimu na gutGma mahenie mukenia mĩkenia ĩantana camara mukeu mTkeu Dombeya Torrida mukiinyĩ mĩkiinyĩ kĩndu gTa guthambia magego

G O OS “..iĩĩ

    	A

mukiha mTkiha harĩa thakame TgeragTra TgTcera mukiĩ runyaga ruhana ta mahua ma ndabibi kana matheca ihĩf mukima mikima Greviĩĩea Robusta mukindo ngomanio ya njamba na nga mukindG mĩkindu Phoenix Syĩvestris

A mukinduri mĩkinduri Croton Megaĩocarpus mukinyai mĩkinyai mukio kTrĩa gitigagwo mbarĩki cia rutwo maguta; kĩmere kĩa ucuru; ndaka TkiTtwo mukTra mTkTra mwena urĩa ungTtiga urĩa mundu kana kTndu kĩrĩ wa kTndu gTtuTkanTtie handu ta rGT mukirĩti

mukĩrĩti mĩkĩrĩti rugiri ruhandĩtwo rwĩ rwa kuonania muhaka wa mugunda mukirito mĩkirito njĩra ya nyamu-ya-thT kana nyamu ya iria- inTTcorete thT mukoma mĩkoma mukoma thT: muirĩtu uciarĩire nyGmba ya nyina nT gukorwo ahirĩtwo ihu atahikĩte mukonyo mĩkonyo kTrema kTrTa gTtigagwo nda-inĩ rurira rwatinio mukora

G O Hĩi

mukonyo mTkonyo kTrema kĩrTa gĩtigagwo nda-inT rurTra rwatinio mukora mTkora muici andu cikaro-inT ciao akamatunya indo ciao mukori mTkori handu homu gukĩra kurĩa kungĩ harĩa runyeni rwmyitagTrĩra na rugakurĩra kana hakoragwo itunda gatagatĩ, thTiniĩ wa mĩthemba Tmwe ya nyeni na matunda mukoro mTkoro irio irĩa ciumanagĩrTra nyungu-inĩ igatigara mĩena-inĩ na gĩtina irio cieherio

A muku gukĩrĩra na uhinga mukuiku muhari wa andu mukuru mĩkuru mwatuka munene: ngurumo i gatagatĩ ka mTrĩmo kana irĩma; mwatuka urĩa ukoragwo ugayanĩtie itina rĩa mwena wa urĩo na rĩa mwena wa umotho mukuru akuru aria me na mĩaka mĩingT mukuruguthu mĩkuruguthu

    :       * G
    	A

mukurumuthu rora munyiginyigi mukurungu Bergia ĩacatae mukurwe mikurwe Eucĩea Divinorum mukwa mĩkwa mukanda; handu hekĩrĩtwo mbica, thinema kana mĩario hangĩkĩrwo kĩnanda- inĩkana tibi-inĩ nĩgetha mbica kana thinema ciĩrorerwo, kana mĩgamboĩyo TthikTrTrio mukwTrT

G O OS “..iĩĩ

    	A

mukwTri andu aingĩ moimanTte thutha tarT muhari hatarT na mutarara wa gukorwo urugamĩte thutha wa urĩa ungĩ mumaitha amaitha thu yukTte gutaha mumbo miumbo ngu ciumbĩkĩtwo na tTTri nĩgetha ihĩe ituTke makara mumburo nyĩmbo cinagwo nT aria makirie kurua ciumia mbere ya muthĩ wa irua hind! ya muhTTro

M. mumera mTmera muhTrĩga wa ciumbe irTa ikunukaga kuma tTFri-inT kana igatambTrĩra irTa ingT mumero mTmero kTTga gTkoragwo ngingo-inĩ na nTho indo ihTtukagTra kuma kanua-inT igatonya nda kana rĩera rĩhTtukagĩra kuma maniuru-inĩ rĩgĩthiĩ mahuri na rĩkiuma mahuri-inĩ mumuthuka tuĩkanga tucunji tunini mumwe umwe hatarĩ ungT take mumwo nt in

    :       * A G

'O' ESQ ‘G.I|||

    	A

mumwo m irT mundu muru ukuTte muna ana mundG ukonainie na uhoro urĩa urarTrĩrio no ndaragwetwo na rĩtwa rĩake munagatho indo irĩa iramataga na ikahuthĩrwo guturia mbeu muhano: ndegwa Tyo m ya munagatho nĩkĩo ndendaga itheru nayo munderendu mmderendu Tecĩea Simpĩicifoĩia mundu andG

G

munderendu mĩnderendu Tecĩea Simpĩicifoĩia mundu andu kĩumbe kĩrĩa kĩrĩ uhoti na Gmenyo gukĩra ciumbe iria ingĩ ciothe irĩ thT Engĩish: human being mundu-muka andu-aka mundu-wa-nja mundu-wa-nja andu-a-nja andu a muhĩrĩga wa nga mundumurume arume

G O BIS “.III

mundumurume arume mundu wa muhĩrĩga wa njamba

munene anene wĩ na kĩuga gĩkĩrTte kĩa urĩa ungĩ na wariĩ kana uraihu; urĩa uratongoria aria angT ta muthamaki wao mung'ung'utu mukurumuthu mungu ngurunga mungurwa mĩungurwa mĩmera TkurTtwo na mĩrĩ nTquo Thandwo

G O OS “..iĩĩ

    	A

mungurwa mĩungurwa mĩmera TkurTtwo na mTrT rnguo Thandwo handu hang! mungutuko mururo utarĩ na gĩkindĩrio munungo GndG wT rTera-inĩ GngTiguo na maniGrG wT mwega kana wT mGGru munya gucia kĩndG kThandĩtwo kiume tTfri-inĩ munyaka GndG mweaa GkGhanTkTire hatarT k'ĩ'vo

    :       * G
    	A

munyaka undu mwega ukuhanĩkĩire hatarT kTyo gĩaku munyamarTko ThTna munene urakunyarira munyambu mĩnyambu muruthi munyiginyigi mahĩndĩ maria makoragwo manyitaine kuuma ngata-inT ya nyamG kana igoti-inT rĩa mundu, magaikurGka kinya honge-inT na nĩho mbaru ikoragwo inyitithĩtio munymrĩ

    :       * G

'O' EO ' .,m

    	A

munyĩrĩrĩ mĩnyĩrĩrT mucora GtigTtwo handu nĩ kĩndG kTnyGrGrukĩire ho; kĩndG kĩranyGrGrGka handu munyito mĩnyito handG hathondeketwo he ha kGnyitwo kĩndG gĩkThGthĩrwo kana gĩgĩkuo: mGhano: mGnyito wa rGgTo nT GratuTkire munyongoro mĩnyongoro mGhĩrĩga wa ciGmbe ikiritaga thĩkana ciTtwaraga na magGrG i mTTrTT mGhianĩre ta wa kamGkanda munyua mai minyua mai Bĩue gum Eucaĩyptus Saĩĩgna

    :       * G

A munyugi anyugi mutambia wa uhoro; muini

munyugi mTnyugT Krndu ;ThangTrTtwo handu ta gĩtukuinT kThana kamurica na kaingT andu nTmahuthagTra njoya cia nyoni guthondeka; krndu kThotaga kwamukTra mTtambo kana ndumTrTri kuma rĩera-inĩ: muhano: munyugi wa tibii nĩguo wamGkagĩra mĩgambo na mbica munyuka mĩri ya krndu gikuraga kĩnyitĩrĩire nayo kwaga kwTnyitmra ring! muomboko nyĩmbo ciokire na andu aria moimĩte mhara.im '/a thT na i-inanwn na ĩTnanHa

    :       * A G
    	A

munyuka mĩri ya krndu gikuraga kĩnyitĩrĩire nayo kwaga kwĩnyitĩrĩra rTngT muomboko nyTmbo ciokire na andu aria moimTte mbara-inT ya thT na cinagwo na kTnanda kĩa mugeto (accordion) Muoria-nyoni mweri GyG nĩguo nyoni ikoragwo na irio nyingĩ muno nĩ undu mĩgunda nTTkoretwo na mbura ukaga gatatĩ ka mweri wa Gathano na MGgaa wa thano GTthungG August muoroto kara ga guoko karTa karigainie na karĩa fiati in/in no mĩ/A anfiĩ'i rvi/\r/\tono

    :       * A G
    	A

muoroto kara ga guoko karĩa karigainie na karTa gatungu na nĩko andu morotaga nako kaingT muoroto mĩoroto undu uria urongoreirio muoyo mĩoyo mwĩrĩ gukorwo utakuĩte; uhoti GrTa utumaga kĩumbe gTkorwo gĩtakuĩte mura kugucia ngumba cia kĩndu kĩmerete handu igatuĩkanga mura

A mura mĩra munyito wa itimG muraguri araguri mundu utuTragia Ghoro na njTra ya guita mbugu; mundu wĩcuranagia uhoro akamenya gĩtumi kTaguo murahuhu mundu muuru muno muraigi thiarTTicuhTtio mGtĩ-inT utarT muceke no ungĩkuĩka GkurTtwo na mĩri TgaicGhio muramura

    :       * G
    	A

muramura nyamG irĩa iriaga mahuti kGrĩa mahuti ihorerete murangari mĩrangarĩ murangi mĩrangi mGtT wĩkaga wega kGndG kwT na maT maingĩ GkGraga na marGngo me mahoro thĩinĩ murangTri arangĩri GrTa Gikaraga eiguTte nĩguo angĩona Guru etane kana ahGrane naguo murango

    :   9 * G
    	A

muramura nyamG irĩa iriaga mahuti kGrĩa mahuti ihorerete murangari mĩrangarĩ murangi mĩrangi mGtT wĩkaga wega kGndG kwT na maT maingĩ GkGraga na marGngo me mahoro thĩinĩ murangTri arangĩri GrTa Gikaraga eiguTte nĩguo angĩona Guru etane kana ahGrane naguo murango

    :   9 * G
    

murango mĩrango rig! murara irio irarugĩtwo ikarara murarangai mĩrarangai muthece wa mugwĩ murari ararĩ urĩa Graraga kana GkGrara handu murari mTrarT rGkGngG rGirG rwTnyitagTrTra handG thutha wa gGtogererwo mGno nT ndogo

    :   9 * G
    	A

muraro murara muraru utarĩ mGhiG na ti mGhehu mGrata a rata mGndG mumĩranĩtie ngoro mGkendana mGratina mĩratina njohi Trugĩtwo na kĩratina; mGtĩ GrTa Gciaraga iratina mGraG mĩraG hiu cia gGkururio nĩguo irĩme ta irĩa ikururagio nT ng'ombe

    :       * G
    	A

murauni mundG muceeri muno murekio arekio mutumwo muremamuthua mĩmeramamGthua Dodonaea Viscosa murera mĩrera Acacia Xanthophĩoe murera guoya GrTa GkGraga mGtwe-inĩ na ngingo- inĩ cia nyamG ta mĩrGthi, ndigiri na ingĩ ta icio;

    :      * G
    	A

mureri areri urĩa Groraga mwana kinya akagimara muri mĩri kĩrĩa mĩmera TgwatagTrTra nakĩo tĩfri-inT murica gacunjĩ ka mGmera kororo gatinĩtio ge gaceke karaihu, kana kĩndG king! kĩhana ta Gguo mGrĩa-nguru mGndG GtangTiga kĩrĩko GtangThokeka murigiti arigiti GrTa Grigitaga

    :      * G
    	A

murima njamba cia ita irĩa cikaraga na thutha ita- inĩ murimu mĩrimu undG utGmaga mwĩrĩ urware ucGngĩrTirwo nĩkwaga kwĩgitĩra kumana na itumi irĩa irehaga thĩna ucio murinduko thama TcungTrĩirio nĩ kĩng'uki murĩnga mĩrĩnga kĩndG gĩthondeketwo na irĩnga inyitithanĩtio muro

    :       * r* G

O BSQ G..iĩĩ A muromo mTromo mwanya wa gutonyerwo na kumĩrwo muroterwo aroterwo urĩa uroteirwo

muroti aroti mundu wonaga maGndu e toro muru wa awa mundurume urĩa muciaranTirwo nT baba umwe no manyina ngurani muru wa iya mundurume uciarTtwo nT tataguo kana mamaguo

    :       * G
    	A

muru wa maitu mundGrume GrTa muciaranĩirwo nĩ nyina Gmwe muruai mĩruai muruai mĩrGai murugamĩrĩri arGgamĩrĩri nyabara; mGtiiri murugamo mĩrGgamo itua irumu rĩa mundu kana andG: muhano: mGrGaamo wa aTkundi aTkT nT at! athTni

    :       toG
    	A

murugamo mĩrugamo itua irumu rĩa mundG kana andu: muhano: murugamo wa gTkundi gĩkĩ nT at! athĩni maheagwo uteithio nĩ bururi murugi arugi mundu urTa uraruga: mundu uhĩgĩrĩire uhoro-inT wa urugi murukĩ nyamu cia nga gukorwo ikĩenda ndume; munungo murume arume mundurume urTa uhikĩtie mGtumia muna muruna

^ G

muruna O OS “..iĩĩ kaara ga guoko karia karigainie na karia kanini muruna aruna mwana uciarĩtwo e wa gatatu kana thutha wa mwana wa gatatu; rĩtwa rĩtanagwo m andu maciaranĩirwo kana athiriti murungaru arungarG/mTrungaru mwerekereru utarT uhinga; utarĩ mugonyoku Murungu rĩtwa ringi rĩa Ngai; nyamu ya muhTrĩga wa irĩa igĩaga hTa no yo ndTrT

G

    	A

murunye runye (rwenji rutihoyanagwo nT kĩo kiugo runye) mururi mĩruri mugambo urutagwo nT kuhingTriria mĩhumu; mugambo mwega wa kuina mururu mĩruru gĩcunjĩ kĩa itumbT kĩrĩa gĩkoragwo na runyaga rwa ngoikoni mururumba mĩrurumba kĩndu kĩgima gĩtarĩ gĩtinangie mururumbo

G o Mĩ!

mururumbo mururumba

mururumo mĩrurumo mugambo muritu; kĩndu kuinainio nT mugambo murutani arutanĩ urĩa weheragia maundu mana thĩinT wa mundu nĩguo amwĩkĩre mangĩ meru muruthi mĩruthi nyamu ndTa-nyama ya gĩthaka TrTa njamba ciayo ikoragwo na njuĩrĩ ndaya ngingo-inT na mutwe-inT na nĩyo nyamu TrTa njTtigTre muno nT irĩa ingT mTtitu-inT ya Africa

    :       * G
    	A

murutwo arutwo urĩa Greherio GndG mGna onio GngT mwerG muruumbo gĩikarĩro kĩrĩa mGthuri athiaga na kĩo kĩama agaikarĩre mutabarĩre mwĩkĩre wa maGndG mutacu ikinyukia kuma ikinya rĩmwe kinya rĩrĩa ring! GTthGngG stride mutana atana muheani

    :       * G
    	A

mutana atana muheani mutandambogo mitandambogo mutarakwa mitarakwa mutaramu ataramu Kiswahiĩi mundG uhĩgĩrĩire GndG-inT mGna mutaratara mĩtaratara mGtabarĩre wa maGndG

    :       * A G

O BSQ G..|||

    	A

mutare mitare mutaro mĩtaro handu henjetwo irima rĩhana muhari: mukaro muthaiga indo irĩa ihuthagĩrwo kurigita murimu kana ndwari; kĩndu kĩhuthagĩrwo kuroga muthaiga mTtaiga kĩndu kĩhuthagĩrwo kurigita ndwari kana murimO; kĩndu kĩhuthĩrĩtwo kuroga muthako mĩthako

G O OS “..iĩĩ

    	A

muthako mĩthako GndG Grekwo wĩ wa gwĩkenia; GndG wĩkĩtwo wĩ wa kuringa mundu itheru muthakwa mweru mithakwamieru muthakwa wathi mithakwa wathi muthamaki athamaki GrTa urathamakĩra uhoro muna; mutongoria uratha andu muthambia athambia urTa uciarTte mwana GtarT wake akamutua

     t O G

o

    	A

muthambia athambia urĩa uciarĩte mwana utarĩ wake akamutua wake; urĩa uthambagia muthanga thanda imumuthukangĩte mahiga-inĩ ikahaana tTTri muthangiri mĩthangiri magego maraya maria nyamu ndĩa nyama ihuthagĩra gutarura kana gwatura mahĩndĩ namo muhano: ngui T mĩthangiri Tna mutharaba mĩtharaba Kiswahiĩi mĩtĩThĩngĩcithanTtio umwe urungiT na urĩa ungĩ ukomete Mfithatfi

9 * ^ G o am

    	A

Muthatu mweri GrTa mĩmera Tkoragwo TrirukTte thutha wa mbura ya KThu, Gkaga mbere ya mweri wa MGgira-njara GTthungu Apriĩ muthegerendu mithegerendu muthegethege tTFri muumu Ghana rGkGngG mutheko magego ma mGthekomagego mana ma mbere maria makoragwo kĩni-inT kĩa iguru na gĩa thT muthemba

muthemba mĩthemba mGhTrĩga: kĩruka muthenya mĩthenya mahinda maria kwT na utheri wa riua muthenya mĩthenya muuthT muthia mrthia kĩrĩkĩro kĩa undu; mwena urĩa uthirĩrĩkĩire wT mukunderu wa kĩndu muhano: amuturuma na muthia wa mutirima muthiga mithiga

    :       * Z* G
    	A

muthigari Kiswahiĩi: askari mundu wandĩkĩtwo nT thirikari wĩra wa kunyita aria maroina watho muthĩgi mĩthĩgi mutT ukuagwo kuonania uthamaki kana wathani muthigiu mithigiu muthigo mithigo muthii athii

    :       * Z* G

A muthiĩre mĩthiĩre urĩa mundu, nyamG kana kĩndu gĩthiaga; mutugo muthiita mĩthiita kTTga kĩa Gndurume kĩruithie muthimamburi mithimamburi

muthii athii GrT rGgendo-inĩ muthingi mĩthingi Kiswahiĩi harĩa kĩndG ta nyGmba, qTakimrwo

    :       * Z* G

"O' CD ' ..III

    	A

muthmjani athinjani murigiti Grigitaga na njTra ya guthĩnja muthĩnji athĩnji urTa uragaga nyamu nĩguo ciume nyama cia kurĩo muthiori mĩkiha TrTa Tkoragwo Tnyitaine na nyee na nĩyo Ttwaraga hinya wa undGrume nT guo ukinye kĩga-inĩ kĩa uciari muthirigu rwĩmbo rwainirwo 9 9- 9 thutha wa hetGro ya airitu kGgirio nT wathani wa Ngeretha GTkGyG-inT

    :       * Z* G
    	A

muthirimo mĩthirimo mwena wa mbere wa kugGru kĩanda wa iru muthiririmo mĩthiririmo muthirimo muthiriti wa thiritu yaku muthonge mĩthonge muhianĩre GthiTte Gkunderete kuuma gĩtina-inĩ kĩaguo Ggakorwo na mGthia mGceke: mGcobe muthongorima

    :       * G
    	A

muthongorima mungu utarĩ mwariĩ wenjetwo kaingT nT nyamu nĩguo ciikarage ho muthu mĩthu muhTrTga wa nyoni ikoragwo na gathuku na gTting'oe kĩraya irĩaga matunda merua muthui athui urĩa umaathaga ukĩ wa njukĩ muthunguci nyimbo cia athuri na atumia aniaru cia ngomanio ciainagwo o thutha wa mĩaka mugwanja muthuri

    :       * Z* G

A muthuri athuri mundGrume uhikanĩtie; mundurGme Gtonyete ndundu ya athuri a kĩama muthuru itonyo rĩa andG-a-nja rĩhumbagwo kuma njohero kinya magGrG-inĩ muthuthi mithuthi

mutT mĩtĩ mGmera Gnenehaga GkagTa honge na mathari; mGmera ta GyG Gthondekeirwo wĩra mGna ta gwĩtirimia mutiiri

    :       * ^ G

© ES P.,|||

    	A

mutiiri atiiri mundu GrTa Groraga na agataara mundu arua kana akTgerera igongona rĩa kurGga irungo mutnro mutua ruru mu ting'a kundG gGtigTtwo wiki gGtarĩkĩndG muting'oe mĩting'oe kTTga gĩkoragwo nyamG-inT imwe kĩmerete kĩnyitaine na mahĩndĩ ma mGnyiginyigi: mGcuthT mutino

G

    	A

mutino mĩtino undu muuru uhanĩkĩte na ndukuTkaine at! no uhanĩke mutoi itoi mundu wĩkaga ciTko j magigi: mundu mwaganu muno mutondo tnri ugunyTtio nĩ maĩ ukahaana gĩcurucuru kTmata mutongoria atongoria urĩa GrathiT mbere ya arTa angT nao makamuuma thutha: urTa ureka maundu nĩguo aria angT meke take; urTa uthurĩtwo arugamĩrĩre andG GndG-inT mGna

    :       * G
    	A

mutongoro muhari wa andu kana nyamu irumamrĩire ta urĩa thuraku ithiaga mutonyi atonyi urĩa wonagia mundu maundG mageni akamamenya: mutaarani: mGheani kTrTra mutorothua mwanjati mutiga irT mundu mwega, uciarTte ciana na akaitigTra utonga thutha wa gGkua mutu mĩtu

G O BIS “.iĩĩ

    	A

mutu mĩtu thanda cia irio ta mbembe ciGmithĩtio igathĩo mGtutu mGhinyu mutua rum mGthĩ wa mGgwanja wa kiumia GrTa AgTkGyG maikaraga o mGndG mGciĩ-inĩ wake akaruta magongona ma gwake mGci? mutugi atugi GrTa Gnyitaga andu Ggeni gwake na kGmahe indo ta irio mutugo mĩtugo mGikarĩre wa mGndG, andG kana nyamu mfitiimp

G O OS “..iĩĩ

mutume atume Kiswahiĩi mutumwo mutumia atumia mundumuka muhiku mutumia wa ndigwa mutumia ukuĩrĩirwo nT muthuriwe mutumwo atumwo urTa wathTtwo guthiĩ handu hana ageke undu muna: murekio mutunda mĩtunda mumera o wothe uciaraga matunda

