Wangarĩ Maathai

 

Wangarĩ Maathai aarĩ mũtongoria na muteti wa bururi wa Kenya ũrutaga wĩra maũndũinĩ ma mĩikarĩre na ũteti, na nĩ we waambĩrĩirie kĩama kĩa Green Belt Movement, gĩkundi kĩa mũingĩ gĩtarĩ kĩa thirikari gĩthiaga na mbere na mũbango wa kũhanda mĩtĩ, kũgitĩra maũndũ ma thĩ, na ihooto cia atumia. Mwaka wa 2004 nĩatuĩkire mũndũ-wa-nja wa mbere kuuma Afrika kũheo Kĩheo kĩa Nobel gĩa Thayũ

Nĩ ũndũ wa kũgunĩka nĩ mũbango wa Kennedy Airlift, nĩ athomeire Amerika na akĩheo gĩthomo kĩa bachelor kuuma Mount St. Aathomeire cukuru ya Scholastica College thĩinĩ wa Atchison, Kansas, na akĩheo gĩthomo kĩa igũrũ thĩinĩ wa University of Pittsburgh thĩinĩ wa Pittsburgh. Agĩcoka agĩtuĩka mũtumia wa mbere mwena wa Afrika ya irathĩro na ya gatagatĩ kũgĩa na degree ya Doctor of Philosophy, akĩheo Ph.D. kuuma University ya Nairobi Nairobi, Kenya. Mweri wa 1984, nĩ aheo kĩheo kĩa Right Livelihood Award nĩ ũndũ wa "kũgarũra ngarari ya ecology ya Kenya ĩtuĩke ya kũiga mĩtĩ ĩngĩ".

Wangari Maathai athuurĩtwo mũbunge wa Kenya, gatagatĩ ka mweri wa Kĩhu gĩa Kerĩ 2003 na wa Kĩhu gĩa Kerĩ 2005, nĩ aarutaga wĩra ta mũteithĩrĩria wa minista wa maũndũ megiĩ gĩgũkũ na indo cia ndũire thirikari-inĩ ya Mũtongoria Mwai Kibaki. Aarĩ Mũtabarĩri wa Ngumo wa World Future Council. Arĩ mũthomi na mwandĩki wa mabuku. maigana ũna, Maathai ndaarĩ o mũkararia tu, no nĩ mũtaũku ũrĩa warutire wĩra mũnene mũno harĩ gwĩciria ũhoro wa mĩikarĩre, ũtuĩria, na ũigananĩru wa arũme na atumia, na ũndũire na ndini cia Abirika. Aakuire thutha wa kũgĩa na mathĩna ma kansa ya matumbĩ mweri 25 wa Septemba mwaka wa 2011".

Ũtũũro wa tene na gĩthomo

Maathai aaciarirũo mũthenya wa 1 mweri wa gatano mwaka wa 1940 mũciĩ-inĩ wa Ihithe, kĩrainĩ kĩa Nyeri, bũrũri-inĩ wa Kenya. Famĩlĩ yake nĩ ya Kikuyu, gĩkundi kĩa andũ aingĩ bũrũri-inĩ wa Kenya, na nĩ maatũũraga kũu kwa ihinda rĩa njiarwa nyingĩ. Mwaka wa 1943, famĩlĩ ya Maathai nĩ ĩathamĩire mũgũnda-inĩ wa athũngũ hakuhĩ na Nakuru, kũrĩa ithe aakoretwo agakorũo na wĩra. Mwaka wa 1947, nĩ aacokire Ihithe na nyina, tondũ ariũ ake eerĩ nĩ maathomaga cukuru ya kĩambĩrĩria itũũra-inĩ rĩu, na gũtirĩ cukuru yarĩ ho arĩ arĩmi-inĩ kũrĩa ithe aahũthagĩra wĩra. Ithe wake aarĩ mũgũnda-inĩ ũcio. Thutha wa kahinda kanini, arĩ na mĩaka ĩnana, nĩ aanyitanire na ariũ a nyina kĩrathi-inĩ kĩa Ihithe