    :       * G
    	A

mutundu mĩtundu mutunduthuko mĩtunduthuku thundo nyingĩ kana tGwGimbo tGingĩ tumĩrĩte handG hamwe o rĩmwe muturi thathi wT na marigG mututu mĩtutu kĩndG gĩthTTtwo gĩkahinya biG mutwe mĩtwe kTTga kĩa nyamG kĩrĩa gĩkoragwo gĩkuĩte ciTaa inaTta maitho na matG aTkoraawo

mutwe mĩtwe knga kĩa nyamG krna gĩkoragwo gĩkuĩte ciĩga ingĩ ta maitho na matu gĩkoragwo kĩnyitĩrĩirwo nT ngingo muugĩ ogT wT na utauku wa maundG: uramenya maundu muukio urugarT wa andu wa kwenda gukomania muura huhu mundG muru muno mwĩki-naĩ muuthi

    :       t^G
    	A

muuthr kuuma riGa rĩa thua kinya rTthue rTngT muuthr mutĩ mwariĩ uhuthagTrwo gukima na ndTrT mwaga mwagi; urĩa utarT kina muhano: mwaga thoni; thTiniĩ wa indo iratarwo, kĩrTa kT makĩria gĩgatuma itikagaike na igĩrT; urĩa utaraharukana na aria meho (GTthungu odd one out) mwagatho kuhiukTrwo nĩ undu wa undu muna: agathwo muhano: mwagatho wake nTguo uratumire muka amutige

    :       * A G •

O BSQ G..|||

    	A

mwagi urĩa utarĩ mwago mĩago maundu ma gwĩkenia mwai mundu GrTa wayaga mĩtĩ agathondeka indo ta ndĩrĩ kana mĩharatĩ mwaiyo murendera: Trichocĩadus eĩĩipticus mwaka mTaka ihinda ria mTeri ikumi na TrT: GTthungu mwaka waniaaia Muaaa uaathira Gatumu

G

    	A

mwaka mĩaka ihinda ria mĩeri ikumi na TrT: GTthungu mwaka wanjagia MGgaa Ggathira Gatumu no GTkuyu mwaka wanjagia hind! ya magetha mweri-inT wa MGgetho ugathira Mugaa mwaki mĩaki kTndu kThiu gTcinaga indo na gTkaruta Gtheri; hinya urTa umaga thitima-inĩ mwaki aki urTa uturaga indo cia mbau kana mahiga mwamba mGndG mwn

mwamba mutheco: muratho: mutT urĩa uthecagĩrĩrwo nyumba gatagatT ukanyitĩrĩra mTitTrTro mwamu mugayukano; mwanya mwanya mwana ciana mundu kana nyamu, uciarTtwo; mundu utakinyĩtie mĩaka ya gwTtuTra matua; kanyungu kombagwo na ndoro handu ha rĩumba nT arGme ga kuina mugoiyo mwana wa ndigwa mwana ukuĩrĩirwo nT ithe kana nyina

    :   9 * G
    	A

mwana wa ngoriai mwana ukuTriirwo nT ithe na nyina mwanake anake mundurume muruu no ndahikanĩtie mwanda ĩachnopyĩis congesta mwandata kiugu kĩa mburi kana ng'ombe mwangwa Miĩĩettia dura

^ G

mwani o BIB “.iĩĩ rĩtwa rĩtanagwo nĩandu-a-nja kuonania GrTa mendaine; ngeithi mutumia ageithagia nyina wa mwanake GrTa uhikĩtie mwarĩ kana nyina wa muirĩtu urĩa muruwe ahikĩtie; wa mwani rĩtwa ring! rĩa hiti (nĩ GndG wa kwania) Mwania-thenge mweri-inĩ GyG nTrĩo thenge cianagTria harika nĩ GndG wa mGrukĩ, Gkaga thutha wa MGgaa wa thano na mbere ya Kanyua- hGngG GTthGngG October mwanĩki anTki GrTa wanĩkaga; GrTa Gcuragia mĩatG nĩguo Tgĩe njGkĩ mwanjati

    :      * ^ G
    	A

mwanjati mutorothua: Faurea saĩigna mwano mbuthu ya rnundO mugoĩrĩa akuaga nayo indo irTa ahuthagTra ugo-inT wake mwanya handu hatarĩ hahingĩku hagatigwo at! no hatonyerio kĩndu; indo gukorwo itarĩ hamwe mwara ara uhuthagTra tumaGgĩ nĩguo ahĩngĩce aria angĩ kana egTTre kĩrĩa erirĩria BMiiaganA

A mwarano mGhandano mwari GrTa waraga mwari arĩ mundu-wa-nja muciare nĩ mundu GrTa GrarTrTrio mwari wa awa muirĩtu urTa muciaranĩirwo nĩ ithe umwe no manyina ngGrani mwari wa iya mGirĩtu GciarTtwo nĩtataguo kana

    :      * G
    	A

mwarT wa iya muirĩtu uciarĩtwo nĩ tataguo kana mamaguo mwarT wa maitu muirĩtu urĩa muciaranĩirwo nda Tmwe mwarĩki Ricinus communis mwarĩro mutĩ urĩa ukomagĩra mugamba mwaritha mGkGrungu

G O Hĩi

    	A

mwarunyo ruo rwa guciara mwathe miathe mwati urTa watagia rora gwatia mwatu mĩatu handu hathondeketwo he ha guikarwo nĩ njukT mwatuka mugayukano wa kTndu utoimukanTte muhano: ruthingo rwa nyumba rwT na

G O OS “..iĩĩ

    	A

mwatuka mugayukano wa kfndu utoimukamte muhano: ruthingo rwa nyumba rwT na mwatuka mwatukano ngayukano mwaturo mĩaturo ruku rwatGrĩtwo kuma he rungT rutungu mwehio itonyo rĩhumbagwo nT aka rĩohereirwo njohere rĩkahumbTra ciĩga ciao cia uciari mweke

    :     * G

O BSQ G..iĩĩ

    	A

mweke ihinda undu mGna ungTkTka muhano: mundG uyu athiT nĩ ukuona mweke wa kuruta wĩra mwende ende urĩa wendetwo muno mwendi endi uria wendaga undu mwendwa endwa mundu urTa wendetwo nĩ mundu muna mwendwo nĩ irT mOndO mwega, uciarTte ciana na wT na

mwendwo m ir? mundu mwega, uciarTte ciana na wT na indo iria ireraga ciana mwene ene urĩa kĩndu kina gĩ gĩake mwengu mwehio; itonyo rihumbagwo mwena wa mbere kuma njohera rTgacunjura ciero-inT nT arume makĩina nguru mweri mĩeri ihinda rigeretwo na mTgendere ya mweri mweri

A mweri kTmGrĩ krna kĩaraga GtukG; thakameĩrĩa yuraga andu-a-nja o mweri; ihinda rĩrĩa mGndG-wa-nja aroira thakame ya mweri mweru mĩeru wT na runyaga rweru; utarĩ mGhuthTre kuma ffrTa wathondekirwo; urĩa wagura utararĩ naguo mbere mweu mumera uhandagwo kundu kugunyu na nTguo uciaraga ndGma mwĩbungia mundu mwTyathi, wnkaragia atekwenda gutukana na andG aria angĩ

G

    	A

mwĩgangaro uhoro wa gwĩkenia mwĩgerekanio mutugo wa gwĩka maundu maria wona na andu angĩ ona utoT marameka nT kT mwTgitio mĩgitio handG ha kwĩgita ndGgakinyĩrwo nT undu kana kĩndu kina mwThTtwa mĩgitio undu utuĩtwo na itua irumu mwikunya miikunya

G O OS “..iĩĩ

    	A

mwĩnihuro munuhanuho wa nyamu TgTetha thaha mwinu Cassia didymobotrya mwĩnyitio mĩTnyitio mukanda wa kwThotorwo njohero mwĩnyogoro mwĩtĩyo mwiri guoko kwa mundG thutha wa ruhT gatagatT ka irGngo rĩa ruhT na harĩa irungo cia ciara cianjagTria

    :      * G
    	A

mwTrĩ mUrT ciĩga ciothe cia mundu kana nyamu i hamwe GrTa ikoragwo ciumbĩtwo; ciĩga cia mundG itarĩ muoyo mwĩruti eruti GrTa wTTkagĩra maGndG ategweterera Gteithio mwĩtha iria rĩtarĩ imata mwĩtĩyo mwĩyambo mwĩtuĩrio

mwTyambo mwĩtuĩrio kwTgangara na utonga mwTyambo mwĩyonanio wa maundu marTa urona ta ukĩrĩte aria angĩ namo mwĩyungururio mwĩtĩyo mwTyuno kwaga kurungara kindu gigakorwo kĩrĩ kTgonyoku

Mb

mbaa heho TrTa Titĩkaga ta kĩbii mbau Kiswahiĩi mbao mutĩ waturĩtwo nĩguo wakwo naguo mbaara mbGkĩrTra: njukanĩrĩro: ngGT: njugitano: ikundi igĩrĩ kana makĩria kGrua mbage mabage mbagi nyama ya mburi kuma gĩthuri-inĩ kinya kugurG-inT

mbakT mGtutu GthTTtwo mahuti ma mGbakT mbara njuĩrĩ irĩa ikuraga magGrG-inĩ na moko-inĩ ma andG mbara kĩndG gĩthondeketwo gT gĩa gĩthiGrGrĩ kaingĩ gĩa gGtwarithio nĩ ciana mbarT andG a mGhĩrĩga wa ithe wa mGndG mbarT mĩthia ya kĩndG mGhano: ruhiG rwake rwa njora rGranoretwo mbarT cierĩ nĩ kĩo

G O “..iĩĩ

mbarĩ mĩthia ya kĩndu muhano: ruhiu rwake rwa njora ruranoretwo mbarT cieri nT kTo aracangacangaga mbarTTmwe kinya mbarĩĩrĩa TngT ya mutitu atari na guoya mbariki maciaro ma muff wa mwarĩki mbaru mahĩndĩ maria makoragwo manyitanĩte na ihĩndĩ rĩa gĩthuri na magakorwo manyitaine na munyiginyigi magoka mwena-inĩ wa gĩtathira mbathi Engĩish bus

A mbathia Kiswahiĩi pazia mbatuni gĩkundi kĩa andG mekaga maGndu hamwe kaingĩ maGndG mooru mbawa kĩondo kĩnene biu mbeca Kiswahiĩi pesa: mbia mbegu kĩrĩa gĩthikagwo tTTri-inĩ nĩguo kĩmere; hinya wa GndGrGme GrTa Gnyitanaga na

mbegu kTria gTthikagwo tiĩri-inT nĩguo kĩmere; hinya wa undurume urĩa unyitanaga na itumbT rTa nga rTgatuTka mwana; kĩndu gTkoragwo matunda-inT kana kĩrutagwo nT mĩmera na kTagwa tiĩri-inT gĩkamera mbembe maciaro ma mubebe: thanda ithandurĩtwo mbembe-inĩ mbere kurTa kĩndu kana mundu arorete; mwena urĩa uthiu urĩ; gĩcigo kĩa mugunda kĩrĩa kĩrarĩmwo; kĩrĩa,urĩa kana TrTa Ttongoretie mbere wa mbere muthT wa kiumia

    :   9 * A G

O .,|||

    	A

mbegu kTria gTthikagwo tiĩri-inT nĩguo kĩmere; hinya wa undurume urĩa unyitanaga na itumbT rTa nga rTgatuTka mwana; kĩndu gTkoragwo matunda-inT kana kĩrutagwo nT mĩmera na kTagwa tiĩri-inT gĩkamera mbembe maciaro ma mubebe: thanda ithandurĩtwo mbembe-inĩ mbere kurTa kĩndu kana mundu arorete; mwena urĩa uthiu urĩ; gĩcigo kĩa mugunda kĩrĩa kĩrarĩmwo; kĩrĩa,urĩa kana TrTa Ttongoretie mbere wa mbere muthT wa kiumia

mbete Kiswahiĩi pete mbeu kTrĩa kĩhandagwo nTgeetha gĩkure kTrute maciaro; maciaro ma kTndu kina marTa o namo mangĩciarana ring! mbia indo irĩa ihuthagĩrwo kugura indo: mbeca mbia nyamG TtarT nene muno T muting'oe muraya I ngumo ya kuria nguo na indo cia bata nyumba mbĩcĩ

    :       * G

■O “.,||| m

    	A

mbĩcT ngu ihana thari njeke itarT ndungu mbica Kiswahiĩi picha: kĩruru mbigi maithikiri mbimbi kĩoro kĩnene kĩa nyamG irĩa irutaga kĩhaana tuthiururT ta mbGri mbini kĩndG kĩhGthagĩrwo kGnyitĩrĩra nguo kana kGnyitTrira kĩndG nguo-inĩ

    :      * Z* G

■O “.,||| m

    	A

mbinyu njohi nduru ya urĩu mbira mbiruri mbiri rukungu rumburĩtwo mbiriguri kĩndu gĩa gĩthiGrurĩ kĩumu: kTGma kĩa ritho nĩ mbirigGri mbĩrĩra handG hathikĩtwo mGndG kana nyamG

    :       * Z* G

■O “.,|||

    	A

mbĩrĩra handG hathikĩtwo mundu kana nyamu mbiririka inegene ta rĩa ngarari mbirithi ihenya: na ihenya: na mĩtukT mbiro wuiru urĩa wĩnyitagĩrTra nyungu-inĩ kana indo cia kurugTrwo irĩa cigagTrĩrwo mwaki- inĩ mbiru matunda ma mutT wa mubiru

    :       * G

■O “.,|||

    	A

mbĩrĩra handG hathikĩtwo mundu kana nyamu mbiririka inegene ta rĩa ngarari mbirithi ihenya: na ihenya: na mĩtukT mbiro wuiru urĩa wĩnyitagĩrTra nyungu-inĩ kana indo cia kurugTrwo irĩa cigagTrĩrwo mwaki- inĩ mbiru matunda ma mutT wa mubiru

    :       * G

■O “.,|||

mbiruiru runyaga ta rwa iguru kana rurĩa mundu onaga mairĩria na manyaga mangT maria makonainie na ruo mbiruri mutT muicuhie ukahana mucobe uhuragwo na gĩcGni nT ciana ugathiururuka mbitika gĩcindano kĩragucĩrĩria eroreri; inegene rT na ngarari iragucĩrĩria andG kGTrorera mbito mTtTTtarT mĩtungu mGno ya gwaka

mboco mumera, na maciaro maguo wa muhĩrĩga umwe na noe mbogo nyamu ya gĩthaka Thana ng'ombe mumbTre-inĩwayo no!mwĩrĩmuirG na hĩa ciayo nT nene na ikoragwo ihumbĩrĩte mGtwe wayo rugongo rwa thithi ruothe mbogoro mutĩ wThacTte muthia-inĩ ukahana ta wĩkunjĩte undu ungĩhocio kĩndu: mboorio; murimu wa maguru gukorwo mehacĩte mĩthirimo-inĩ makoima na nja kana maru magacokanĩrĩra mbogo kanyarare kombGki kahana ngi no nT kanene kurĩ ngi kanyuaga andu na nyamu thakame

O *..

    	A

mbomboo Kiswahiĩi pomboo nyamũ ya iria-inĩĩ rũa rwega mboorio mũtĩ wĩ hwang'a wa kũgucia kĩndũ kĩ haraya mbu mũkayo wa kũmenyithia andũ kwĩ na ũgwati kana gwĩta andũ moke mateithũre mbugi kĩgera kĩhocagio ngingo-inĩ ya nyamũ nĩguoĩmenyekage harĩaĩrĩ; ngũrũkũri mbugĩrĩrio

    :       * Z* G

O

    	A

mbugĩrĩrio inegene inene mbũgũ tũhiga tũnyoroku: mbegũ nyũmũ; indo irĩa ikoragwo mwano-inĩ wa mũragũri aragũraga nacio mbũgũgũ ũgũrũki mbũgũigũ ũgũrũki mbuguĩro ũhoti ũrĩa ũtũmaga mũndũ aigue na ataũkĩrwo nĩ ũrĩa aigua

    :       » ^ G

'O .ĩĩĩĩ

    	A

mbuguĩro ũhoti ũrĩa ũtũmaga mũndũ aigue na ataũkĩrwo nĩ ũrĩa aigua mbũkĩrĩra andũ kwarahũkanĩra me na marũrũ mbũkũ nyamũ Tigana nyau, ya gĩthaka na ya kũrĩithio ĩ matũ maraya Kiswahiĩi sungura mbura maĩ maraitĩka kuuma igũrũ matu-inĩ mbũri nyamũ cia mĩhĩrĩga ya ng'ondu na mĩgoma

G

    	A

mbũrũbũrũ rũbũa mburuga ngũĩ mburugunyĩ memenyi mburungo kamondo ke na indo cia rũgendo mbururu mũrũro ũtarĩ na harĩa werekeire

G

    	A

mbutha kĩrĩa kĩgĩaga kĩndũ gĩabuthũka mbuthu indo ibuthĩte mbuthu kĩnya gĩa gwĩkĩrwo iria kana maT gĩkoragwo kĩrĩ gĩceke kĩraihu mbutu njuĩrĩ irĩa imeraga imone-inĩ cia maitho mbũtũ arũi a ita macokanĩrĩire

    :      G ®

N

na kiugo gĩa kuonania ngwatanTro kana kuongererwo; kiugo gĩa kwarĩrĩria kĩndũ ũtegũkĩgweta na rĩtwa rĩakĩo mũhano: nĩ ngari na iramũkuire naga gemia naguo mu kiugo gĩa kwarĩrĩria kĩndũ kĩna kuonania nĩ kĩrĩ na ngwatanĩro na na kĩndũ kĩngĩ mũhano: mũtĩ ũrĩa uma haha nũ wathiĩ naguo? naĩ ũũru mũnene wĩkĩtwo: mwĩki-naĩ mwiki ũũru mũnene ta kũragana

    :      G ®
    

naiyũnaiyũ na ihenya: na mĩtũkĩ namo kiugo gĩa kuonania indo na nĩ irekire ũna thuna wa indo ingĩ gwĩka ũna mũhano: arathambagĩra namo maĩ maraingĩha arathererio; kiugo gĩa gũcokerera indo irĩa wũingĩ wa cio ũkaragwo na kiugo 'ma- " ta maĩ kana matũ nana tũrĩka narua ũndũ gwĩkĩka na mĩtũkĩ

    :      G @

O S ..iĩĩ u

    	A

neana rekia kĩndũ gĩkorwo na mũndũ ũngĩ negena ruta mũgambo ũtarakenia matũ; aria na ũrũrũ wa marakara nene T na mũigana mũingĩ;ĩ na mũigana mwariĩ, mũtungu, mũtungu kana mũraya nengera neana kĩndũ kũrĩ mũndũ kana nyamũ na ĩkĩoe nĩ

A nĩ kiugo gĩa kuonania ũrĩa kana kĩrĩa gĩkĩĩte ũna, kana kuonania ũndũ mũna ũkoniĩ ũũ kana kĩĩ niara handũ hauma na maĩ kũhũa; kĩndũ kiuma kĩigũ gũthirwo nĩ wũigũ nigina inaina nĩ kwaga kũrũma; cuha ũtenyitĩrĩire wega nina hũthĩra kĩndũ kinya gĩthire biũ nini

    :      G ®

E ETG..iĩĩ i

nini ĩtarĩ nene; Ttarĩ nyingĩ; TtarT njariĩ, ndungu, noru kana ndaya ninukia nina kĩrĩa gĩgũtigaire noe mũthemba wa mboco Tkoragwo na mũhianĩre ta wa higo noga mwĩrĩ kũrwo nĩ hinya thutha wa gwĩka ũndũ mũna nogona aria ũtekumũkania ũndũ ũtaraiguĩka ũrĩa

    :       G ®

O H If ..iĩĩ ũ

    	A

nogona aria ũtekumũkania ũndũ ũtaraiguĩka ũrĩa ũroiga nogora ninĩra minoga; moya nĩguo ũninĩre mĩnoga nona tuĩka mũkarĩ nongorio muoroto: umithio ũrĩa wĩrĩgĩrĩirwo kuoneka thutha wa ũndũ mũna gwĩkwo noora kuuha kĩndũ gĩa gũtema kana gũtheca nĩguo kĩũhĩge

    :       G ®
    

nora nyamũ kwarama Tkagĩa nyama nyingĩ noru nyamũ inorete nũ kiugo gĩa kũũria kĩũria , nĩ mũndũ ũrĩkũ ũcio nũgĩ kĩboo nũgũ mũhĩrĩga wa nyamũ cia gĩthaka itambaga mĩtĩ igũrũ na nĩcionekaga irĩ na ũgĩ mũnene nĩũndũ wa kũhota gũikarania

nũgũ mũhĩrĩga wa nyamũ cia gĩthaka itambaga mĩtĩ igũrũ na nĩcionekaga irĩ na ũgĩ mũnene nĩũndũ wa kũhota gũikarania hamwe na kũrora ciana ciacio: nga ciacio irĩ nyondo igĩrĩirĩa ciongithagia ciana ciacio nuguna teta na mĩario ĩtaraiguĩka nĩ kwaga kũiganĩra nugunugu inegene rĩa gũteta nĩ kwaga kũiganĩra: nuhanuha nyamũ kũnungĩra kĩndũ; gamba ta nyamũ ĩkĩnungĩra kĩndũ

nũi gũkorwo mwĩrĩ kuuma njohero kinya maru-inĩti mũhumbe nuna onania marakara nĩ gũkũnja ũthiũ: tuta nuna ita njamba cia ita cietereire amaitha nunga ruta mũheera mũna nungaru ĩtarĩ ng'onyoku

    :       G ®
    

nuna onania marakara nĩ gũkũnja ũthiũ: tuta nuna ita njamba cia ita cietereire amaitha nunga ruta mũheera mũna nũngarũ ĩtarĩ ng'onyoku nunwa ngĩĩgu mũno ta T ngũrũku

    :       G ®

ND

nda mũhuko ũrĩa irio itonyaga ciahĩtũka mũmero na nĩkuo irio ithĩyagĩrwo; gĩtathira; ihu ndaa gatambi kehithaga njuĩrĩ-inĩ cia andũ kana guoya-inĩ wa nyamũ gakamanyua thakame ndahi kĩndũ gĩthondeketwo na rũhĩa kana rũngũ kana kĩndũ kĩngĩ ta kĩu kĩhũthagĩrwo gũtahia indo ndweku ndahi karũgi kanini ka mũhĩrĩga wa ngigĩ

    :       G ®

O EE ĩ,iiĩ Ũ

    	A

ndaihu T na mũigana mũtambũrũku mũno ndaka maĩ na tĩĩri itukanĩtio igatondora ndamathia nyamũ Thana nyamũ ya thĩ kana kĩũngũyũ yatũraga njũĩ-inĩ imwe na nĩ yarĩ ya bata nĩ ũndũ wa igongona rĩa ituĩka Engĩish - simiĩar to ĩeviathan ndara rũtara rwa gũcinĩrwo nyama ndarĩria-ciugo hfĩnHn hg^r'ĩ/anĩrĩirin rinnn na ĩttaŨri wa

    :       G ®

o cm P.. u A ndarĩria-ciugo handũ hacokanĩrĩirio ciugo na ũtaũri wa cio mũhano: ndarĩria-ciugoĩno nĩ ũgo wa Mwĩthaga wa mbarĩ ya kondu

ndarĩria-gĩĩko ciugo itaragĩria mwĩkĩre wa gTĩko kĩna na ikaheana mwerekera ũrĩa gĩĩko kĩu kĩoete mũhano:nĩhiũ mũno ndarĩria-rĩtwa ciugo itaragĩria ũrĩa ngweta-rĩtwa Ttariĩ mũhano: Wanjirũ nĩ kĩrorerwa ndara-gĩthaka nyamũ cia gĩthaka irĩa irĩaga mahuti ma gĩthaka

    :       G ®

cm p..iii ii

ndare maciaro ma mũtĩ wa mũtare ndari ngo; gĩthuma; ciugo irĩa ihũthagĩrwo ũtari- inĩ ta Tmwe kana ikũmi ndarĩ kĩgera kĩhũragĩrĩrwo mahiga-inĩ kana ngũ- inĩ igĩatũrwo ndarwa rũa rwa nyamũ ĩthĩnjĩtwo ndathĩ thandĩ

    :       G ®

■o Esa G..iii A ndathimi maũndũ maria mekagwo marongoreirie kũrehe kĩrathimo; irathimo irĩa andũ matugĩtwo na cio

ndaya ndaihu mũhano njuĩrĩ ya KTmathi wa Waciũri yarĩ ndaya mũno ndebe mbini; mathaga ma kuonania gĩkĩro ta kĩa njamba cia ita ndegwa ng'ombe ng'imaru ya njamba ndeme

    :       G ®
    

ndeme ĩ temetwo

ndemwa njano iria ihũthagĩrwo gũcana ũhoro mabuku-inĩ ndengũ mũmera kana maciaro maguo makoragwo marĩthanda cia rũnyeni kana cia gĩtĩĩri mĩhĩrĩga-inĩĩmwe ndereti ũhoro mũna wa kwarĩrĩrio o mwaria aheane meciria make thutha-inĩ kũgĩe na ũiguano ũmwe

    :       G @

I EE f..iĩĩ I

nderu njuĩrĩ irĩa imeraga thĩa-inĩcia andũ ndi kiugo kĩnyitithanagio na ciugo cia gĩĩko kuonania mwaria harĩ ũndũ ategwĩka mũhano: ndi gũũka ndĩ kiugo kĩongagĩrĩrwo ciugo-inĩ cia kwarĩrĩria kũndũ kuga mwaria e handũ hana mũhano: ndĩ kuo; kiugo kihũthagĩrwo nĩ mũndũ akĩyarĩrĩria we mwene muhano: ndĩ mwega ndia iria

    :       G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

ndĩa igongona rĩa gĩkeno rĩa andũ kũrĩanĩra me hamwe ndiga thiĩ ũtarĩ na niĩ ndigana ndiekire ũndũ mũna ndigana mũrimũ ũnyitaga mahiũ ndigi mbutha ciogothetwo ta irĩa itumaga mĩkwa kana irĩa ciohaga iratũ

ndigiri nyamu Tkoragwo mĩciĩ-inĩĩhũthagĩrwo gũkuua mĩrigo ĩhana wambũi mũrĩndũ noĩ mũcora ciande-inĩ na ũngĩ umĩte ngingo- inĩ ũgaikũrũka ng'ong'o-inĩ ndigĩrĩri irĩa itigarĩrĩire ndigithũ nyũngũ ya rĩũmba T mũromo mũraihu mũceke ya kũigĩrwo maĩ ndigwa ũkuĩrĩirwo: rora mũtumia wa ndigwa na mwana wa ndigwa

A ndiho kĩndũ kĩhũthagĩrwo kũriha kana kũhũra ndĩho kiugo kĩhũthagĩrwo kuuga mwaria e handũ harĩa hararĩrĩrio ndiho thiarĩ nditũ ĩicũhĩtio kuma mũtĩ-inĩ ĩhũthagĩrwo kũhũra rũa rwa gũthondeka ngo ndiira ihĩndĩ na nyama ĩrĩa ĩhana ta gĩthiũrũrĩ thutha wa ikinya rĩa mũndũ na nĩyoĩtiraga mũndũ akahota kũrũgama ndnra-thĩ

    :       G @

O EE “..iĩĩ

    	A

ndũra-thĩ mũndũ mũtwaranaga etuĩte mũrata no aragũthugundĩra ũũru: mũrĩa-ng'ũrũ ndiku ĩtobokete thĩ kũndũ kũraya ndina matina ndindĩko kĩndũ gĩthiaga gĩatindĩkwo ndindĩko kĩndũ gĩthiaga gĩtindĩkwo

    :       G ®

O QS P..III U

nding'oing'o kĩũmbe gĩikaraga marima-inĩ kĩenjaga hakuhĩ na mai ma nyamũ ta ng'ombe kĩmagaragaragia magatuĩka gĩthiũrũrĩ nding'ũri andũ marĩ hinya na igweta ndini Kiswahiĩi dini mawĩtĩkio makoniĩ ngai na mĩtaratara yamo ndĩra andũ arĩa mũkonainie naothakame mwena wa maitũguo nHirĩ

    :       G ©

O QS P.iiĩĩ

ndiri ciugo ihũthagĩrwo nĩ mũndu kuuga kĩria kĩrarĩrĩrio ndakĩgwatĩire muhano: ndirĩ mbũri ndiro handũ harĩa haigagwo irio na indo cia kũrĩra: thegi ndirũ mũtino mũnene ndirũ maũndũ mooru makorete mũndũ atangĩhota kũmegirĩrĩria tiga ekire ũrĩa agĩrĩirwo

    :       G ®

'O n  ? ..iii u

ndĩthĩ gũkorwo mwĩrĩ mũgima ũtarĩ mũhumbe nditimũrano gũteng'erania ta he kĩndũ kana ũndũ ũrorĩrwo ndoco marĩhi metanĩtio nĩ ũndũ wa mũndũ gwĩka kana kwaga gwĩka ũndũ mũna mũhano: ndoco ya ũtharia nĩ mbũri ikũmi ndogo rĩera riumaga kĩndũ-inĩkĩrahĩa, kaingĩ rĩ rĩirũ kana rĩ rĩa kĩbuu ndonyi

    :       G ®

O BD u

ndonyi mũhanĩre wa tũrima andũ maciaragwo natuo makai-inT mao ndore mũgambo ũrĩa ũrurumaga mũndũ kana nyamũ ya thuria ndoro ndaka ndorogonye mathaga ma mũirĩtu ũtarĩ mũhiku makuonania ũthingu wake ndorothi

    :   9 G ®

■O' CEO “..III £ A ndorothi karung'o ka mũtĩ kanagĩtwo gaikagio nĩ ihĩĩ irongoreirie kwagararia mũtĩ wa mũgumo nĩguo ikarue

ndotono thiarĩĩthondeketwo na mũtĩ ũtarĩ mũtungu (ũtungu wa guo nĩ ta wa rũthanju) ũkũrĩtwo na mĩri, wĩ na mũri mwariĩ ũrĩa ũicũhagio ũgatuĩka gĩtina gĩa thiarĩĩyo ndu kiugo gĩa gũtarĩria kũgwa mũhano: aragũire ndu; kiugo gĩa gũtarĩria kũringwo mũhano: aragũthirwo ndu na thiarĩ ndua Nĩ ya mũhĩrĩga ũmwe na kĩnya no mũromo wayo ũtinagĩrio gĩtina-inĩ kĩa mũcũrĩ nĩguo ũkorwo wĩ mwariĩ

    :   9 G ®

"» BSQ G..iĩĩ

nduba nyamũ ndĩa nyama ĩ maguanyĩrĩ mwĩrĩ wayo (rĩtwa rĩrĩ no rĩkorwo rĩ rĩa kĩhumo gĩa Kĩhibirania nĩ ũndũ mamĩtaga dob) Engĩish -Bear ndũci thiarĩ nditũ ya gũthiĩ ita ndũgamĩrĩra-rĩtwa ciugo irĩa irũgamaga ithenya rĩa rĩtwa rĩa kĩndũ, kũndũ kana handũ mũhano: nĩ niĩndoya ndũgĩra marima marĩa ciana ciatũragwo gũtũ-inĩ; ithaga rĩrĩa rĩkagĩrwo ho

A ndũgũ ngwatanĩro ya wendo gatagatĩ ka mũndũrũme na mũndũ-mũka; Grata mũnene; rĩtwa rĩtanagwo nĩ arata mendaine mũno nduhi indo iheanĩtwo na ũtugi ndũhiũ gĩkeno kĩnene gĩa gũkũngũiya kana gũkenera ũndũ mũna nduma gũkorwo gũtarĩ ũtheri; ũndũ mũna gũkorwo ũtarĩ mumbũku kana ũkĩmenyeka ũrĩa ũtariĩ

    :   9 G ®

'O CSSS °.,iiĩ u

    	A

ndũma irio igethagwo mũri-inĩ wa mweũ ndumbĩrĩra riko rĩa kũrugĩrwo rũgendo-inĩ ndume ndegwa ndũmĩrĩri ũhoro ũheanĩtwo nĩguo ũkinyĩrio mũndũ kana andũ ana ndumo nyĩmbo cinagwo mũthenya ũmwe mbere ya mũthĩ wa irua

    :   9 G ®
    	A

ndumo ndũhiũ ya kũina na gũkũngũiya nĩ ũndũ wa mambura mana ta ma irua ndumo handũ hatumĩtwo na ndigi: kĩrema gTa gũtumwo ndundu kĩũngano kĩa andũ maiguanĩire kũrũmĩrĩra mĩtaratara mĩna na mũndũ nĩguo atonye thĩiniĩ wao no kinya arũmĩrĩre makinya maria maheanĩtwo nĩo ndundu nyoni yũmbũkaga ũtukũĩmaitho manene makoragwo mbere ya ũthiũ wayo

    :      G ®

O S ..iĩĩ u

    	A

ndune kĩndũ kĩ na rũnyaga rũtune ndungata mũndũ ũrutagĩra mũndũ ũngĩ wĩra akagunĩkaga na gĩcunjĩ gĩa ikũmi kĩa umithio wa wĩra ũcio na mwene wĩra amuoyaga ta ũmwe wa andũ a nyũmba yake ndũnyu handũ harĩa andũ macemanagia nĩguo mendanĩrie indo ndũrĩrĩ andũ matarĩ a rũrĩrĩ rũmwe nrĩnrnmft

    :      G ®

'O n  ? ..iii i

    	A

ndũrũme ng'ondu ya njamaba ng'imaru ndurumeni kĩndũ kĩhũthagĩrwo kuona nakĩo indo i kũraya ikoneka ta irĩ hakuhĩ ndururumo maĩ ma mĩ maratherera makagwa kuuma handũ jgũrũ nduthi marima maratuthũka mwaki kana me na mũrurumo wa mwaki; ngari ya magũrũ merĩĩtwarithagio na maguta nduthuki

    :      G ®
    	A

nduthũki kTndũ gĩtũrĩkaga na mũrurumo mũnene kaingĩ ta irĩa ihũthagĩrwo mbara-inĩ ndũti mũndũ ũtarĩ mũthaka: njong'i ndutu kĩũmbe kĩnyuaga andũ na nyamũ thakame na kĩrekagia matumbĩ makĩo mĩĩrĩ-inĩ ya andũ kaingĩ twara-inĩ twa moko na magũrũ ndutura nyoni ĩtarĩ nene mũno yũmbũkaga ikĩhũrithanagia mathagu mayo na nĩ yoyagwo nĩ Agĩkũyũ T ta mũhiano wa wathĩki

    :      G ®

O Hi P..iiĩ i

nduutu mũrimũ ũgĩaga mbembe igakũrĩrĩrwo nĩ inyamũ ikuhĩrĩirie kũhaana makunũ handũ ha thanda cia mbembe; mĩtunda ya kũhũrwo ndwara kĩrĩa kĩmeraga mĩthia-inĩ ya ciara; kĩrĩa gĩkoragwo mĩthia-inĩ ya magũrũ ma nyoni na nyamũ imwe ta mĩrũthi ndwari ũndũ ũhatagĩrĩria mwĩrĩ ũkarwara ndwere mũthia wa kĩndũ kĩaraganu ta iria

    :      G ®

NY

nya- kiugo kĩongagĩrĩrwo mbere wa ciugo ingĩ kũhe mũndũ-wa-nja maũthĩ maringaine na ũndũ ũcio mũhano: nyarũirũ nĩ mũirĩtu mũirũ nyaaga hurunjũka nyaciara nyina wa mũthuri ũrĩa ũkũhikĩtie nyaga nyoni T magũrũ maraya na ngingo ndaya ĩikarga werũ-inĩ na ndĩũmbũkaga; thũmbĩ; ũkaru

    :      G ®
    	A

nyagacũ mũtumia mũte nĩ mũrũme agatuĩka kĩmene nyaka nyarara nyama kTĩga kĩororo gĩkoragwo kĩũmbĩte mwĩrĩ wa ciũmbe irĩa irĩ mahĩndĩ nyama nyamu Tthiaga ũtukũ ĩ mũting'oe mũtungu na rũrĩmĩ rũraihu yenjaga marima ĩkarĩa mũthũa nyamaria

    :      G ®

O' ES G.,iĩĩ

    	A

nyamaria agithia thayũ na ũndũ wa gũthĩnia nyamũ ciũmbe irĩithagio nĩ andũ kana igetũũria, irĩa ihotaga gũthiĩ ikoima handũ hamwe kinya harĩa hangĩ na irĩaga, igathĩa irio mĩĩrĩ yacio ĩkahũthĩra kĩrĩa Trabatara na ĩgate gĩko; kĩndũ Engĩish "thing" nyange mũhĩriga wa nyoni njerũ ĩ magũrũ maraya Aĩdea aĩba nyarara hũthia; aga gũtĩa; mena

    :      G ©

O Hĩi

    	A

nyarare ĩ nyararĩtwo nyarari mũirĩtu mũthaka mũno nyarira gwĩka kĩndũ kana mũndũ maũndũ moru ma ũnũhi; thũkangia nyarĩrĩ mwena wa igũrũ wa kũgũrũ ũrĩa ũtarangaga thĩ thutha wa ciara cia magũrũ nyarũme mũrũ wa nyina na maitũguo

nyarũrũng'a ithaga rĩthondeketwo na tũmĩrĩnga tuohagĩrĩrwo nĩ andũ-a-nja thũng'wa tũkagamba makinyũkia nyee kĩĩga kĩrĩa kĩrutaga mbegũ cia ũciari harĩ arũme nyegerera tũthundo tũnini tũgĩaga mwĩrĩ wa mũndũ handũ hamwe twĩ tũingĩ nyeki mũmera wĩkũragia kana ũkahandwo ũgatamba thĩ ũnyitanĩte ũkoragwo na rũnyaga rwa nyeni mũhano: ngonda na kĩgombe nĩ mĩhĩrĩga ya nyeki

    :      G ®

'O n G..iii u

    	A

Nyene Ngai nyeni rũnyaga nyeni mathangũ ma mĩmera marĩa mangĩrĩka nT andũ ta irio nyenje gatambi ga gĩtĩĩri kaingĩ konekaga nyũmba cia andũ karĩaga rũitĩki nyenya nyarara

    :      G ®

'O n G..iii u

    	A

nyeta ng'eta nyiha korwo ũtarĩ mũnene; korwo itarĩ nyingĩ nyika gĩa nganja; aga kũiganĩra; mena nyika nyira nyima kiugo gĩa kuuga kana kwĩra mũndũ ndagakũhe kĩndũ mũhano: ũra nyima irio nĩkĩ na ndĩ mũhũtu?

    :      G ®
    	A

nyina mu mũciari mũndũ-wa-nja wa mũndũ ũngĩ nyinyi nini nyira nogio nĩ kĩndũ nĩ gũkĩhũthĩra mũno nyita gwata kĩndũ na moko kana ũkĩhũthĩra kĩndũ kĩngĩ; taũkwo nĩ ũndũ; mũtego kũgwatia kĩndũ nyitia — - ĩI » *-

    :      G ®

E ETG..iĩĩ I

    	A

nyitia rũmia kĩndũ gĩa kuoha nyitio kĩndũ kĩrohwo kuohwo gĩkarũmio nyitĩro handũ hathondeketwo kana heigĩte ũndũ no hanyitĩke; mũnyito nyoko mũndũrũme mũthaka mũno; ũthaka nyondo kiĩga kĩrĩa andũ-a-nja na nyamũ cia nga ciongithagia ciana iria

    :      G ®

ESO P..i||

    	A

nyongerera kiugo gĩa kũũria mũndũ akũnengere kĩndũ king! harĩ kĩrĩa wĩnakĩo; marĩhi marĩa andũ maheagwo igũrũ rĩa marĩa mabatiĩ kũrĩhwo nyongi mwana ũronga; mũndũ wũikaraga ehokete aciari ake ta atari agimara nyongo kĩĩga gĩkoragwo mwĩrĩ-inĩ wa andũ na nyamũ imwe kĩrĩa gĩitaga maĩ marũrũ mũno ma gũteithia gũthĩa irio nyoni nyamũ irĩa irĩ njoya na mĩkanye

    :      G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

nyori njũgũma nyoroka korwo hatarĩ hangarata nyororo mũkanda ũthondeketwo na igera ikũnjĩtwo igacoka ikagathĩkanio nyororoka tenderũkĩra handũ hatarĩ hangarata nyota ĩrirĩria kũnyua maĩ;ĩrirĩria ũndũ mũna

    :      G ®

■O BSQ G..iĩĩ

    	A

nyotu T na nyota wa maĩ nyua meria kĩndũ gĩtweku gĩthiĩ nda;ĩkĩra maguta indo irĩa ihũthagĩra maguta kũruruma; kĩndũ kũguucia kĩndũ gĩtweku gĩkaihũgio nĩkĩo nyua kiugo gĩa gũtarĩria werũ kuga kĩna nĩ kĩerũ biũ mũhano:mũthuri ũcio ti mũirũ ona hanini, nĩ mwerũ nyua ; kiugo gĩa gũtarĩria atĩ kĩndũ kĩna nĩ kĩerũ ti gĩkũrũ ona atĩa mũhano: kanja aragũrire ngari njerũ nyua kuma nduka nyuga ina; kũya rwĩmbo

    :      G ®

■O EE C.,||| ||

    	A

nyugĩkia thirĩkia nyugo kĩnyugo nyũkwa mu mũciari mũndũ-wa-nja wa mũndũ ũrĩa ũrarĩria nyuma nyima; kiugo gĩa kuuga nĩwakorwo wehera handũ hana mũhano: nyuma gwaku no ndinagũkora; kiugo gĩa kuuga kũrĩa kana ũrĩa ũgũikaire ũndũ mũna ũgĩkĩka mũhano: nyuma nyũmba ũgĩtana

    :      G @

O S ‘“..iĩĩ u

    	A

nyumba gĩikaro kĩa mũtumia; rũciaro rwa mũtumia mũhano: nyũmba ya Mũmbi nyumĩrĩra mũthia-inĩ wa handũ kana njĩra harĩa ĩnyitanaga na ĩngĩ nyũmĩrĩria mu ĩkĩra mũndũ ũndũ wa gũtũma agĩe na hinya ngoro nyũmũ kĩndũ gĩtarĩ maĩ; kĩndũ kĩahihinywo gĩtingĩmondoka kana gĩatũrĩke na ũhũthũ nyungu

    :      G ®

O MMu

    	A

nyũngũ kĩndũ kĩriku kĩumbitwo na rĩũmba gĩa kũrugĩra gĩkagĩrwo irio gĩkaigĩrĩrwo mwaki-inĩ nĩguo irio icio ihĩe nyũngũ ya mwana kĩĩga kĩa andũ-a-nja na nyamũ cia nga harĩa mwana areragĩrwo atanaciarwo nyuranyura kĩenyũ kĩa njata kana mahiga marĩa makoragwo igũrũ kĩgwĩte gũkũ thĩ nyũrũria arĩria mũndũ kana ũmwĩke maũndũ tarĩ kũmũgathĩrĩria no ũrenda aigue ũũru mũhano: arũnyũrũririe mũka akĩmwĩra atĩ irio ciake nĩ cia gĩkĩro o rĩrĩa aramenyaga atĩ irarĩ njuru

    :      G @

O B B P..iĩĩ

nyũrũria arĩria mũndũ kana ũmwĩke maũndũ tarĩ kũmũgathĩrĩria no ũrenda aigue ũũru mũhano: arũnyũrũririe mũka akĩmwĩra atĩ irio ciake nĩ cia gĩkĩro o rĩrĩa aramenyaga atĩ irarĩ njuru nyũrũrũka therera kuma handũ hainamu nyũtũ nyamũ ndĩa nyama ya gĩthaka T mĩcora maitho-inĩĩhana tarĩ maithori na ĩrĩ ihenya mũno nywa nyua

    :       G ®

>o Esa f..iii

O

o kiugo gĩa kuonania ũrĩa wagwetwo noguo hatirĩ ũngĩ; kuonania ũndũ wĩkĩtwo ũrĩa ũratarĩrio hatarĩ ũndũ ũngĩ ogoka ehera hanini nĩgetha harĩa uma hagĩe kanya kana nĩ guo ũkuhĩrĩrie ogokia twara kĩndũ kĩehere hanini kana gĩkuhĩrĩrie kĩngĩ kana handũ: twara kĩndũ gĩtonye kana kĩingĩre handũ mũhano: nĩ ũũru kũogokia mũhaka wa mũgũnda ogoma req e rĩ WdQiĩmvVG, uiTid iijiiu-nii iiiu i ijcy u

    :       G @

O QS .iĩĩ |

    	A

ogomia gonya; thũkia mĩtugoĩrarĩ mĩega; agararia kĩhoto ogotha kĩrania ũhĩngĩcithanĩtie nĩguo kĩnyitane oha thaya; kundĩka; rigica ohera rekera oherera oha kĩndũ igũrũ rĩa kĩngĩ

    :       G ®
   os Sen!     

ohoka ciara; kĩndũ gĩkuohetwo gũkorwo gĩtarĩ kĩohe ring?; kĩndũ gĩgũkundĩkĩtwo gũkundũka; mũndũ uma na ũndũ ũgũtũmaga aremwo gũthiĩhandũ kana gwĩka ũndũ ũngĩ gũkorwo rĩu no ahote ohora rutania gĩkundo gĩkundũke; regeria na ũkundũre kĩndũ kiuma gĩkundĩke; rekereria kuma korokoro ohwo kundĩkwo na kĩndũ kĩngĩoha ta mũkanda; hingĩrĩrio gwĩka ũndũ mũna: umwo wĩyathi okia gemia na mĩcoora

    :       G @
    	A

ombora kũũra kĩndũ kiume na mĩri; kĩndũ gũtũma mũndũ agĩe na tũronda rũrĩmĩ na kanua ombororia ombora omboya kĩndũ kũhondera gĩgĩcokaga ũrĩa kiuma ona maitho kũrora handũ, kĩndũ kana ũndũ makaũtaũkwo; cemania na kĩndũ kĩgwĩte thĩ ũkĩoe onania iga kĩndũ mbere ya andũ nĩguo makĩone

    :       G ®

ES G.,iĩĩ |

    	A

one onei kiugo gĩa kuonereria mũndũ nĩ guo arore handũ hana eyonere ũndũ mũna one kiugo gĩa gwĩtĩkanĩria ũndũ ũgwetetwo nĩ mũndũ ũngĩ mũhano: mũndũ  : mũndũ ũcio ekwendwo akinyũkĩrio ikinya ihiũ mũndũ  : one! We nĩwe wamenya! onereria orotera mũndũ handũ kana kĩndũ gĩ kũraya; onia mũndũ gwĩka ũndũ onga gucia iria kuuma nyondo-inĩ na kanua; gucia kĩndũ na kanua ta ũrĩa mwana ongaga nyondo cia nyina

    :       G ®
    	A

onganĩrĩria rehe gĩturanĩrwo hamwe na king! ongoruo kiugo kĩhũthagĩrwo kuonana kũngĩkorwo ũndũ mũna nĩ ũgwĩkĩka ũna o naguo no ũgwĩkĩka mũhano: ongorũo nĩ ũgũka nĩtũgũthiĩhamwe ongoya ũrĩa nyamũ cia maĩ-inĩ ciĩinagia nĩguo ithambĩre; gwĩka ta ũrĩa nyamũ cia maĩ-inĩ ciakaga igĩthambĩra onia athĩrĩria mũndũ arore handũ kana kĩndũ; tarĩria mũndũ ũrĩa ũndũ mũna wĩkagwo nĩguo ahote kũwĩka o nake

    :       G ®

O nn~.nĩ

    	A

onja gĩa na wathe ũratũma ũremwo nĩ gwĩka ũndũ mũna onjoka teithĩka ũtonge mũno wonjoria-inĩ onjoria tonya thũgũrĩ-inĩ ya wonjoria onjorithia kũrutithia indo thũgũrĩ nĩguo cingĩhe ora butha; mumuthũka nĩ ũndũ wa kũrĩo nĩ tĩĩri kana nĩ ũndũ wa gũkua

_ororo ũtarĩ mũmũ: mũhoro mũhano: rũa rũrũ nĩ ruororo nĩ rũratandukirwo wega orota onereria na kĩara kana kĩndũ kĩrũngarũ ta kaara ota ikara hakuhĩ na mwaki kana nja riũa-inĩ ũigue rugarĩ warĩo othe arĩa magwetetwo hatarĩ o na ũmwe mweherie oya

    :       G ®
    

orota onereria na kĩara kana kTndũ kĩrũngarũ ta kaara ota ikara hakuhĩ na mwaki kana nja riũa-inĩ ũigue rugarĩ warĩo othe aria magwetetwo hatarĩ o na ũmwe mweherie oya amũkĩra kĩndũ moko-inĩ; nyita kĩndũ na moko ũkĩrute harĩa kĩigĩrĩirwo

    :       G ©

I SB I

R

raara korwo handũ hana mahinda ma ũtukũ ũikaire ho; irio gũtigara igakinyia kTroko kĩa mũthenya ũyũ ũngĩ raaria tũma kindu kirare handu hana racia twarĩra mũhĩrĩga wa mũirĩtu ũrenda kũhikia kana mũtumia waku indo irĩ mũigana ũrĩa mũhĩrĩga ũcio wendagia airĩtu aguo ragaĩ mundu mũnanu: mundũ wa tũhu ranatha

    :       G ®
                  .aĩĩ |
    	A

ragatha mĩmera gũthũka nĩ ũndũ wa mbura kũingĩha makĩria kana kũhĩa nĩ mbaa ragũra wĩcũranie gĩtũmi kĩa ũndũ kũhanĩka nĩ kĩrĩkũ; mũragũri gũita mbũgũ thĩ nĩguo amenye gĩtũmi kana moimĩrĩra ma ũndũ mũna raha gana mawega raka haara kĩndũ handũ na handũ rakara

    :       G ®

ES G.,||| |

    	A

rakara igua ũũru wage gũkena nĩ ũndũ wa ũndũ mũna ũtekwendaga kũhanĩka rakaria cũngĩrĩria mũndũ kũigua ũũru akaga gũkena nĩ ũndũ wa ũrĩa wĩkĩte rambio rambũrũo rambũrũo ninwo nĩ mwaki rangi Kiswahiĩi

    :       G ®

ES G.,||| |

    	A

rangĩra rũgamĩrĩra handũ kana ũndũ nĩguo ndũgathũkio rara kĩndũ gũkorwo gĩtarĩ kĩhiũ na gĩtarĩ kĩhehu rarama nyamũ kũruta mũgambo wa kuonania ũrũme raria hiũhia kĩndũ mwaki-inĩ gĩkorwo ti kĩhiũ na ti kĩhehu; hũthĩrĩria ũndũ ratha

    :       G ®
    	A

ratha theca kĩndũ na mũguĩ; riũa kuumĩra rũcinĩ raũ mĩraũ kahiũ kanini raũra thũrima: tuĩria: baara rediũ Engĩishkameme regenyũka tiga mĩtugo mĩega ũtuĩke mũndũ mwaganu

    :       G ®
    	A

regeria ohohora kTndũ gĩtige kũnyita mũno; hũthia maũndũ rehe kiugo gĩa gwĩtia kĩndũ reka ĩtĩkĩria rekania tiga kũnyitana; rekia kĩndũ kĩgwe thĩ o rĩmwe reke

    :       G ®

'O

    	A

reke kiugo gĩa kwĩhoya wĩtĩkĩrio kana ũrekwo wĩke ũndũ mũna rekera aga kũrĩhia mũndũ kĩndũ abatiĩkũrĩhio; aga kũherithia mũndũ nĩ ũndũ wa mehia abatiĩ kũherithĩrio rekereria tiga gũtungata; hingurira kindu kiuma kĩhingĩrĩrie gĩthiĩ ũrĩa gĩkwenda rekia tiga kũnyita; gũithia thĩ; nyamũ kũruta itumbĩ nda yayo

    :       G ®

O' ES G.,iĩĩ

    	A

remia tonyereria mũndũ mĩtugo-inĩĩtarĩ mĩega renga gayania kĩndũ ũkĩhũthĩra kĩndũ gĩa gũtema kana gũtinia rera tungata mwana nĩguo akũre rera ikara maĩ igũrũ ũtekũrikĩra kana rĩera-inĩ ũtekũgwa reri niĩra va naari va mwaki

    :       G ®
    	A

ria mĩmera ĩrĩa Tkũraga mũgunda Ttahandĩtwo na nĩĩtũmaga irio itigakũre wega rĩagayũ itharara rĩanga ngerenwa ya mbara rigariga kũruga irio o hanini, kaingĩirio cia nyeni, ũndũ itekũhĩa biũ rĩgarĩga gũthiĩ ũhiũhĩrĩire ta he handũ ha bata

    :       G ®

O EE .iĩĩ

    	A

rigariga gũthiĩ ũhiũhĩrĩire ta he handũ ha bata Qrorete rig! kĩndũ gĩthondeketwo gĩ gĩa kũhinga thome kana mũromo wa nyũmba: mũrango rigica thiũrũrũkĩria handũ kana kĩndũ na kĩndu kĩngĩ ta mũkwa rigita thondeka na mithaiga mguo ũhonie rigitha

rigitha

gukumuthithania hĩ: kumoya na hinya handũ hamwe na rũhĩ kana kĩara rigithatha ciara mwana wa mbere wa kahn; ciarwo wĩ mwana wa mbere wa kahĩĩ rigitũ mũkanda wa kuoherera itonyo njohero-inT kaingĩ harĩ aka; rũrigi rũrĩa rũnyitagĩrĩra mwengũ rigoya goya: cunjura ũtekũhota kwĩhanda ta ũrĩtwo nĩ hinya

    :       G ©

IH G..iii

    	Jk

rĩgu irio irĩa mũndũ akuaga agĩthiĩ rũgendo akarĩra njĩra-inĩ riha hũra: gũtha rĩha neana indo cia kũrũgamĩrĩra thogora wa kĩndũ kana ũndũ rihũra ikia maĩ-inĩ nĩguo ũrute gĩko kĩrĩa kĩ igũrũ ũtegũthambia mũno riika mariika

    :   9 G ©

O Hĩi

    	A

riika mariika gĩkundi kĩa andũ maruanĩire kĩmera kĩmwe; gĩkundi kĩrĩa kĩ na wathani wa rũrĩrĩ riĩra gitĩra kĩndũ taarĩ gũkĩrigicĩria nĩguo ũũru ndũkone ha gũtonyera riita kĩĩga rĩithia tungatĩra mahiũ; rũgamĩrĩra mahiũ nĩguo marie; ũndũ ũngĩ Ghana ta kũrũgamĩrira mahiũ marie kana kũmaramata rĩithftri

    :   9 G ®
    

rĩithori maĩ maria maitĩkaga kuuma maitho-inĩ mũndũ akĩrĩra rika ũrĩra maĩ-inĩ; irima gũkorwo rĩikũrũkĩte thĩ mũno rĩma rutĩra mũgũnda wĩra nĩguo ũrĩgetha maciaro kuo rimũtha thiũrũrũka handũ na handũ tarĩithako ũkenete na ũkĩrũgarũgaga rina

    :       G ®

ES G.,iĩĩ |

rĩna ihinda ritaragwetwo nĩ rĩrĩkũ; inyamũ rĩragwetwo rĩtekwĩrwo nĩ rĩrĩkũ rinda iga kĩndũ handũ he na ũrugarĩ wũigana ũna nĩguo kĩrue, kĩruge kana gĩkũre; ikia kĩndũ maĩ-ini kana kĩndũ-inĩ gĩtweku nĩguo kĩgunye ringa gũtha ringĩra ĩra mũndũ ũru wa kĩndũ nĩguo ndagakĩende rinqira

    :       G ®
      Q   SJ    G.,iĩĩ
    	A

ringira ringa kĩndũ ithenya-inĩ rĩa mũndũ ũngĩ ringĩrĩria iguithia mũndũ mũno nĩguo eke ũrĩa we mwene atarenda kana atatuĩte itua gwĩka ringũka tweka ringũra mũmera ũranjĩtie kũũma kana ũkahoha kwanjia kũrirũka rĩngĩ rĩra ruta mũgambo wa kĩeha kana ruo; ita

    :       G ®

O' ES “..iĩĩ

    	A

ĩiina ruta mũgambo wa kĩeha kana ruo; ita maithori; teta nĩ ũndũ mũna riri kĩndũ kana mũndũ gũkorwo ena ũthaka, hinya na akĩoneka akoneka atari na thĩna riri kiugo gĩa kwerekeria mũndũ athikĩrĩrie ũrĩa ũrenda kũmwĩra; kiugo gĩa kuga nũ kana nĩ kĩĩ gĩkĩte ũna rĩria tũma mũndũ arĩre ririkana

    :      G ®

E ETG..iĩĩ I

    	A

ririkana ũndũ gũkorwo meciria-inĩ: ũndũ gũcoka meciria-inĩ ririmba itonyo iraya rĩa mũthuri: gĩthii rirũka thakara: gema rita maita kiugo gĩa gũtarĩria mahinda nĩ maigana ũndũ wĩkĩkĩte ritho maitho

    :      G ©

ritho maitho kĩĩga kĩrĩa kĩonaga rĩtwa marĩtwa ũrĩa kĩndũ kana mũndũ etagwo riũa kĩmũrĩ kĩrĩa kĩaraga mũthenya riũka coka muoyo rĩngĩ thutha wa gũkua riũnga thiĩ handũ na handũ ũtarĩ na ũndũ wa bata ũreka

    :      G ®

© B  ? ..Iĩĩ |

    	A

riũngũra tuĩria; haara roga hũthĩra mĩthaiga gwĩka mũndũ, nyamũ kana kĩndũ ũũru rogora ehereria ndirũ yumanĩte na kũrogwo roho marooho Kiswahiĩi ngoma; muoyo roka thiĩ handũ rũcinĩ tene

    :       G ®

o H

    	A

rongoreria ĩka ũndũ nĩguo wone ũndũ mũna ronja aria ta mũndũ mũtukanĩre; negena taarĩ ngũĩ rora roria maitho handũ hana: roria mwena wa na mbere waku mwena mũna: erekera handũ hana; rũgamĩrĩra ũndũ mũna, kĩndũ kana mũndũ aikare na mũikarĩre ũrĩa ũrenda rota ona maũndũ meciria-inĩ maku riria wĩ toro rua

    :       G ®

o H

    	A

rua hĩtũkĩra igongona rĩa kuuma irũngo-inĩ rĩa kĩhĩĩ kana kĩrĩgũ ũtuĩke mwanake kana mũirĩtu rũa hũrana: gĩa na mbaara rũa kTĩga kĩrĩa gĩkoragwo kĩhumbĩte mwĩrĩ wa mũndũ kana nyamũ na nĩho guoya kana maguoya mameraga; kĩndũ kĩhumbĩte kĩndũ ta rũa mũhano: makoro nĩmo rũa rwa itunda rũaga kĩaga; handũ hathondeketwo hangĩigĩrĩrwo indo

    :       G @

O E |

rũai mbaa ruamba tũnyamũ tũhana guoya tũkoragwo mĩmera-inĩĩmwe tũrĩa twahutania na mwĩrĩ wa mũndũ tũrehaga mũrarako mũhano: thabai wĩ rũamba rũcinaga mũndũ mũno rũambũ marũambũ? maguta marĩa makoragwo mahumbĩrĩte gĩtathira rũara nyitwo nĩ mũrimũ kana ndwari ĩratũma ũikare ũkomete ũtekũhota gũthiĩ mũno

    :       G ®
    	A

rũario rũthiomi rũrĩa mũndũ arutĩtwo kuma he nyina rũbaracũ rũkerecũ rũnene rũbia Indian rupee ciringi igĩrĩ rũbũa mũhiriga wa cuma ũtwekagio ũnyitithanie cuma igĩrĩ ( Soĩder, ĩead ) rũcacĩ njacĩ gĩcacĩ

    :       G ®

o nnm i

    	A

rũcamiũ njamiũ rũthanju rũceke rũciaro njiarwa ciana iciaranĩte kuma he mũndũ kana nyamũ na rũciũ muthenya uria ũgakia ũrĩa wĩho watuka rũcora njoora mũcora rũcoya njoya kĩndũ gĩkũraga rũa-inĩ na mathagu-inĩ ma nvamũ cia mũthemba wa nvoni

    :       G ®

ES G.,iĩĩ I

    	A

rũcuthĩ icuthĩ ihTndĩ na nyama ya ng'ong'o wa nyamũ mũthia-inĩ wa mũnyiginyigi ruga hagĩra kĩndũ mwaki-inĩ nĩguo kĩhĩe kĩrĩo kana kĩnyuo rũga rũrigi rũria rũikagia mũguĩ ũta-inĩ rũgama kwĩhanda ũgakorwo ũrũngiĩ; gũtiga gũthiĩ rũgambi ng'ambi mũgambo ũrĩa ũrutagwo nĩ kĩndũ

    :       G ®
    

rũgambi ng'ambi mũgambo ũrĩa ũrutagwo nĩ kĩndũ gĩthondeketwo kĩrutage mĩgambo ta wandĩndĩ rũgamia cũngĩrĩria kĩndũ kũrũgama; onereria kĩndũ kana mũndũ arũgame; iga kĩndũ kĩhandĩte; tũma ũndũ ũgacĩre rũgamĩrĩra korwo handũ ithenya-inĩ rĩa mũndũ ũngĩ; korwo handũ wĩ mũrori wa maũndũ ũrĩa marekwo; korwo wĩ mũira wa ũndũ mũna ũgĩkwo rũgano ng'ano maũndũ mahĩtũku na mahanĩkĩte gatĩĩna- inĩkaigana ũna, maheanĩtwo na

A rũgano ng'ano maũndũ mahĩtũku na mahanĩkĩte gatĩĩna- inĩkaigana ũna, maheanĩtwo na mũtaratara ũrũmanĩrĩirie ũrĩa mahanĩkire rũgendo ng'endo kumagara ũgathiĩ kũndũ kũraya na muoroto mũna rũgĩo kĩgera gĩtambũrũku gĩturĩtwo gĩ gĩa kũrugĩrwo; gĩcere gĩa gĩtina kĩa nyũngũ kĩngĩhũthĩrwo ta rũgĩo rugĩra ruga ithenya-inĩ rĩa mũndũ ũngĩ; ruga nĩguo mũndũ ũngĩ arĩe

    :       G @

O WE*.A I

rũgĩra rũga nĩguo ũkinyĩre kĩndũ kĩ igũrũ kana ũcuhĩrĩre kĩndũ kĩrathiĩ rũgĩra menya kana ũtaũkwo nĩ ũndũ ũkũhithagwo kana ũraheanwo wĩ mũhithanie rũgiri ngiri mĩtĩ kana mahuti mahandĩtwo me ma kũiriga handũ rũgotoro ngotoro rũkũ runĩtwo na njĩra ya kũgotorwo rũgucio

    :       G ®
    	A

rũgucio ngucio kĩgera gĩturĩtwo gĩkagucio gĩcekehe ta rũrigi Engĩish wire ruguta huha mwaki na muura nĩguo kĩgera gĩtherio rũhara nguraro ya kũharwo na ndwara kana kTndũ kĩ na mĩthia Tngĩhara ta ndwara rũharo kĩoro kĩnene gĩtweku ruhati haati

    :       G ®

A rũhatĩ haati kũringa kana kũringwo na kũgũrũ rũheni heni ũtheri ũhenũkaga igũrũ rĩrĩa kũroira kana kwĩ na matu ma mbura

rũhĩ hĩ mwena wa guoko wa thĩiniĩ ũrĩa ũnyitaga indo kwanjia irũngo-inĩ rĩrĩa rĩ kĩanda wa kĩgokora kinya mĩthia ya ciara; kũringwo na rũhĩ mũhano: Wanjohi ahũrirwo rũhĩ nĩ Kĩnyua rũhia kenerera ũndũ mũna

    :       G ©

O EE .iĩĩ I

rũhĩa hĩa kĩĩga gĩkũraga mĩtwe-inĩya nyamũ imwe ta ng'ombe kana mbũri, kĩũmũ kĩũmbĩtwo na mũmbĩre ta ũrĩa ũmbaga mahũngũ ma nyamũ icio, na nĩkĩo nyamũ icio ihũthagĩra kũrũa kana kwĩgitĩra rũhiũ hiũ kĩgera gĩturĩtwo na gĩka norwo kĩ na ũraihu ũtanyihĩire kuuma mĩthia ya ciara kinya kĩgokora-inĩkĩhũthagĩrwo na gũtema rũhonge rora kĩhonge; thĩiniĩ wa ikundi: gĩkundi kĩigĩtwo mwanya no nĩ gĩkonainie na kiumĩte he gĩkundi kĩrĩa kĩnene mũhano: thirikari ĩhũthagĩra rũhonge rwa magoti gũtua cira rũhuho

    :       G ®
    	A

rũhuho huho rĩera rĩrathiĩ rĩũmbũkĩte na hinya mũnene ũroneka kana ũkaiguĩka rũhuhu kĩũmbe kĩ mũmbĩre ta wa mbĩa no nĩ kĩrĩ mathagu matarĩ njoya kĩũmbũkaga namo na kĩomba mĩtĩ-inĩkĩũmbaga kĩiniĩ rũĩ njũĩ maĩ metemeire njĩra ya mo, na matũire matherereire njĩra-inĩĩyo rũĩga jgai ria irio mundũ aganrwo mguo arie rũĩmbo

    :       G ®

© B  ? ..iĩĩ | A ruĩra mũgũnda gũtigwo ũtarĩmĩtwo rũĩra rũa nĩ ũndũ wa ũndũ mũna; rũirigo njirigo rũgiri; rũthingo rũĩrĩra rũa nĩguo ũteithũre mũndũ kana kĩndũ kĩna

rũĩmbo nyĩmbo rwĩmbo

    :       G ®

O EE tf.riĩĩ I

rũitho kũrora mũndũ na maitho maronania rũthũro kana ũiru rũitũ mũrumbĩ wa tũnyamũ tũingĩ biũ rũkaracũ ngaracũ gĩcere gĩceke kiumĩte mũtĩ-inĩ rukaraku rutũrũra ũingate rũkenge ngenge

    :       G ®
    	A

rũkerecũ ngerecũ rũkaracũ rũkobe kĩrĩa kĩhotithagia tombo gũtua matua Kiswahiĩi akiĩi; ũhoti wa gwĩciria maũndũ na gũtua matua marũngĩrĩru; wĩigĩrĩrĩki mwĩkĩre-inĩ wa maũndũ rũkũ ngũũ mĩtĩ kana thari ciunĩtwo nĩguo ciakio mwaki rũkungu mũtutu wa kindu winyitiriire handũ kana ũkombũrwo nĩ rũhuho riiĩ/iiri

    :       G ®

■O rata |

    	A

rũkũri nyama hĩu TrindTtwo na ũkĩ ruma ĩta ciugo njũru; aria ciugo cia mũkana ũrĩa mũndũ angĩwagarara angĩkorwo nĩ ndirũ; aria ciugo cia kũrehithĩria mũndũ ndirũ rũma tinia kana ũtihie na magego; kĩndũ kũnyita wega harĩa kĩhandĩrĩirwo; ũndũ kwĩhanda rũmbũiya tungatĩra na kũhingĩria mabataro rumena

A rũmena ũhoro wa kũmena biũ rumia gũtha kĩndũ kĩgambe na hinya rũmia nyita kĩndũ na hinya gĩtikaume moko; kundĩka gĩkundo kĩnyite biũ;ĩkĩra irio kanua kene runda ũndũ kwaga kũgacĩra kana gũkinyanĩra ta ũrĩa ũkwĩrĩgĩrĩirwo rũnda

    :       G ©

o Bsyaffi I

    	A

runda hũthĩra hinya ũtorie kĩndũ kana mũndũ ũmũgũithie thĩ rung'a arĩrĩria ndeto hatarĩ ngũĩ rung'ura kTĩga gĩkoragwo gĩcunjurĩte mwena wa jgũrũ wa kĩĩga gĩa ũciari kĩa andũ-a-nja rũng'ũrĩ kundu kumu gutarĩ mai kana mĩmera gũtangĩrĩmĩka kana kũrĩithĩkĩre mahiũ rũnga

    :       G ®

■O QSQIf.iiĩĩ I

rũnga tambũrũkia kĩndũ kĩgonyoku gĩtige kũgonyoka; cokereria mũndũ mĩtugo-inĩ mĩega rungu thĩ wa kĩndũ mũhano: tũreyũĩte mbura rungu rwa mũtĩ rũngũ mũmera ũtambaga ta irenge na nĩguo ũciaraga indo irĩa ihũthagĩrwo ta inya, cihũri na ingĩta icio runo mũkũnja wa itonyo unanĩirwo na ũgatumwo; mwĩkĩre mũna wa maũndũ ta ma rũracio marũmĩrĩire mũtaratara o wa handũ ũtahanaine na wa kũngĩ

    :   9 G ®

ES G.,iiĩ I

    	A

runye rwenji runye maũndũ ma hitho makoniĩ andũ ana matangĩarĩrĩrio kĩng'ang'a-im rũnyeni nyeni/manyeni mahuti maria mangĩrĩka nĩ andũ; rũnyaga rũrĩa rũhana mahuti ta nyeki ruoro rũri rwĩkĩrĩtwo handũ rũkonainie na mũndũ mũna nĩguo kĩrĩa gĩkĩrĩtwo gĩkũrĩkanage atĩ nĩ kĩmũkoniĩ rura

    :   9 G @

O QS .iĩĩ I

rura henahenia nĩ kwThaka maguta kana ta wĩhakĩte maguta; riũa gũtiga kũhiũha mũno rĩerekeire gũthũa; thakara: agĩrĩra (kaingĩ ũkĩarĩrĩria mĩmera) rũri kĩonereria kĩa ũndũ rũrĩmĩ nĩmĩ kTĩga gĩtunĩhĩrĩru gĩkoragwo kanua gĩteithagĩrĩria kũmeria irio na kwaria rũrĩrĩ andũ makonainie nĩ ũndũ wa kwaria rũthiomi rũmwe na gũkorwo na mĩtugo Tmwe

    :   9 G ©

O OB G..iĩĩ I

    	A

rũrĩrĩmbĩ nĩnĩmbĩ mwaki ũrakana rĩera-inĩ rũru ndũru nyamũ ndara-gĩthaka kana cia kũrĩithio nĩ andũ icokanĩrĩire hamwe rũrua mũconjo wa mai na mathugumo ma mbũri kana ng'ombe rurũka nyarara; mena; tiganĩria mwĩhĩtwa wĩke mũgarũ naguo rũruka

    :       G ®

ES G.,iĩĩ I

rũruka nduka indo, nyamũ kana andũ makonainie nĩ gũkorwo na mũhianĩre ũmwe kana ũkuhanĩrĩirie ona akorwo ti amwe ruruma ruta mũrurumo rurumũka ũndũ ũrathirĩte kwanjĩrĩrĩria rĩngĩ rũrũngana gũcokanĩrĩra na gũthiĩ hamwe na muoroto ũmwe ruta

    :      G ®

E ETG..iĩĩ I

ruta eheria kTndũ; aũra; neana kĩndũ kĩneanagwo ihinda rĩna rũtambi ndambi ndigi ciogothetwo ikarindwo maguta-inĩ nĩguo ciagwatio irute ũtheri ruteere ndeere mũthia wa kĩndũ gĩtambũrũkĩte thĩ ta mũgũnda kana rũĩ rũtha gwĩtĩkĩrio ũndũ mũna rũthanju thanju

    :      G ®

E ETG..iĩĩ I

    	A

rũthanju thanju mũtT wa kũhũra mũndũ kana kĩndũ king!; mũgũnda mũtambũrũku watũrĩtwo harĩ ũngĩ mũnene rũthĩa thĩa ihĩndĩ rĩrĩa rĩkoragwo rĩnyitĩrĩire magego rũthingo thingo rũirigo rwakĩtwo rwĩ rũnyitanu rwa kũirigĩra handũ, kũgita kana kũgayania rũthiomi thiomi mwarĩrie wa andũ angĩ mũgeni harĩ we rũthiri

    :      G ®

A ruthiri nyũngũ nene ĩ mũromo mũkunderu na T mũmbĩre wa gĩthiũrũrĩkĩnene ya kũigwo indo ndweku ta ũcũrũ kana maĩ rũthĩrĩria rora na ũriku tarĩ gũthũrima ũgũthũrima; cũthĩrĩria rũthũro kũmena na rũmena rũnene rũthuthuo mbura Ttarĩ nene rũthuuro

    :      G ®

E ETG..iĩĩ I

    	A

rũthuuro indo ciamũranĩtio na irĩa njega rũtumo ndumo handũ he na kĩrema gĩa gũtumwo; handũ hatumĩtwo rũũga wĩikie ũthiĩ na igũrũ rwa kiugo gĩa kwerekeria kĩrĩa kĩrarĩrĩrio gĩkoniĩ ũ mũhano: rũthanju rũrũ nĩ rwa karĩithi; kiugo gĩa kwerekeria kĩrĩa kĩrarĩrĩrio nĩ kĩa wĩra ũrĩkũ mũhanoirũrigi rũrũ nĩ rwa kuoha ngũkũ; kiugo gĩa kwerekeria kĩrĩa kĩrarĩrĩrio nĩkĩa ha kana kiumanĩte kũ mũhano: rũrigi rũrũ nĩ rwa haha no harĩa ruhokire rwagũa thĩ

    :       G ®

GBS P..iĩĩ

    	A

rwagatha mũcamo mũrũrũ wa irio ũtigaraga kanua mũndũ aũcama rwara ndwara kĩĩga gĩkũraga mũthia-inĩ wa kaara ka mũndũ na nyamũ irĩa irĩtwara ta nũgũ na magũrũ-inĩ ma nyamũ ingĩta ngarĩ rwariũngũ kTĩga gĩkoragwo thĩinĩ wa nyamũ kana mũndũ kĩhana ihuti kĩrutaga maĩ mateithagĩrĩria gũthĩa irio rwaro handũ he na ihiga rĩaraganĩte thĩ rĩtambũrũkĩte handũ gatĩna kaigana ũna

    :       G @

O BB f.iiĩĩ

rwariũngũ kĩĩga gĩkoragwo thĩinĩ wa nyamũ kana mũndũ kĩhana ihuti kĩrutaga maĩ mateithagĩrĩria gũthĩa irio rwaro handũ he na ihiga rĩaraganĩte thĩ rĩtambũrũkĩte handũ gatĩna kaigana ũna rwere mwena wa kĩndũ kana handũ rwĩmbo nyimbo ciugo ithurĩtwo nĩguo ciugwo na mũgambo mũna mũrũmanĩrĩrie na njĩra I na ũtabarĩri

    :       G ©

O EE .iĩĩ

T

ta ũndũ ũmwe na muhano: igogo ni nyoni ta ihuru taaha munya ria na moko mũgũnda nĩguo rĩtige gũtoria irio taatha irio irĩ nda itathĩĩtwo biũ tabania tongoria igongona mo: mũũhanndũ ũtaracĩirie mũka ndangĩtabania igongona rĩa ũgũrani; ĩka ũndũ mũna mũhano: imaramari nĩ cia tabania ngero mũrĩmo ũrĩa ũngĩ

    :       G ©

O Bsyaffi

    	A

tabarĩra kahinda kamũrĩtwo ga gwĩkwo kana kwarĩrĩrio ũndũ mũna thĩiniĩ wa rediũ kana tibii tabarĩra rũgamĩrĩra ũndũ mũna ũgĩkwo nĩguo wĩkwo ũrĩa kwagĩrĩire mũhano: Gĩathi nĩwe wa tabarĩra mwako ũcio kinya warĩka taha tahia tamba Thiĩra handũ wĩnyitĩrĩire igũrũ rĩa kĩndũ kĩngĩ

tambia A tũma kTndũ gĩtambe; heana ũhoro kũrĩ andũ matawũiguĩte thutha waku mwene kũwũigua tambũka hiũha kana ũteng'ere ũgĩikagia mĩtaacũ; ũhoro gũtamba; mĩhĩrĩga ya mĩmera Trĩa Tmeraga ĩtambĩte gũtamba tambũra tĩya tambũrũka kĩndũ gũkorwo kĩyarĩte gĩtathiĩte na thĩ kana na igũrũ ♦amhnwiĩ^

    :       G ®

ES G.,iĩĩ I

    	A

tambũrũka kĩndũ kana handũ gũkorwo kĩyarĩte hatarĩ handũ gĩkomanĩire mũhano: irĩma cia Nyandarwa ikoragwo itambũrũkĩte kuma magũrũ-inĩ ma Kĩrĩnyaga kinya kĩnjabi tambũrũkia kũrũngaria kĩndũ kiunanĩre kana kĩyunanĩire mũhano: tambũrũkia guoko nĩ ũgũkinyĩra tambuthĩka tehũka uitĩke mbutha nĩ gũkũra kana kũhũtha tanaha tanahĩra

    :       G ®

O BSQIf.iiĩĩ

    	A

tanahĩra twarĩra mũndũ indo o harĩa arĩ ũmũhe tandamũra emũria: iga ũtaganũrĩte tandiũka hinyĩrĩrĩka ngoro nĩ kũnyarirwo kana nĩ ũndũ wa kũnyamarĩka tandiũra agithia thayũ ngoro nĩ kũnyamaria tandiũrwo agithio thayũ ngoro nĩ kũnyamario

    :       G @

I SB I

    	A

tanduka ĩka ta ũrĩa mũndũ ahũraga itonyo na moko rĩthere tanga hutia na mĩthia ya guoko kĩndũ gĩtabatiĩ kũhutio mũhano: nũ wa tanga rũthingo na moko me na gĩko?; gũthĩnia mũndũ nĩ gũtinda ũkĩmũcokerera ũndũ atarenda mũhano: nĩ ũũru mũno mũndũ mũgima gũtanga andũ akĩmahoya mbeca tangĩka thĩnĩka meciria nĩ gwĩcũrania ũndũ mũno tangĩkĩra tungatĩra mũndũ wonete ũũru mũhano: nĩ hararĩ na andũ a kũmatangĩkĩra rĩrĩa maronire mũtino

    :       G ®

o imm i

    	A

tanya kwĩhoka ũndũ mũna nĩ ũgwĩkĩka ihinda rĩna mũhano: tũra tanya atĩ mbura no ĩkura o na ihenya tara gera mũigana ũkĩhũthĩra ndari tara he mataaro tarania konania nĩ ũndũ wa gũciaranĩrwo; thĩnio nĩ ũndũ mũno meciria-inĩ tararĩka

    :       G @

O QS .iĩĩ

    	A

tararĩka handũ kũnunga na mũnungo mũnene mũhano: nĩkĩĩ gĩa tararĩka ũguo, kaĩhaha hakuĩrĩire kĩndũ?; ruta mũgambo ta ndarariki Tkĩũmbũka tarĩria heana ũhoro ũkon'iĩ ũndũ mũna nĩguo ũtaũkĩke wega tarũra tinia kĩndũ gĩtambũrũku ta itonyo kana kĩandarũa tata mwarĩ wa nyina na nyũkwa, thoguo kana mũka wa mamaguo

    :       G @

O QS .iĩĩ

tata kĩndũ gĩtweku gũitĩka gĩkagũa kĩnini kĩnini ta ũrĩa mbura ĩitĩkaga tatha ratha: gũtheca na kĩndũ kĩraikio na kĩndũ kĩngĩ gĩa gũikia mũhano: tatha thwariga ĩrĩa na mũguĩ tathaiya andũ makirie kũrua kuuha andũ na kũmainĩra nĩguo maheo irio tatika iguithĩka ũndũ taũka

    :       G ®

o ■« I

    	A

taũka therera, ũũ at! no ũmenyeke wega taũkwo menya ũndũ mũna ũtariĩ atĩa na ũrikĩru taura thathaũra ũndũ no ũtaũkĩke; heana ũhoro warĩtio na rũthiomi rũgeni ũwarie na rũthiomi rũrĩa andũ maraigua tautau kiugo gĩa gũtarĩria mũtanukĩre wa irio mũhano: aratanukaga irio tautau ta hiti tawa matawa

    :       G @

O BH

tawa matawa kĩmũrĩ kĩhũthagĩra rũtambĩ gũcina maguta nĩguo rũrute ũtheri te ikia kĩndũ gĩkweherere tondũ ndũrakĩenda; aga kĩndũ uma nakĩo na ndũmenye kũrĩa gĩthire tebeba agaga nĩ kũmaka; hana taũngĩagũa ũcoke wĩhande tebebania makania mũno tega

    :       G ®
    	A

tega hĩnga magũrũ na kĩndũ nĩguo mũndũ kana nyamũ ĩgũe; hĩnga kĩndũ kĩngĩgaragara nĩguo gĩtikagaragare; igĩra nyamũ mũtego nĩguo yaũhutia ĩnyitwo nĩguo teithia ĩkĩra ũndũ ũremete kana ũkagetera mwene guo hinya teithĩrĩria ĩka ũndũ hamwe na mwene nĩguo ũmũhũthahũthĩrie tema renga kĩndũ ũkĩhũthĩra kĩndũ kĩragũthithio handũ gĩkahatihia

    :       G ®
    

temba onereria na mTromo nĩguo ũmenererie tembũra tarũra temwo tihio ũgĩe na nguraro ĩtaratigithũkania; mũtĩ kũrengwo kinya ũkagũa thĩ tenda nyarara; Tka mũndũ gĩĩko kĩũru mũno tendera thĩ kũgunyio nĩ kĩndũ gĩtweku ĩkahana ndoro ĩkiĩtwo: Mũndũ kana nvamũ kũnora

    :       G ®

ES G.,||| |

    	A

tendera thĩ kũgunyio nĩ kĩndũ gĩtweku ĩkahana ndoro ĩkiĩtwo; Mũndũ kana nyamũ kũnora ĩgathakara; Kĩndũ kana handũ kũnyororoka ta handũ he na maguta tenderia tũma handũ hatendere nĩ gwĩka ũndũ Ghana tarĩ gũkiyania ndaka ĩrĩa ĩ ho; aria ũhoro ũbatiĩ kwario na ũgĩ ũtarĩ na ũgereki tene matukũ maingĩ mahĩtũku tene na tene mahinda marĩa mothe magoka

    :       G ®

O B IP.,iĩĩ I

    	A

teng'era thiĩ na ihenya rTnene tengũra eheria kĩndũ kĩhagĩre riko mwaki-inĩ tengemana kĩndũ gĩkwĩhandĩte kũgũa thĩ mu tengemania gũithania thĩ terema gera handũ ũkĩrangaga indo irĩa iho jgathũkanga mũhano: njogu iraire iaĩterema mũaũnda ciaĩhũkia irio ciothe

A terema gera handũ ũkĩrangaga indo iria iho igathũkanga mũhano: njogu iraire igĩterema mũgũnda ciathũkia irio ciothe tereta arĩrĩria ũhoro mũna teta tarĩria ũria urenda na ũrĩa ũtarenda iguru rĩa ũndũ ũtaiganĩire naguo tetema inaina tha

    :       G ®

ES G.,||| |

tha makfra: ũhoro wa gwĩciria na meciria mega ma kũguna thaa kĩgeri kĩa mahinda; ihinda rĩgeretwo na thaa thaaha ũhoti ũrĩa ũtũmaga nyamũ ikũrane kĩndũ kĩhakuhĩ kana kĩhĩtũkĩire handũ ikĩhũthĩra maniũrũ kana kanua mũhano: mũrũthi wĩ thaaha nĩkĩo ũhotaga kũrũmĩrĩra thiya kinya kũrĩa irĩ; kĩrĩa nyamũ ĩiguaga na maniũrũ kana kanua nĩguoĩmenye kĩndũ kĩhakuhĩkana kĩhĩtũkĩire handũ mũhano: ngui ciaigua thaaha wa ngarĩ nĩkũũra ciũraga thaara

    :       G ®

'O QS .,|||

A thaara mahuti mahana igũa maheagwo nyamũ ta ng'ombe thaata mũndũ kana nyamũ gũtuĩka atĩ ndangĩciara rĩngĩ; irio ikũhagĩrĩtwo riko gũkorwo itingĩhĩa rĩngĩ ona ingĩakĩrĩrio nĩ ũndũ nĩ ihoreirwo nĩ mwaki ihinda iraihu; ũndũ ũkũharagĩrĩrio kana uma njĩra-inĩya kwagĩrĩra kũharagana ũgakorwo ndũngĩrĩkĩrĩra wega thaata mũndũ kana nyamũ ĩtangĩciara thaathara thegea

    :       G ©

O DiB

    	A

thabai mahuti ma gitahaka me rwamba rũcinaga mũndũ amahutia thaga Hagarania cuma nĩguo cikaranĩre kana itonyane wega; humba mathaga thagana uma ugacemanie na mũndũ ũroka kũrĩ we thagathaga harĩrĩria thagathagia

    :       G ®
    	A

thagathagia agithia thayũ thaha korwo ũtarĩ mũkinyanĩru nĩ gũkorwo unĩte mĩgiro thahabu Kiswahiĩi thahabu thahia tũma kĩndũ kana mũndũ athahe thaha nyitwo nĩ thahu ũkorwo ũtarĩ mũkinyanĩru kana mwagĩrĩru gũtukana na andũ kana

    :       G @

thaha nyitwo nĩ thahu ũkorwo ũtarĩ mũkinyanĩru kana mwagĩrĩru gũtukana na andũ kana kũhutania na indo nyamũrĩre ũndũ mũna nĩ ũndũ wa gwĩthũkia na ciĩko irĩa itagĩrĩire kana kũgwatwo nĩ wathe mũna ũria wonagwo ũtarĩ mwagĩrĩru ũndũ-inĩ mũna mũhano: ũngĩhutia kĩimba nĩ wa thaha na ndũngĩtonya igongona-inĩ thahu ũndũ ũrĩa wonagwo wĩ gĩko gĩa gũthũkia mũndũ agakorwo atari mũkinyanĩru kana arĩ mwĩhia mũhano: mũtumia e ihinda-inĩ rĩake rĩa mweri akoragwo arĩ na thahu wa thakame ya mweri na ti mwĩhia no mũndũ ũraganĩte akoragwo arĩ na thahu wa gĩkuũ na nĩ wĩhia mũnene thaitha arĩria na ũhoreri nĩguo wĩtĩkĩrĩke ũrĩa ũroiga; thuthĩra

    :       G ®

O B] f ..III |

    	A

thaitĩra tangikira thakame kĩndũ gĩtweku gĩtunĩhĩrĩru gĩkoragwo mĩĩri- inĩ ya nyamũ na andũ gĩthereraga mĩkiha- inĩ thama uma harĩa ũtũire ũthiĩhandũ hangĩ ũgatũre ho thama rũgendo rwa andũ kana nyamũ ikiuma gĩtũũro gĩacio igathondeke kĩngĩ thamaka

    :       G ®
   EE   G..iĩĩ
    	A

thamaka toria ũndũ ũwathe; atha andũ ũrĩ ta mũtongoria wao thambara kĩũmbe gĩkoragwo maĩ-inĩ ma kwaraha kĩrũmaga nyamũ kana andũ gĩkamanyua thakame thambia thondeka kĩndũ gĩthere thambĩra thiĩra maĩ-inĩ ta kĩũngũyũ thambĩri

    :       G @

O « 

    	A

thambĩri ciumbe irĩa itũraga maĩ-inĩ igathambagĩra kuo thambo ciũmbe ihana thigiriri ciakaga itara mĩtĩ-inĩ na nĩ irũmaga mũndũ angĩhutania na cio thanda maciaro ma mĩmera ĩmwe kaingĩ ya mĩhĩrĩga wa nyeki ta mbembe kana mĩhĩrĩga ĩngĩ ta mboco marĩa makoragwo menyitĩrĩire handũ na mathandũragwo kana makoũo, magathĩo kana makarĩo o ũguo; tũcere tũũmũ twatũrĩtwo handũ ta ihiga-inĩ thandana mbura kura nene mũno; andũ kũrũa mbara

    	A

thandana mbura kura nene mũno; andũ kũrũa mbara nene thandĩ ndathĩ: njarĩka cia mwaki ciumbũkaga igĩakanaga thandũra ruta thanda harĩa ciĩnyitĩrĩire thang'ata ambata thango ngomanio ya andũ mataruĩte

    :       G ®
    	A

thani kiswahiĩi sahani; handu hakũihũrĩrwo irio, (Gĩkũyũ-inĩ irio cihũragĩrwo kĩihũri-inĩ) thano Kĩmera kĩrĩa gĩkoragwo na heho kwanjia mweri wa Kĩhu kinya Muoria nyoni kunanĩra ciara rũhĩ-inĩ gĩtumbĩ kiumĩrĩire gatagatĩ ka mũruna na mũhĩko thara huria kĩndũ na ihenya ũngĩ atanakĩoya mbere yaku; honokia kĩndũ ũgwati-inĩ ũrahanĩka mũhano: nyũmba ya gwata mwaki marahotire o gũthara tũindo tũnini mwaki ũramakĩria hinya tharania gĩa na ngwatanĩro ya ũrĩrĩ na mũka wene

    :   9 G ©

O EE .iĩĩ

thari honge cia mũtĩ i na mahuti; kwĩgutha kũrĩa mũndũ kana nyamũ ĩguthaga Tgĩkua tharia momora kindũ giake; tharania thathaiya arĩria Ngai na ciugo cia kũmũkumia na kũmũthaitha thathaũra munya indo imerete handũ hamwe ũcihande itaganĩte; tarĩria ũndũ nĩguo ũtaũkĩke na ũhũthũ

    :   9 G ®
    	A

thathaya hutia na ũbacĩrĩri thathi maĩ matherũkanĩirio na mahĩndĩ kana nyama thatia tũma kTndũ gĩthate thatĩkĩra thaitĩra thaũra aũra mũrigo

    :   9 G ©
    	A

thayu ũhoro wa gũkorwo gũtarĩ na ũũru o wothe: ũiguano gũkorwo kuo theca turuma handũ na kTndũ kĩna mũthia ũngĩhatonya thĩiniĩ theegi matheegi harĩa haigagwo irio hĩu na itarĩ hĩu nyũmba thĩinĩ thegea therema; mwaki gwĩcokanĩrĩria ũkagwata thegemia

    :   9 G ®

O BIS “.dĩĩ ■

thegemia tũma kĩndũ kĩongerereke mũhano: mbũri ya gũthegemia ihu Trutagwo nĩguo mũirĩtu arere ihu kinya rĩigane atanaracĩrio thegere Nyamũ ya gĩthaka njirũ ĩ rũnyaga rwerũ ng'ong'o-inĩ wayũ ĩ ngumo ya gũthũkia mĩatũĩrĩe ũkĩ na nĩĩrutaga mũhera mũru mũno thegethege ngaracũ hũthũ itangĩakia mwaki mwega; Kĩndũ ũro ũguo gĩta ngĩguna ona atĩa thegũ gĩtete gĩa gwĩkĩrwo maĩ

    :       G ®

Esa C.,iii |

theka mũgambo ũrĩa mũndũ arutaga kuonania gũkena thekerera theka nĩ kuona ũndũ wa gũtũma mũndũ atheke harĩ mũndũ ũngĩ; arĩrĩria thĩna wa mũndũ ũngĩ ũtarĩ na tha nake tarĩ mwago- inĩ arĩ themba tuga na iheo cia irio, njohi na indo ingĩ ta icio kũrĩ irui kana ciumĩri themithu kĩmera kĩrĩa gĩkoragwo na ũrugarĩ kwanjia mweri wa mũgaa wa merĩkinya mũgetho

    :       G ®

O B G.iiĩĩ

    	A

thende njikarĩro cia mũndũrũme thendema ikara mwamũ na aria angĩ: ikara nja wa mũhari warĩtwo thendũka mũtT gũikia tũcunjĩ twaguo rĩrĩa ũratemwo thenga ehera thenge mbũri ya njamba ya mũhĩrĩga wa mũgoma

    :       G ®

ES G.,iĩĩ |

    	A

thengerera kuhĩrĩria thenya mathenya mTanya ĩtigĩtio nĩ kwaga kũnyitithania kĩndũ kĩrĩa kĩ hau mũhano: mwaki ũtarĩ thenya ndũninaga ndogo therema gacĩra maũndũ-inĩ ũingĩhĩrwo nĩ kĩrĩa wĩ na kĩo; kĩndũ kana ũndũ gũthiĩ kĩnenehete mũhano: kĩronda kĩu kĩrathiĩ gĩtheremete gĩkaneneha ũũru mũno therera kĩndũ gĩtweku gũthiĩ gĩtwarĩte: mũhano; etema thakame ĩrathereraga ta maĩ ma rũĩ:taũkĩka: mũhano: ndeto Tyo ĩramũthereire atarĩrio weaa

    :      G ©

Eg BDw..iĩĩ I

thetha ĩka ũndũ Ghana ta ũrendera mũndũ kana ũndũ mũna maũrũ mũhano: tene andũ metĩkĩtie atĩ ndundu kũrĩrĩra gwaku nja ũtukũ ĩragũthetha ũkue thethera unanga tari kumumuthũra thethũka noga nĩ gweterera thethũra ũria mũndũ wetereire akinyĩte kũ; ũria mũndũ ũndũ ũrĩa areka watigia ha ũrĩke thutha wake gũtũra mũno atarĩkĩtie; thathaũra indo imerete hamwe

    :       G ®

o |

    	A

theuka thakara gũkĩra ũrĩa ũrarĩ mbere: gĩa na riri ũtararĩ naguo mbere-inĩ; erũha theũra tũma kĩndũ gĩtheũke thĩ mũhuro wa riũa kũrĩa andũ, nyamũ na mĩmera matũũraga; handũ hatarĩ igũrũ thĩa ũraganga kĩndũ gĩtuĩke mũtutu thĩa

    :       G ®
    	A

thĩa rũthĩa thiaka mondo wa gũkuĩra mĩguiĩ thiari rĩtwa rĩtanagwo nĩ anake maruĩte rika rĩmwe thiarĩ njũgũma thiaya kahora ga gwĩka maũndũ

    :       G ®
    	A

thibitarĩ kũndũ gũthondeketwo arwaru marigitagĩrwo kuo thica mũndũrũme kũgĩa ngwatanĩro ya ũrĩrĩ na mũndũ-mũka thicwo mũndũ-mũka kũgĩa ngwatanĩro ya ũrĩrĩ na mũndũrũme thiea thiaya thigana

    :       G ®
    	A

thigana tuĩria handũ na hitho ta ũrĩa thũ ĩkaga nĩguoĩhobanĩrie thigari mũthigari mũthigari thĩgia geria gwĩka ũndũ thigina thithina: uma maĩ mwĩrĩ-inĩ, moimagĩra rũa-inĩ, nĩ ũndũ wa ũrugarĩ kana gwĩka ũndũ ũratũma mwĩrĩ ũhiũhe; ruta wĩra thigino

    :       G ®

o |

    	A

thigino maĩ marĩa moimaga mũndũ athigina; indo irĩa mũndũ egwatĩire thutha wa kũruta wĩra wake thigiriri tũtambi tũthiagĩra thĩ na magũrũ matandatũ tũirũ na tũikara tũrima-inĩ twenjete thiĩ wĩtware na magũrũ; uma harĩa ũrĩ werekere handũ hana thiĩka korwo gatagatĩ ga kĩndũ na ũrĩa ũkĩrorete ũtũme age gũkiona

    :       G ®

'O' EE G.,||| I

    	A

thĩiniĩ handu hatari nja: handũ haria niguo ũkinye ho nĩ kinya ũtonye thiithi mathiithi ũthiũ-inĩ gatagatĩ wa maitho na harĩa njuĩrĩ ya mũtwe Tkinyaga thika ikia kĩndũ irima ucoke urĩkire tiri kana kĩndũ kĩngĩiyũria irima rĩu thikira thikĩrĩra; ikara ta wĩ na ihoru mũhano: nĩkĩĩ Kĩũni wethikĩra? thikĩrĩria

    :       G ®

■O' C “..III I

    	A

thikĩrĩria horera ũigue na matũ thikĩrĩrio gatagatĩ wa ihĩndĩ rĩa ikai na harĩa njuĩrĩ ĩkinyaga mbere wa gũtũ thima Kiswahiĩi pima gera; zima horia thima aria na thimo thima no ningĩ (kuonania kũiganĩra na ũndũ ũcio ~ ~ -I ~ ~‘ĩT _T

    :       G @

thima no ningĩ (kuonania kũiganĩra na ũndũ ũcio o ũrĩa ũri) mũhano:ũmũthĩ nĩ wacererwo mũno; thima nĩ ũranjĩrĩte ndũgũkinya tene thiminda thiriminda thimũ mũngũriũ: kĩndũ kĩhũthagĩrwo kwaranĩria na andũ me kũraya gĩtũmaga na gĩkamũkĩra mĩgambo na ndũmĩrĩri nyandĩke o ciaikio thĩna giĩka: thumbũka; thirĩrwo nĩ ũtonga;

    :       G ®

ES G.,iĩĩ |

thĩna ũndũ ũrakũgia; waagi; mũmera wa ngoikoni, ũtarĩ mahuti na mĩri ũkaraga ũtambĩte igũrũ rĩa mĩmera ĩngĩ thing'a kĩndũ kĩrathiĩkana gĩgeka ũndũ mũna kũnyita mayũ ma kũwĩka Gĩthũngũ: momentum thingTrĩria thinĩkĩra thinga hinga mwanya wĩ handũ ta rũthingo-inĩ; aka nyũmba ya ndoro;

    :       G ®

ES G.,iĩĩ |

    	A

thingi mũirĩtu ũtarĩ wakomwo nake nĩ mũndũrũme thingira gĩikaro kĩa mũthuri (kĩa mũtumia nĩ nyũmba) thingo rũthingo rũthingo thĩnia thumbũra; cũngĩrĩria gũthĩna thinĩkania ĩka mũndũ ũndũ wa kũmũhatĩrĩria wagĩte

    :       G ©

o gn i

thinĩkania ĩka mũndũ ũndũ wa kũmũhatĩrĩria wagĩte ona kũmũrũmbũiya; thinĩkĩra kĩndũ handũ ũtarĩ na ũbacĩrĩri thinĩkĩra tindĩkĩrĩria kĩndũ kĩingĩre handũ hakunderu thĩnja ũraga nyamũ nĩguo yume nyama cia kũrĩo; rigita na njĩra ya gũtema ciĩga na ũgĩ wa ũrigiti thinwa nyamũ ya gĩthaka ndara-gĩthaka,ĩ mĩguongo Trĩ gatagatĩ ka ũthiũ wayo rũgongo rwa maniũrũ

    :       G ®

o ran

    	A

thinye njũgitano: ũgiti thiota ũrugarĩ ũrĩa ũkoragwo mũhu-inĩ ũtarĩ na mwaki kana ũrĩa umaga maĩ-inĩ maratherũka makunĩkĩirio ũkombũka makunũrwo thira hũthĩka kinya kĩndũ kĩa mũico na hatitigare kĩndũ; kinya mũthia thirikari Kiswahiĩi: serikaĩi wathani ũrĩa wathaga bũrũri kana gĩcigo gĩkũraine kĩa bũrũri

    :       G ®
    	A

thirĩkia rakaria nĩ gũtinda ũgĩcokera ũndũ ũtarakenia mũndũ thirima haka handũ kĩndũ nĩ ũkĩhĩtũkĩria rũhĩ ho ũgĩcokerithagia thiriminda nyorokia handũ na kĩndũ gĩkũmanĩrĩra ho thirĩra aga kuonwo nĩ ũndũ wagũkorwo ũingĩrĩte handũ thiririma

    :       G ®

■O' EH C.tiĩĩ I

    	A

thiririma thirima thiritũ arĩa matwaranaga na mageka maũndũ hamwe; arata thita mũrimũ ũnyitaga ciara wĩ ruo mũno ũtũmaga igĩe mahira hakuhĩ na ndwara thita uga mundu niekĩte ũũru kũrĩ mũndũ ũngĩhota kũmũcirithia thithi

    :       G ®

o nnm i

    	A

thithi mwTrĩ kũhutio kana kwegekwo mwene akaigua ataiganĩire ona rĩngĩ akaigua gũtheka; kwaga kũgucĩrĩrio nĩkĩndũ gĩtarĩ kĩega ũkaigua ona ndũngĩenda kũhutania nakio thithino thigino thitima Kiswahiĩi: sitima hinya ũrurumũragwo kuma maũndũ matũrigicĩirie ũkahũthĩrwo gwakia kana gũtwarithia indo ta ngari thiũkũra tiga gũthiĩka

    :       G ®

O H

    	A

thiũrũrũka thiĩ na mũthiĩre ũhana tarĩ gĩthiũrũrĩ; coora handũ hamwe thiururukiria rigicĩria; rigica thiya nyamũ ya gĩthaka ya mũhĩrĩga wa mbũri ũkuhĩrĩirie mũno kũhana mũgoma thoga ĩka ũndũ ũtarĩ na kĩguni wa gũthũkia mũhano: mwĩkũĩrwo nĩwe ũrerĩkana wa thoga thayũ acũngĩrĩria ngũĩ mũcemanio- inĩ

    :       G @

O .iĩĩ

    	A

thogonda thoronja thogondania rigicania ndeto ciage gũtaũkĩka wega; thombocania thogonja thoronja thogora mũigana wa kĩndũ kĩrĩa ũbatiĩ kũrĩha nĩguo wĩgwatĩre kĩndũ kĩngĩ kana ũndũ mũna mũhano: thogora wa wĩyathi wa bũrũri witũ nĩ thakame na thithino ya maithe maitũ

    :       G @

O EE I

    	A

thogotha ikia kĩndũ handũ ũgĩkĩrutaga ihenyaihenya: thombotha thogothogo ngũĩ: njũkanĩrĩro: inegene ria ngarari thokia gemia thombotha thogotha handũ he na irima thongo wa ritho rĩmwe

    :       G ©

O BD G..iĩĩ I

thoni ũhoro wa kũigua ũtekwenda kuonwo nĩ andũ kana kũrũgama mbere yao thonja negena na igene tarĩ kugĩrĩria hatarĩ na ũndũ mũna ũroiga thonjo nyoni ya ngoikoni mwĩrĩ wayo yakaga itara ciayo icunjurĩte mĩtĩ-inĩ na nĩ ithonjaga mũno rĩrĩa irĩ itara-inĩ ciacio thora kũrũta kĩndũ kĩnyitĩrĩire handũ, ta nyama mahĩndĩ-inĩ, ũkĩhũthĩra kĩndũ ta kahiũ nĩguo ũkĩrute

    :       G ®

ES G.,iĩĩ |

    	A

thoria thĩnia mũndũ kana nyamũ Thorereire thoronja kũnja kĩndũ ũgĩkĩogothaga: thogonja: thogonda thu ũrĩa ũgũthugundĩire ũũru thua thiĩ ũgĩkinyũkagia ta ũtarenda gũkinyithia kũgũrũ thĩ ũgakorwo ũgĩcuhĩrĩra kũmwe: thiĩ ũtegũkinyithia magũrũ merĩ thĩ ũcuhĩrĩire kĩndũ thũa

    :       G ®

ES G.,||| |

    	A

thũa riũa gũthiĩ nduma ĩkaingĩra; kũharahara na ndwara ũbacĩrĩire: ũndũ ũngĩ ũhana ta ũguo thugathuga thukathukia kĩndũ; inainia thũgũrĩ wendia na ũgũri wa indo thuka heana kĩndũ kumana na ũtana waku; mbembe kũrũta kĩro gĩacio thũka

    :       G ®
    	A

thũka tiga gũkorwo ũrĩ mwega; kĩndũ gũtiga gũkorwo kĩrĩ kĩega thukia oya kĩndũ tarĩ kũgera ũragera ũritu wakĩo thũkia cOngĩrĩria gũthũka thũkĩrĩria menithĩrĩria thukuru Engĩish: schooĩ handũ hathondeketwo andũ magathiaga ho kũrutwo kana

    :       G ®

O' ES G.,|||

    	A

thukuru Engĩish: schooĩ handũ hathondeketwo andũ magathiaga ho kũrutwo kana gũtonywo maũndũ thũmbĩ ithaga rĩkagĩrwo kĩongo rĩa kuonanĩa ũnene kana ũkinyanĩru mũna thumu kĩndũ gĩitagwo mũgũnda gĩa kũnoria tĩĩri ta mbimbi cia mbũri thuna kũnja: unanĩra thundũra

    :       G ®

O OS “..iĩĩ I

    	A

thundura rugũria ũndũ mwerũ ũtarĩ wakorwo kuo mbere ĩyo thung'wa ihĩnda rĩrĩa rĩgathĩkanagia irũngo rĩa ikinya na mũthirimo thũnga cokanĩrĩra ũharĩrĩke gwĩka ũndũ mũna mũhano: matu no marathũnga mbura nĩĩ kura thungana tumana thungara

    :   9 G ®
    	A

thungara kinyanĩra; agĩrĩra thũngũri wũimbo wĩ kĩongo-inĩ thunguruma rarama thũngũrũrũ nyoni njirũ T mĩtũkĩ mĩhiũ ya kũmbũka, kaingĩ yumagĩra hwaĩ-inĩ gũtanagĩa mairia mburaĩkĩenda kuura na yakaga gĩtara kĩayo mahiga-inĩ na ndoro thũngũtha

     :       G ®

E ETG..iĩĩ |

    	A

thungara kinyanĩra; agĩrĩra thũngũri wũimbo wĩ kĩongo-inĩ thunguruma rarama thũngũrũrũ nyoni njirũ T mĩtũkĩ mĩhiũ ya kũmbũka, kaingĩ yumagĩra hwaĩ-inĩ gũtanagĩa mairia mburaĩkĩenda kuura na yakaga gĩtara kĩayo mahiga-inĩ na ndoro thũngũtha

     :       G ®

O DIB |

    	A

thũngũtha ĩinia mwĩrĩ ta ũrĩa andũ mekaga makĩigua nyĩmbo thũngũthia inainia; rehera guoya na kĩmako thũnũ njikarĩro thũrima wĩrorere ũndũ ũkĩũtuĩria thutha mwena ũyũ ũngĩ tiga wa mbere ũrĩa ũthiũ Otarĩ: Orĩa wekĩka rĩrĩa ũnaĩ ũrĩkĩtie

     :       G ®

E ETG..iĩĩ |

thutha mwena ũyũ ũngĩ tiga wa mbere ũrĩa ũthiũ ũtarĩ; ũrĩa wekĩka rĩrĩa ũngĩ ũrĩkĩtie kũhanĩka; harĩa ũrĩa ũrũmĩmre ũngĩ arĩ thuthi memenyi thuthi thuthĩka mumuthũka; cucĩka thuthĩra hnreria

     :      G ®

O nSfĩ“.nĩ

    	A

thuthĩra horeria thuthuria tuĩria thutf matonyo mehumbĩtwo mahanaine: itonyo rĩtumĩtwo rĩhanaine thuti merirĩria ma kĩndũ ũtarĩ nakĩo ta irio: njerũa thuuna mĩmera ĩrathundũka harĩ ũngĩ mũnene

     :      G ®

o n °..iii i

    	A

thuya karũgi kanyuaga nyamũ na andũ thakame thuya matha ũkĩ wa njũkĩ kuma harĩa njũki ci wũigĩte ta mwatũ-inĩ kana mahiga-inĩ ti kiugo kĩhũthagĩrwo kũgweta mũthuri na rĩtwa rĩake ũtekũmũtengũra mũhano: mũthuri ti Kamarũ wa Wanjirũ nĩ atirĩrĩire andũ aingĩ mũno makĩrera wũini-inĩ ti kiugo gĩa kũrega mũhano: nĩ we watũmwo ? Aca ti niĩ.

     :       G ®
    	A

tibii Engĩish kindũ gĩthondeketwo gĩ gĩa kũmemerekia mbica na mĩgambo tibĩri ũgacĩru ticũka rũgĩra kĩndũ o rĩmwe na mĩtũkĩ tiga aga gwĩka ũndũ ũrekaga na ndũcoke kũwĩka rĩngĩ; ehera handũ na ndũkue kĩndũ uma nakĩo tiga

     :       G ®
    	A

tiga kiugo gĩa kuga to kĩrĩa kĩho he na king! tigania uma handũ ũtige kĩndũ ho ũtarĩ na wũigĩrĩrĩki tiganĩria rekereria kĩndũ, mũndũ kana ũndũ ũbatiĩ gũtungata tigara aga gũthira tigithia rũaamia nvamũ kana mũndũ awĩka ũndũ

     :       G ®
   EE    °..iĩĩ I
    	A

tigithia rũgamia nyamũ kana mũndũ gwĩka ũndũ aratũire ekaga mũhano: nĩkiĩ wa tigithia mwana kuonga? tiha tuĩra njohi kana mata ĩ njĩra ya kũrathima;mũthiĩre ta wa nyamũ ũrĩa irũgaga nĩ gũkena kana kuonania hinya wa cio mũhano: menyerera ndegwa ĩyo nĩ ĩkũringe ũguo yatiha tiira nyitĩrĩra kĩndũ na kĩndũ kĩngĩ nĩguo gĩtikagwe kana kĩiname mũno; tungatĩra kĩrui tĩmĩra tithia; rũgamĩra handũ hana

     :       G ®
    	A

tinda korwo handu hana mahinda maingĩ; ikara mũno ũngĩgakinya tindima inama tindirũka nyororoka hanini handũ hainamu tinia renga kĩndũ gĩtigithũkane tĩnĩka ikara thĩ tĩri-inĩ

     :       G @
    	A

tinio rengwo handũ harekanie tira hĩtia kũgũtha kĩndũ ũkwendaga kũgũtha tirania rũgamia kĩndũ kĩnyitĩrĩirwo nĩ handũ harũgamu hehandĩte tĩri kĩrĩa gĩkoragwo thĩ kĩhandagĩrĩrwo irio na nĩkĩo mĩmera ĩnyitagĩrĩra nĩguo ĩgakũra tirĩrĩra nyitĩrĩra kĩndũ kana mũndũ ũtarĩ na hinya

     :       G ©

o an*.iii I

tirĩrĩra nyitĩrĩra kĩndũ kana mũndũ ũtarĩ na hinya wa kwĩrũgamia;teithĩrĩria mũndũ hĩndĩ ya thĩna tithia rugama hanini ũcoke ũthiĩ na mbere to kiuga gĩa gũkararia kuga harĩ na kĩngĩ, ũngĩ, hangĩ kana ũndũ ũngĩ ta ũcio mũhano:Kaniũ towe ũrarĩkuo, ona Mũniũ nĩ arokĩte; kiugo gĩa kuuga kĩndũ kana handũ haihũrĩte biũ mũhano: nyũmba Tkũihũire andũ to to kũiyũra biũ

     :       G ®

O B B P..HI I

    	A

tobotobo mũgambo ũrĩa ũrutagwo nĩ kĩndũ gĩgĩtobatoboka handũ he na mũconjo toca ĩtia ndoco tocwo rĩo mbũri: ĩtio ndoco togota handũ kũhaana ta harabutha, hakanjia kũgĩa maĩ kana mahira tombo kĩndũ kĩerũ kana kĩa nqoikoni gĩkoragwo

     :       G ©

O EE .iĩĩ

    	A

tombo kĩndũ kĩerũ kana kĩa ngoikoni gĩkoragwo kĩongo kana thĩiniĩ wa mũtwe na gatagatT ka mahĩndĩ maria makoragwo na ihoro toma thira kinya kũhuka tombotha thombotha: thogotha tomoya tungatĩra na maũndũ makĩrũku tarĩ kũnania tondora

     :       G @
    	A

tondora hana mũtukanio wa tĩri na maT tondoroka tĩri kana kĩndũ kĩhana ũguo kũiguithanio na maĩ ũgatondora biũ tondũ kiugo kĩhũthagĩrwo kũheana gĩtũmi kĩa ũndũ mũhano: njereirwo tondũ ndinahota gũkĩra tene tonga ingĩhĩrwo nĩ indo njega tong'a

tong'a gũtindĩka kĩndũ na muthia wa kĩndũ o rĩmwe tarĩ kũgũtha ũrakĩgũtha: kanya tongoria thiĩ mbere ya andũ nĩguo makũrũmĩrĩre: ĩka ũndũ nĩguo wonererie andũ kũwĩka makũrũmĩrĩire tongororoka tonga biũ tonya thiĩ thĩinĩ wa kĩndũ kana handũ tonyerera

     :       G ®

ES G.,||| |

tonyerera tonya kahoora kinya ũthirĩre tooga ruta ndogo toria kĩria hinya ũrĩa ũkorete ũrũe nake kana ũcindane nake toro ũhoro wa gũkoma; ũndũ ũrĩa ũkaga mũndũ akaigua gũkoma tota

 /TnHfi nũĩ/nru/n nĩĩ/,ĩhnmKn\/a IrĩahihinwiAfn*


     :       G ®

o ■« I

    	A

tota kĩndũ gũkorwo gĩkĩhomboya kĩahihinywo; matunda ma mĩhĩrĩgaĩmwe kwanjia kwĩrua tothoka kĩndũ kĩhingĩrĩirie kĩndũ kĩngĩ thĩinĩ kũgĩa na irima na kĩrĩa gĩ thĩiniĩ gĩkoimĩra ho na hinya mũhano: harĩa mũgũnda nĩ haratothoka maĩ (kuga maĩ macio maroima rungu rwa tĩĩri na hinya makeikia igũrũ) tothora hihinya kĩndũ gĩtũrĩke kĩrĩa gĩ thĩiniĩ gĩitĩke totia hihahihinya kĩndũ tarĩ gũgĩthathaya

     :       G ®

O' ES G.,|||

tua ikia kTndũ nja wa kanua na njĩra ya gũkĩhuha; gucia kĩndũ kĩhocereirie handũ kĩrĩa kĩhocetie nakĩo gĩtinĩke; gucia kĩndũ gĩtambũrũku ta rũrigi na hinya kinya kĩrengeke;he mũndũ rĩtwa tuanĩra gwĩkũanĩra; iguanĩra mũigana wa indo iria o mũndũ ekũruta ũndũ-inĩ mũna mũhano: andũ othe kĩama-inĩ nĩ maratuanĩire kũruta mbũri ĩmwe o mũndũ nĩ ũndũ wa igongona tuba rika handũ he na mũriko ũterĩgĩrĩire o rĩmwe; remwo nĩ gwĩka maũndũ ũrĩa ũtũire ũmekaga nĩ gũkorwo nĩ ũndũ mũritũ ũterĩgĩrĩire tubira

     :       G ®

o Esa G. iii

    	A

tubira tubĩra tuco ciũmba igaĩtwo na rũthingo ciĩ thĩiniĩ wa nyũmba Gĩthũngũ rooms tuga he mũndũ ũgũcereire indo ta irio na indo ingĩ angĩkua athiĩ na cio tũgũta temenga mĩmera mĩororo gĩtina-inĩ ũkĩmĩgũithagia tugutania

     :       G @

O EE |

    	A

tugutania ikania ũgũithie thĩ tugutũkĩra rangĩrĩria thĩ na magũrũ tuha kĩndũ kĩũgĩta rũhiũ gũtiga kũhĩga tũha teng'era ũkĩrũgarũgaga nĩ gĩkeno tũhatũha rũgarũga nĩ gĩkeno

     :       G ®

ES G.,iĩĩ |

    	A

tuhia tũma kĩndũ kĩnoretwo gĩkohiga gĩtige kũhĩga tũhũ gĩtarĩ kĩguni; hatari thogora tuhũka aria maũndũ matarĩ makwanĩrĩrwo ũtarĩ na ũigĩrĩrĩki tuĩka kĩndũ gĩtambũrũku ta mũkanda gũtinĩka; korwo kĩndũ kĩna ũtararĩ mbere-inĩ tuĩkana

     :       G ®

O' ES G.,|||

    	A

tuĩkana kĩndũ gũtuĩka gĩgatinĩka ũũru; muoyo gũtigana na mwĩrĩ mũndũ kana nyamũ Tgakua tuĩra tungatĩra mahiũ marĩaga mahingĩrĩtwo; Tciria na woe mũndũ ta arĩ mĩtugo mĩna ona akorwo ndũrĩ na ũma wa ũndũ ũcio; ndundu ya cira kũheana mwerekera ũkoniĩ mũthitangwo tuĩria thuthuria tuka mũthenya gũthira nduma ĩkaingĩra; gĩthiithi kĩa mũndũ gũikara ta arĩ mũrakaru

     :       G ®

B  ? ..iĩĩ |

    	A

tukania turanĩra; hĩngĩca tukanĩrwo korwo utekumenya uria ugwĩka; rigwo ni ũndũ ũrĩkũ mwagĩrĩru tukia kũnja gĩthiithi ta wĩ mũrakaru tukĩrĩrwo cererwo nduma ĩgũkorerere handũ hana kana ũtarĩ ũrakinya harĩa ũgũthiaga tukithia kinvia ũtukũ wĩhandũ hana kana ũaĩka

     :       G ®

© B  ? ..Iĩĩ |

    	A

tukithia kinyia ũtukũ wĩhandũ hana kana ũgĩka ũndũ mũna tuma ogothania ndigi ituĩke kĩndũ kana ithinge handũ hatarũku tũma cũngĩrĩria ũndũ mũna kũhanĩka;ĩra mũndũ athiĩhandũ hana ithenya rĩaku tumania iga indo ikuhanĩrĩirie mũno itarĩ ndaganu tũmbatũmbũta

     :       G ®

© EE  ? ..iĩĩ |

    	A

tũmbatũmbũta tũha tumberia tomoya tumbũka tũrĩka nĩ kũimba tumia hinga kanua: kira tũmĩka hũthĩka

     :       G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

tumĩria hingĩrĩria kĩndũ kanua thĩiniĩ ũtegũkĩmeria; kira na ũhoro ũĩ tumũra hingũra kĩndũ kiuma kĩhinge; athamia kanua tumwo ogothwo na rũrigi kana kĩndũ kĩngĩhũthĩka kuogotha tũnda wũimbo ũtarĩ mũnene ũgĩaga mwĩrĩ-inĩ nĩ ũndũ wa gũcũthwo, gũtambwo nĩ kĩndũ ta igunyũ irĩa iff rwamba kana ũndũ ũngĩ ta ũcio

     :       G @

O EBB “.iĩĩ

    	A

tunga gucia ũta wĩ na mũguT wTharĩirie kũratha naguo; Kiswahiĩi heana rũgano rwa maũndũ matarĩ mahanĩka ta arĩmaũndũ marĩ ho: andĩka rwĩmbo kana irebeta tũnga thagana tũngana cemania njĩra-inĩ hatauma na mwĩrĩgĩrĩro wa gũcemania; gĩa na mũcemanio tũngania cokanĩrĩria ngũ irakana riko mwaki wakane wega tnnnata

     :       G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

tungata teithĩrĩria; rora kTndũ kana mũndũ ũmũhingĩrie mabataro; rutĩra mũndũ wĩra ũtarĩ wa marihi wĩyendeire tungatĩra rutĩra kĩndũ wĩra nĩguo kĩagĩrĩre tunguha mũndũ, mũtĩ, mTri kana matunda kwarama tungumana gũa thĩ tungurania

     :       G @

O OS “..iĩĩ

    	A

tunya hũthĩra hinya kwĩgwatĩra indo ciene tuo mũndũ gũciara mwana akamũhe rĩtwa rĩaku; kũhe mwana rĩtwa rĩa mũndũ mũna; kĩndũ gĩcuhĩrĩire handũ ta itunda kana ihuti kũgucio rĩkarekania na harĩa rĩkwĩgwatĩrĩire; kĩndũ kũgucio kinya gĩgatinĩka tuothe tũnyamu tũna hatarĩ ona kamwe gatarĩ ho tura gũthagũtha kĩndũ nĩguo gĩtuĩke ũrĩa ũrenda; kinya mũthia hatarĩ na umithio ũrĩa ũkwĩrĩgĩrĩirwo

     :       G ®

O OS “..iĩĩ

    	A

tura ikara mũno; ikara kinya ihinda rina turama mũndũ-wa-nja gũikara atari na kĩharĩro agatagania magũrũ ciĩga ciake cia hitho ikoneka: teng'ũka turanĩra onganTrĩria; iga hamwe turia turia maru/ndu kũnja magũrũ ũtirĩrĩrwo nĩ maru maku; kinya mũthia ũtonete kĩrĩa ũkwendaga tũria

     :       G ©

O BBm

tũria menyerera kĩndũ gĩtũre tũrika kĩndũ gĩkĩrĩtwo kĩndũ thĩiniĩ gĩkahingĩrwo ho gwatũka nĩgũtindĩkwo nĩ kĩrĩa kĩhingĩire; ĩtĩya turĩra njĩra mũndũ ekũrũmĩrĩire gũkinya mũthia ĩtamũkinyĩtie kũrĩa egũthiaga turũkia gũthiĩ ũgakĩra mũrĩmo ũmwe kinya ũrĩa ũngĩ; mũndũ gwĩka ũndũ ũtarĩ mwega atarerĩgĩrĩirwo no eke: gũkĩria njano

     :       G ®

O' E ‘G.iiĩĩ

    	A

turuma hutia na mũthia wa kTndũ gĩtambũrũku ta rũthanju turumbara mĩthia ĩrarĩ mĩnore ĩkohĩga gũkorwo ĩtarĩ mĩũgĩ ona atĩa Tkahana kĩmande turungi cai wa macani ũtarĩ iria turũra gũithia kĩndũ na njĩra ya kũng'aria harĩa gĩkĩrĩtwo turũrĩra

     :       G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

turũra wĩkĩre handũ hana; turũra ithenya rĩa- turwo igua ruo handũ; rakario nĩ ũndũ wĩrire kaba ũtangĩhanĩkire turwo thondekwo na njĩra ya kũringaringwo na kĩndũ tuta kĩndũ kwanjia kũgĩa rũnyaga rwa ngoikoni kuonania nĩ kĩanjia kwĩrua; kũiyũrwo nĩ mang'ũrĩ; kĩronda kũma tuta handũ hathondeketwo ha aũitwo mbeaũ

     :       G ®

O ES G.,|||

    	A

tuta handũ hathondeketwo ha gũitwo mbegu nĩguo ciamera ihandwo handũ hangĩ tutha kũringa na mũtwe kana hĩa tuthu kiugo gĩa gũtarĩria Qrĩa mũndũ kana kĩndũ kĩragũthirwo; kiugo gĩa gũtarĩria ũrĩa kĩndũ kĩratuthũkire tuthũka ũndũ mũna ta wa mũrimũ kumĩra o rĩmwe ũkanyita andũ aingĩ; kĩndũ gũtũrĩka o rĩmwe na mũrurumo mũnene

     :       G @

O OS “..iĩĩ

    	A

tuthũrũrũka kĩndũ kĩhingĩrĩirie kĩndũ gũtothoka: tathũka tutia totia tũtĩra thinĩkĩra indo handũ itaraiganĩra wega: tũtĩrĩra tuhũra umbũrania ũhoro wa hitho tuuka tuukũra

     :   9 G ©

o sign!

    	A

tuukũra ringa ngundi tuuma igua wĩiyũrĩtwo nĩ gĩkeno; ina nĩ gĩkeno kũingĩha tuuo kĩndũ kũgucio gĩgatuĩka; heyo rĩtwa rĩa mũndũ mũna; mũndũ mũna kũheyo rĩtwa rĩaku tuura kĩĩga kĩna gũturwo mũhano; kũgũrũ gwake aroiga nĩ kũra tuura mũno tuuria

     :   9 G ®

"» BSQ G..iĩĩ

tuuria tũma handũ hatuure; rakaria twara kaara tweka kĩndũ kĩmata kũrekania gĩkahũtha gĩgatuĩka ta maĩ twara kua kĩndũ ũthiĩ nakĩo handũ hana nĩguo ũgĩtige ho kana nĩguo kĩhingie ũndũ mũna ho

tweka

     :   9 G ®

"» BSQ G..iĩĩ

kua kTndũ ũthiĩ nakĩo handũ hana nĩguo ũgĩtige ho kana nĩguo kĩhingie ũndũ mũna ho tweka kĩndũ kĩmata kũrekania gĩkahũtha twekia tũma kĩndũ kĩmata gĩtweke twekũra tũma kĩndũ gĩtweku kĩmate twene keene tũindo tũtarĩ twaku

     :   9 G @

U

    	A

Ũ kiugo gia kũria kĩuria; kĩhũthagĩrwo gũkana ũndũ. mũhano; "nĩwe wa hingũra mũrango, ũ ti nie" ũa ruta thanda makoro-inĩ marĩa macihingĩire ta mboco kana noe ũbai maĩ ma hinya wa ũndũrũme ũcamba gũkorwo ũtegwĩtigĩra ũndũ ũrĩa wonekaga tarĩ wa kũguoyohia firiari

     :      G ®
    	A

ũciari ũkonainie na gũciara; ũkonainie na ũigĩrĩrĩki wa mũciari ũcio acio mu kiugo gĩa kwerekereria harĩ mũndũ mũna mũhano: ũcio wa hĩtũka nĩwe ndakwĩrire warie nake no agũteithie ũcori ucam wa cnruru; wara ũcũa mĩmera gũkorwo ĩna wororo umanĩte na gũkorwo na maĩmaiganu; maciaro ma mĩmera ĩmwe ta mboco kana mbembe gũkorwo matarĩkĩtie gũkũra magakorwo marĩ o na wũigũ thĩiniĩ wamo

     :      G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

ũcuke ũndũ ũtarĩ mwega ũroneka thĩiniĩ wa mũndũ kana ũndũ mũna ũcumĩkĩri ũhoro wa kwĩrirĩria indo ciene na kwenda gũciĩgwatĩra na njĩra ĩtarĩ ya kĩhoto uga mu kiugo gĩa kwĩra mũndũ agwete ũndũ uge meciria ma mũndũ makoniĩ ũndũ mũna; ũhoro mũgwete ũkoniĩ ũndũ mũna ũgendi

     :      G ®

■O BSD °.,|||

    	A

ugendi ũhoro wa gũthiĩ ng'endo ũgĩ ũhoti wa kũhũthĩra ũmenyo na njĩra Tna ũrikĩru mũnene ũgita twĩrĩrĩria mũndũ ũtarĩ na ũũru nawe ngũĩ ũgo ũgĩ wa gwĩka maũndũ kana ũndũ mũna ũrĩa mũndũ aciaragwo naguo ũgongoni ũruti wa magongona mũhano: ũgongoni

     :      G @

O OS “..iĩĩ

    	A

ũgongoni ũruti wa magongona mũhano: ũgongoni wa mũciĩ nĩ wa mũthuri mwene mũciĩ ũcio ũgũ wathe ũtũmaga mwĩcirĩrie na mwĩkĩre wa maũndũ wa mũndũ woneke ũtarĩ wa kĩmerera mũhano: nĩ ũgũ mũthuri gũtũra ndundu-inĩ cia atumia ũguo kiugo gĩa gũtarĩria ũrĩa ũndũ wagĩrĩire gwĩkwo mũhano: mũndũ arĩmaga ũguo wona ndarĩma; ũrĩa ũndũ wekĩka mũhano: aringwo na rũhĩ ũguo; gũtarĩria kũrĩa mũndũ kana kĩndũ kĩerekera mũhano; athiĩ ũguo na rũgongo ũgũũta

     :     G ®

"» BSQ G..iĩĩ

ũgũũta ũhoro wa gũkorwo mũndũ atekwenda gwĩka maũndũ maratũma anoge kana kũruta wĩra uha arĩria mũndũ maũndũ magũtũma akenio nĩwe mũgĩe na ndũgũ ya wendo ũhĩga gĩa na ũgĩ; menya ũrĩa ũkũhũthĩra wara gwĩka ũndũ mũna; indo ihũthagĩrwo gũtema, gũtinia, kũrenga kana gũthora gũkorwo inoretwo ũũ atĩ no irute wĩra ũcio na ũhũthũ ũhinga ũhoro wa mũndũ gwĩtua kĩrĩa atarĩ (ta

     :     G @

O Q B G.,iiĩ

ũhinga ũhoro wa mũndũ gwĩtua kĩrĩa atarĩ (ta gwĩtua nĩ ũĩ ũndũ mũna na ndũũĩ), gwĩtua nĩ arendera mũndũ maũndũ mega no aramwendera ũũru ũhinya ũhahami ũhiũ mahiũ ũhoro mohoro ndeto ikoniĩ ũndũ mũna; thayũ; ũndũ mũna na maũndũ marĩa ma ũkoniĩ

ũhoti A hinya wa gwĩka ũndũ mũna ũici ũhoro wa kũiya ũiguano ũhoro wa gwĩtĩkanĩria maũndu-inĩ na gũkorwo na meciria mamwe ũikia ũhoro wa gũikia indo handũ na ũrĩa wĩkagwo na mũtaratara mũna mũhano: ũikia wa mĩtĩ hĩndĩya ithurano ũrũgamagĩrĩrwo nĩ kĩama gĩa ithurano ũira

     :     G @

O OS “..iĩĩ

ũira uge ũheanĩtwo nĩ mũndũ akiuga we nĩ eyoneire kana nĩ oĩ ũhoro mũna Giru gũkorwo ũtegũkenera na ũkaigua ũũru nĩ ũndũ wa kuona mũndũ ũngĩ na kĩndũ kana ũndũ ũramũguna ũka kiugo gĩa kwĩra mũndũ agũkuhĩrĩrie mũhano: ũka tũthiĩ ũkarĩ mũtugo wa kũimana indo ũkia

     :     G ®

O' ES G.,iĩĩ

ũkia kuga kĩa ũndũrũme kwĩhanda ũkirĩrĩria ũhoro wa gũkorwo ũtarĩ na hĩkĩkĩ ya maũndũ marĩa matarĩ maragĩa, ũgaikaraga wetereire ihinda rĩamo rĩkinye ũtegũthethũka ũkonyoku uthaka; utheru ũkora ũtunyani wa indo ciene; wara ũkoroku

     :     G ®

"» E ET?..iĩĩ

    	A

ũkoroku kwenda kũrĩa ũtekũiganĩra ũkarĩa makĩria ma ũrĩa ũbatiĩ; ũhahami ũtekũiganĩra ũkumio ũhoro wa gũkumia ũkũrũ ũigana wa kĩndũ ũgeretwo na matukũ ma kuma rĩrĩa kĩagĩire ũma ũrĩa wĩ wa ma ũma thirwo nĩ maĩ; niara

     :      G ®
    

uma andQ ũtugi umana kĩndũ kĩnyitanu kũrekania gĩgatiga kũnyitana ring! ũmaramari kũingĩrĩra ciĩko njũru ũmatho kĩrĩa mũndũ acokanĩrĩirie arĩkia kũmaatha; umithio wa wĩra ũrĩa mũndũ arutĩte

umbĩka

umbĩka humbĩra na tĩĩri kana kĩndũ kĩhaana ta tĩri ũndũ kĩngĩcoka kiumbũrio mũhano: umbĩka irigũ mũhu-inĩ ũmbũka rera ũthiĩre rĩera-inĩ umbũra hithũria maũndũ ũtarendwo wĩrane kũrĩ arĩa matarendwo mamamenye ũmbũra tũma kĩndũ kĩhurunjũke rĩera-inĩ mũhano: rũhuho nĩruombũra mbĩri umbũria

     :      G ®

O QS .iĩĩ

umbũria humbũria kĩndũ gĩkumbĩkĩtwo, kana gĩgũthikĩtwo ũmenyi gũkorwo ũĩ ũhoro ũkoniĩ ũndũ mũna kana gwĩka ũndũ mũna ũmenyo ũhoro wa gũkorwo ũĩ wega ũhoro ũkoniĩ ũndũ mũna umira uma handũ ũtaronwo kana handũ thĩiniĩ ũthiĩ handũ ũronwo ũmĩra

     :      G @

O BB *..iĩĩ

ũmĩra ritũhĩra; ũndũ kwaga gũthiĩ ũrĩa ũrendwo ona ũgeranĩtio naguo mũno umĩrĩra ũka harĩ mũndũ kuma handũ atekwĩrĩgĩrĩire akuone o rĩmwe ũmĩrĩria ĩkĩra mũndũ ũrĩtwo nĩ hinya ũndũ wa gũtũma ngoro yakeĩgĩe na hinya ũmĩrĩru hinya wa gwĩka ũndũ mũritũ gwĩkwo nĩ andũ angĩkana ũndũ ũraguoyohia umithio

     :      G ©

O D)*Jĩ

    	A

umithio maciaro ma ũndũ mũna ũmocu kwaga ũkinyanĩru; kũhatĩrĩrio nĩ ũndũ ta mũrimũ ũkinyanĩru ũkaga ũmũndũ gĩko kĩronania tha cia andũ kana ũtugi wa andũ ũmũthĩ mũthenya ũrĩa tũrĩ ũmwe

     :      G @

o on*.iii

ũmwe urĩ wika hatarĩ na ũngĩ una gayũkania kĩndũ gĩtambũrũku kiume icunjĩ na njĩra ya gũkĩgucia mĩthia-inĩ kĩgayũkanĩre gatagatĩ ũna ũndũ ũkonainie na ũrĩa mũgwete no ndũrerwo nĩguo ũrĩkũ unanga una kĩndũ kiume tũcunjĩ tũingĩ unanĩra

     :      G ®

O' ES G.,iĩĩ

    	A

unanĩra komanĩria kĩndũ na kĩo kĩene; o mũndũ kuuna kĩndũ nĩ ũndũ wa mũndũ ũngĩ ũra mwĩkĩra o guo ũndũ gĩko kĩna ũnene mũigana wa kĩndũ ũkĩgerwo na ũraihu kana wariĩ wa kĩo; gũkorwo gĩturwa-inĩ kĩa wathani ũngana gũcokanĩrĩra hamwe na muoroto ũmwe ũngano

     :      G ©

O OS “..iĩĩ

    	A

Qngano ũhoro wa gũcokanĩrĩra hamwe ũngĩ tiga ũrĩa umaho ho kana ũkũgwetetwo mũhano: wĩ na mũtT ũngĩkana no ũyũ? ũngĩ- mu kĩongagĩrĩrĩrwo harĩ ciugo cia guko kuuga mũndũ ũcio korwo eka ũndũ mũna, ũna no woneke ungumania ciĩko cia kũiya na wara indo irĩa wĩhokeirwo nĩ ũndũ wa andũ angĩ mũhano: ateti aingĩ maungumanagia ũtonga wa bũrũri megune naguo o ene

     :      G @

o cm w..iii

    	A

ungumania ĩka gĩĩko kĩa ungumania ungunya agagia na njĩra kũiguithia ruo rũnene rũhana taarĩ gũtheca rũrathecatheca ungunyĩka ikara ta ũraungunywo ũngũtũka riũnga ta mũndũ ũtarĩ na thayũ meciria-inĩ unĩka kĩndũ kĩrũngarũ na kĩũmĩrĩru kũgayũkana

unĩka kĩndũ kĩrũngarũ na kĩũmĩrĩru kũgayũkana maita maigana ũna nĩ ũndũ wa gũkorwo he na hinya mũna ũcũngĩrĩirire ũndũ ũcio ũnũha thũkia: Tka kĩndũ kana mũndũ ũndũ ũtangĩguna mũndũ ũngĩ kana o nawe mwene ũnũra ruta makoro ma kĩndũ ta irigũ ũnyamũ ciĩko njuru cia ũnũhi

     :      G ®

    	A

Qraga cũngĩrĩria kĩndũ gũkua:ruta muoyo; tũma kĩndũ gĩatũke ũramati kũrora na gũtungata indo cia mũndũ ũngĩ ũkĩgunĩkaga nacio ũrambu ũhinga ũrata thiritũ ya andũ ĩtarĩ na ũcuke kana ũhinga ũrathi ũhnrn ũhpanĩtwo atĩ nĩ finekĩka matiikn

     :      G ©

O OS “..iĩĩ

ũrathi ũhoro ũheanĩtwo atĩ nĩ ũgekĩka matukũ magoka na ti ũhoti wa andũ ũkaũrehe na ndũngĩũhingĩrĩria kũhinga ũrekeri ũhoro wa kwaga gũtuanĩra, kũrĩhania na gũtiga kũrakaranĩra nĩ ũndũ wa ũrũ wĩkĩtwo; kũreka mũndũ athiĩ na thirĩ waku ataũrĩhĩte ũkahana ta wamũhee ũremi ũregenyũku ũremu gũkorwo ndũngĩhotekeka; ũremi mũkĩrũku

     :      G ®

i BB G..iĩĩ

ũria kiugo gĩa kuuga ũndũ ũrabatara macokio mũhano: ũria ũrĩa ũrenda kũmenya nĩ ũkwĩrwo ũrĩa kiugo gĩa kuonanĩrĩria mũndũ wĩ gatĩna gatarĩkaraihu mũno ũrĩa mu Kiugo gĩa kwarĩrĩria mũndũ ũrarĩho ũrĩithi ũtungati wa mahiũ; ũtungati ũngĩ ũhanaine na wa mahiũ ũrĩkũ

     :      G ©
    	A

ũrĩkũ kiugo gĩa kũria ũhoro ũrĩa mũheane nũ ũkoniĩ mũhano: nĩ mũrũthi ũrĩkũ ũrarũmire mũndũ? ũrĩmi ũtungata wa mĩmera na mahiũ nĩguo ũgunĩke na umithio waguo ũrimũ gĩko gĩkĩtwo hatarĩ na ũgĩ; wagi wa ugi ũrĩra tonyerera wage kuoneka; thiĩ kũraya na kĩndũ ndũkonane nakĩo rĩngĩ ũrĩrĩ

     :      G ®
    	A

ũrĩrĩ kĩndũ gĩthondeketwo gĩ gĩa gũkomerwo nĩ andũ rĩrĩa me toro ũritũ mũigana wa kĩndũ ũkĩgerwo na ũrĩa gĩathukio kĩraiguĩka; ũhoro wa ũrĩa ũndũ wĩ na hinya gwĩkĩka, kuoneka Kana kũhanĩka ũrĩu gĩkĩro kĩa ũhoti wa njohi kũrĩa mũndũ ũrĩu ũhoro wa gũkorwo mũndũ atoretio nĩ njohi akaremwo nĩ gũtua matua makinyanĩru kana agatũgũgio nĩyo

     :      G ®

"» BSQ G..iĩĩ

ũrĩu rũnyaga ta rwa nduma kana ta rwa mwTri wa ihuru uruga thiũrũrũkia indo nyitanu ũkĩhũthĩra kĩndũ gũthiũrũrũkia mũhano: uruga kagoto kau wega kinya kaiguane na mũthanga ũrugarĩ rĩera ihiũ rĩraikio kuma handũ hana urugunya rutania indo handũ ũgĩcigaga mwamũ hatarĩ na mũtaratara urugunyĩka

     :      G @

O OS “..iĩĩ

    	A

urugunyĩka haragana ũrũme kwaga guoya wa maũndũ maroneka marĩ ũgwati urũmwe gũkorwo na ngwatanĩro na ũnyitanĩri ururia thuthuria; rutania indo handũ ũgĩetha kĩndũ ho ũrũria

     :      G ©

O OS “..iĩĩ

    	A

ũrũria kua kĩndũ kana mũndũ ũrũre nake ũrũrũ mũcamo ta wa maĩ ma nyongo kana macatha Gruru Ũhoro wa gũkorwo na ũthaka kana wagĩrĩru umanĩte na kũrura ũruu kĩrema gĩa kũrua; ũtana ũheani

     :      G @
    	A

Utarĩ Matarĩ ũtari kũhe mũigana ũkĩhũthĩra ndari ũtariĩ mũtariĩ/ũtariĩ, kiugo gĩa kuga ũrĩa ũndũ, mũndũ kana kĩndũ kĩna kĩhana ũtaro ũhoro ũhetwo mũndũ ũrongoreirio kũmũhĩgia kana kũmũgarũra ũteithio ũndũ wĩkĩtwo nĩguo mwĩkĩrwo ahũthĩrwo

     :      G ©
    	A

Qteithio ũndũ wĩkĩtwo nĩguo mwĩkĩrwo ahũthĩrwo nĩ ũndũ ũramũremete ũteti mĩario ya gũtetera andũ arĩa mũtongoria atongoretie ũtharia gĩko gĩa gũkoma na mũka wene: tharania ũthayo ũgũta ũtheri gacũmbĩrĩ karĩa karigainie na Njathi ya

     :      G ®
    	A

ũtheri ũhoro wa kwaga nduma ũrĩa ũrehagwo nĩ kĩndũ kĩramũrĩka; kwaga ũhinga; gwĩka ũndũ hatarĩ na hitho ũtheru wagi wa gĩko uthi Kiswahiĩi uzi ũthĩ mũhianĩre wa kĩndũ gĩkĩonwo na maitho ũthingu

     :      G ®
    	A

ũthingu ũrũngĩrĩru wa mũirĩtu wa gũkorwo eigĩte atarĩ onana na mũndũrũme kinya akahika; ũtheru wa kwaga gwĩtukania na mehia, (mwanake nĩ gathirange) ũthĩnjĩri ũgongoni wa arĩa mamũrĩtwo marutage magongona ma gũthĩnja ũthiũ mwena wa mbere wa mũtwe kana kĩongo ũrĩa ũkoragwo na maitho, maniũrũ na kanua; mwena wa mbere wa kĩndũ ũthũ rũmena rũnene rũrehetwo nĩ itũmi cia kwaga kũiguanĩra ũndũ-inĩ mũna

     :      G ®
    	A

ũthuri rĩera riumagĩra njĩra ya kĩoro kĩnene ũtugi gũkenera andũ magũcereire na njĩra ya kũmahe irio na indo ingĩ ciaku ũtukũ mahinda marĩa nduma ĩingagĩra riũa rĩathũa na rĩtanaratha ũtune rũnyaga ta rwa thakame ũtungata ũhoro wa aũĩeithĩrTria mũndũ mawĩra

     :      G ®

o mra

    	A

ũtungata ũhoro wa gũteithĩrĩria mũndũ mawĩra make wĩyendeire ũtungati ũtungata wa ũndũ na kũũrũmĩrĩria wone nĩwakinyanĩra ũtungi ũtabarĩri wa gũthugunda maũndũ matarĩ ho ta marĩ ho ta ma ng'ano kana nyĩmbo ũũ kiugo gĩa kuonereria ũndũ mũna ũrĩa ũtariĩ kana ũrĩa ũbatiĩ gũkorwo ũũru

     :      G ©

O DU

    	A

ho ta marĩ ho ta ma ng'ano kana nyĩmbo ŨŨ kiugo gia kuonereria undu muna ũrĩa ũtariĩ kana ũrĩa ũbatiĩ gũkorwo ũũru gũkorwo ũrĩ ũrĩa ũtabatiĩ gũkorwo; mũtino: ndirũ ũyũ mu kiugo gĩa kuonanĩrĩria ũrĩa ũrarĩrĩrio rĩrĩa e harĩa mwaria arĩ ũmithia iga kĩndũ handũ he na ũrugarĩ nĩguo gĩthire maĩ kana ũigũ

     :      G ®

W

    	A

wa ũkoniĩ: kuuga mwene nũ mũhano: mũtumia wa mũthuri ũrĩa nĩ ngatha; kiugo kĩhũthagĩrwo kuuga mũndũ eka ũndũ mũna no acoke eke ũndũ ũngĩ mũhano: wa rĩa no ũkome; kĩonganagĩrĩrio na kiugo gĩa gĩĩko kuuga kĩna nĩ gĩeka ũna kana mũndũ mũna nĩ eka ũndũ mũna mũhano: mũtĩ wa gũa; wa rĩa wa nina wabu Kiswahiĩi ndigi ciogothanĩtio ũndũ kĩndũ kĩngĩtonya ho gĩtingĩhota kuuma: ta irĩa ihũthagĩrwo nĩ ategi a ciũngũyũ wacio ũkoniĩ indo naa kana gĩkundi kĩa andũ kĩrĩa kĩ mũtaratara-inĩ wa "ici" mũhano: thigiriri nĩ irĩ mũtaratara wacio; "mũbara ũyũ nĩ wa ciana ici?" " ĩ nĩ wacio"

     :      G ©

O BD *..iĩĩ

    	A

waganu ciĩko njũru ireganĩtwo nacio wagarari wĩki wa maũndũ maria mareganĩtwo namo wagi gũkorwo indo irabatarania itirĩkuo mũhano: mahinda maya kwT na wagi wa mbeca nĩkio andũ aingĩ me na mathĩna wagĩrĩru ũhoro wa gũkorwo ũndũ ũkinyanĩrĩte: ũrĩ mwega: ũrĩ ũrĩa ũbatiĩ gũkorwo muhano: ithuothe twethaga wagĩrĩru wakamiku

     :      G ©

O ip

    	A

wakaguku kĩũmbe gĩtune kiumaga kĩgunyũ-inĩ gĩgacoka gũtuĩka kĩhuruta wake mu ũkoniĩ mũndũ mũna ũrarĩrĩrio kana ũkũgwetetwo mũhano: mũtumia ũcio nĩ wake wako gĩcigo kĩa mũgũnda kĩamũrĩtwo mũndũ ake mũciĩ wake ho wakwa muĩ ũkoniĩ mũndũ ũrĩa ũraria mũhano: mũtĩ ũyũ nĩ wakwa wamũkĩri

     :      G ©

O BD .iiiĩ

    	A

wamũkĩri gĩĩko gĩa kuoya indo kuma moko-inĩ ma ũrĩa ũrakũhe wamũtĩrĩ nyamũ ya mũhĩriga wa hiti noĩmĩcora handu ha maroro mwĩrĩ-inĩ wayo wana ciĩko itarĩ na ũgima: ciĩko ikoniĩ ciana wandandũku mweke wa gũtherema; ũtheremu; wariĩ wa gũtheremera wandĩki ũcani wa mohoro mabuku-inĩ

     :      G ®

O B G.iiiĩ

wandĩndĩ kĩgambi gĩa kũina gĩthondeketwo na rũa na rũrigi ruohereirwo mũtĩ mũkũnje ta ũta rũthũagwo na rũrigi rũngĩ rũthondeke ta ũta rũkaruta mũgambo wanga ũndũ ũrĩa ũkoragwo na kĩndũ gĩtarĩ kĩhũthĩre ring! kana kĩndũ gĩaku wegĩra na ndũkĩhũthĩrĩte wanyu mu ũmũkoniĩ mũhano: mwana ũyũ nĩ wanyu wao mu ũmakoniĩ mũhano: mũthĩ ũyũ nĩ wao

     :      G ®
    	A

wara ũũgĩ ũtarĩ na wĩhokeku kana ma wagwTka maũndũ waragania ũtheri wa maũndũ: gwĩka na wThokeku maũndũ hatarĩ na kũhithĩrĩra ũrĩa marekwo warĩ mu kiugo gĩa kuuga mũndũ nĩonekire hana rĩna mũhano: warĩ kuo tũkĩrũa nake? Mu kiugo gĩa kũria mũndũ nĩ wa ihinda rĩrĩkũ mũhano: Kĩnũthia nĩ warĩkũrua? wariga thahu ũtoĩo nĩ ũrĩkũ

     :      G ®
    

warn mũmera ũkũraga na mĩrĩo ThandTte na maciaro maguo menjagwo thĩtĩri-inĩ ta ngwacĩ wathani ũtongoria wa gũthamakĩra aria angĩ wathe ũndũ ũratũma handũ hakorwo hatarĩ hakinyanĩru kana kĩĩga gĩtikarute wĩra ũrĩa kĩbatiĩ wathi ũhoti wa gũikia kĩndũ gĩkaringa o harĩa kĩerekeirio

    	A

wathĩki gũkorwo na mĩtugo mĩrũngĩrĩru ĩtarĩ na wagarari wa mĩtaratara Trĩa yathanĩtwo wathima wagi: ng'aragu wathiomo mũrata wa hakuhĩ mũno watho mawatho mĩerekera ĩheanĩtwo ya kũrũmĩrĩrwo nĩ atũri a handũ hana kana mũndũ ũngĩ ũngĩkorwo gĩcigo-inĩ kĩu watũkano

     :      G ®
    	A

watukano ngayũkano wee inyui mu ũrĩa ũrerekerwo wega uria mwagiriru; kiugo gia kuga una wi uria ubatii gukorwo wehe mwanya wĩkagTrwo na njĩra ya kũruta mũndũ igego kana magego math! ma mĩtheko wei

     :      G ®

■t> EE G.,||I

    	A

wei wĩra kweya; kĩĩga kĩa nyamũ gĩkoragwo gatagatĩka mara manini na manene wenjeku gũkorwo handũ henjekete hatarĩ mũndũ ũthugundĩire werekeri ũtarĩria wa ũrĩa ũndũ mũna ũgwĩkwo werere indo itangĩguna; indo cia ũtunyani kana ciĩgwatĩirwo na njĩra ĩna ũhahami werũ

     :      G ®

O' ES G.,|||

    	A

werũ kũndũ kwaraganu gũtarĩ na mĩtĩ mĩingĩ kũhana ta gwĩ kũmũ werũ rũnyaga rũhana ira wetereri ũkirĩrĩria wĩha mu kiugo gĩa kũria mũndũ harĩa arĩ wĩhia gTĩko gĩa kwagarara watho wa Ngai

     :      G ®

O Hĩi

    	A

wĩhokeku mũtugo wa gũkorwo mũndũ nĩ ahingagia ũrĩa abatiĩ nĩ kũhingia; wagi wa ungumania wĩira ũhoro ũheanĩtwo ũrĩ wa gũkindĩra maũndũ marĩa magwete kuonania nĩ ma atĩ nĩ ma ma: ũira wĩkindĩru mũrũgamo mũrũmu wa kũhingia maũndũ mega wĩra mawĩra ũndũ wĩkagwo ũrongoreirio kũrehe umithio mũna kaingĩ nĩguo mũwĩki ahote kuona indo irĩa mũndũ abataraga gũtũra munvn

     :      G ®

O ES r.iĩĩ

wĩtĩkio ũndũ ũrĩa mũndũ atuaga ta wĩho o na akorwo ndarĩ a wona wĩyathi ũhoro wa gũkorwo mũndũ no eke maũndũ marĩa angĩenda gwĩka bata akorwo ndaragarara ihoto cia arĩa angĩ wogomo gwĩka ũndũ wĩ mũgiro mũhano: mũtumia ũkomete na mũndũrũme ũngĩ nĩ mũtumia ũthiĩte wogomo; ũhoro wa kĩndũ gũkorwo kĩrĩ kĩgonyoku woneki ũhotekeku wa kuonekana

     :      G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

woni mawoni meciria ma mũndũ ũndũ-inĩ mũna wonje wathe ũcũngĩrĩirio nĩ ũndũ mũna wonjoria kũrutithia kĩndũ wĩra nĩguo kĩingĩhe wothe hatarĩ mweherie wũikaro harĩa andũ kana nyamũ maikaraga ta mũciĩ wao

     :      G ®

"» BSQ G..iĩĩ

    	A

wonje wathe ũcũngĩrĩirio nĩ ũndũ mũna wonjoria kũrutithia kĩndũ wĩra nĩguo kĩingĩhe wothe hatarĩ mweherie wũikaro harĩa andũ kana nyamũ maikaraga ta mũciĩ wao wũira wĩira: ũira

     :      G ©

Y

    	A

ya kiugo kĩhũthagĩrwo kuuga kina nĩ kĩa ng'ania mũhano:nyũmba ya Mũmbi: kuonania kina nĩgĩa gwĩka ũna mũhano: nyũngũ ya kũrugĩra: kuuga kĩndũ kĩna gĩeka ũna mũhano: ngui yanarũma mũndũ yendaga kũrorwo nĩ mũrigiti wa nyamũ: kuuga kĩndũ kĩna nĩ gĩeka ũna mũhanorngũkũ nĩ ya kua yake yao mu kiugo gĩa kuuga kĩndũ kĩna nĩ kĩa ng'ania mũhano: "Kamau nĩ ũĩ nyũmba ĩno nĩ ya Wairimũ ũrĩa mũirũ? " "ĩ nĩ njũĩ nĩ yake" yakwa ciakwa mu kiugo kĩa mũndũ kuuga kĩrĩa kĩrarĩrĩrio nĩ we mwene kĩo mũhano: thenge ĩno nĩ yakwa na ndiramĩendia

     :      G ®
    

yao yake yake

yari ciari kiugo gĩa kuuga mahinda mahĩtũku kĩndũ kĩna gĩatariĩ ũna mũhano: njuĩrĩ yake yarĩ ndaya mũno atanamĩenja: kiugo gĩa kuuga mahinda mahĩtũku kĩndũ kĩna gĩakoragwo hana mũhano: njĩra yarĩ harĩa rũgongo ĩtanathamĩrio haha tũrĩ yene ciene kiugo gĩa kuuga kĩndũ kĩna nĩ kĩa mũndũ ũngĩ tiga arĩa mararia kana magwetetwo mũhano: ndũrũmeĩno nĩyene, hetwo nĩguoĩhe mbeũ yothe kiugo gĩa kuuga kĩndũ ti kĩeherie gacunjĩ

     :  9 G ©

O QB ..iĩĩ

    	A

yothe kiugo gĩa kuuga kTndũ ti kĩeherie gacunjT ona kanini mũhano: ndĩa Trarĩ nene mũno ona nyũmba yao yothe nĩĩrokĩte yũ kĩhũthagĩrwo kaingĩ nĩ atumia kuonania kĩmako mũhano: yũkani na mũtigoke haha! yũ- kĩongagirirwo harĩ ciugo cia kuonereria mũhano: yũrĩa karanja; yũcio maitũguo yuma ciuma kiugo gĩa kuuga kĩndũ kĩna kahinda kanini kahĩtũku gĩgũtariĩ ũna mũhano: ngingo yake yuma ndwaru tũgĩtigana: kiugo gĩa

     :  9 G @

O OS “..iĩĩ

    	A

haha! yũ- kiongagirirwo hari ciugo cia kuonereria mũhano: yũrĩa karanja; yũcio maitũguo yuma ciuma kiugo gĩa kuuga kĩndũ kina kahinda kanini kahĩtũku gĩgũtariĩ ũna mũhano: ngingo yake yuma ndwaru tũgĩtigana: kiugo gĩa kuuga kahinda kanini kahĩtũku kĩndũ kĩna gĩgũkoretwo hana mũhano: mbũri yuma haha nja kĩroko yumaga ciumaga kiugo gĩa kuuga kĩndũ kĩna kĩendagio na thogora mũna mũhano: ndigiri yumaga ngiri mĩrongo ĩna; kiugo gĩa gũtarĩria kũrĩa kĩndũ kĩna gĩkoragwo nĩguo gĩthiĩ kũndũ kũngĩ mũhano: mbura yumaga igũrũ

     :  9 G ®

O' ES G.,|||

Maũndũ mangĩ

pa kũiyũra biO; kũhũna: kOma pa piQ bid pu kiugo gĩa gũtarĩria kũgũthwo na kĩndũ gĩtarĩ kĩariĩ mũno mũhano: aragũthirwo ũthiũ pu! puru kũnina kĩndũ gĩgathira biũ

□

A B Ndari B Marungo ma mũtũrĩrĩ B Mbica G ng'uru

     :       G ©

O

Ruotptia (Foncandĩe) Kionfo( Head, Mũtwe nĩ wa mbũn) Thiithi ( TMdrfrio (Tempĩe) Makaĩ (Cheeks)" i|O ( KiSOgO) aaGũtũ(Ear) MOmcro (Throat) GIthuri ( e( Armpit) NJohero( Wi (Maĩe Buttocks) ROM (Paĩ ĩr uu (Knee) Muthirimo (Shin) Ikere (Caĩf) ThOnfwa (aode| Nyariri (Top of Ndĩra(Heei) GTtende (Foot) fttnya (soĩe)

Nyangc (Cattĩe Egret) KarOgOrũ (Bĩack Shouĩdered Kite) MOthO (Speckĩed Mouse bird) thOngOrũrũ (Bam Sparrow) thdmbaina (African Crowned Eagĩe) Mũhau( African Crowned Crane) kanyua njOT (Sunbĩrd)

     :       G ®

o

cũcũ wa njoka (heron) thũriũ (common fiscaĩ) thonjo(weaver bird)

nganga (guinea fowĩ) gaikia ngũũ (fĩycatcher) ndutura (pigeon /doves) MOOrOgOrO (widow bird) Nyagathaga (streaky seed eater]